Η εικαστικός Μαρία Τσαγγάρη γράφει για την έκθεση «Flying too close to the sun» που πραγματοποιείται στο Art Space Pythagorion στη Σάμο.
Στην έκθεση «Flying too close to the sun», που ξεκίνησε στις 6 Αυγούστου στο Art Space Pythagorion στη Σάμο, συνεκθέτω μαζί με την καλλιτέχνιδα Hera Büyüktaşcıyan δημιουργώντας έναν δυναμικό διάλογο μεταξύ πρόσφατων έργων και νέων παραγωγών. Η πρόσκληση από τις επιμελήτριες της έκθεσης Κατερίνα Γρέγου και Ιόλη Τζανετάκη, έγινε τον χειμώνα και στη συνέχεια είχαμε και οι δύο την ευκαιρία να επισκεφτούμε το νησί, να φιλοξενηθούμε από το ίδρυμα Schwartz, να ερευνήσουμε και να συλλέξουμε υλικό που αφορά κοινές καλλιτεχνικές συνιστώσες. Τα έργα στο σύνολό τους χτίζουν μια καλλιτεχνική συνομιλία που αντλεί την έμπνευσή της από κοινές αναζητήσεις και ανησυχίες, τόσο σε επίπεδο ερευνητικής μεθοδολογίας, όσο και θεματικά. Είναι η τρίτη έκθεση και συνεργασία, κάτι που αποδεικνύει τη βαθιά συγγένεια των θεματικών μας ενδιαφερόντων. Με την Hera Büyüktaşcıyan μέσα από την καλλιτεχνική μας πρακτική, εστιάζουμε σε ζητήματα όπως η ταυτότητα, η προέλευση, η μνήμη και οι ιστορικές παραλείψεις, εξερευνώντας τον τρόπο που οι μετατοπίσεις και οι ιστορικές αφηγήσεις αφήνουν τα ίχνη τους στον χρόνο, στο χώρο, στις ύλες και στην εσωτερική μας εμπειρία.
Από μια φωτογραφία του προπάππου
Η πρόσκληση συμμετοχής με βρήκε σε μια περίοδο όπου πολλαπλά ερωτήματα γύρω από την έννοια της κληρονομιάς είχαν ήδη ωριμάσει. Αυτή η διαδρομή είχε ξεκινήσει το 2020, όταν ξεκίνησα να ερευνώ την ιστορία του ρεμπέτη και βιολιστή Νίκου Συρίγου, του προπάππου μου, με αφορμή το μοναδικό ίχνος που είχα από εκείνον, μια ασπρόμαυρη φωτογραφία που τραβήχτηκε μαζί με άλλους μουσικούς το 1928. Αυτή η έρευνα αποκάλυψε άγνωστες πτυχές της οικογενειακής μου ιστορίας και αποτέλεσε το έναυσμα για τη δημιουργία της ταινίας μικρού μήκους The Man on the Left. Η ταινία αυτή ήταν η αρχή μιας βαθύτερης αναζήτησης γύρω από όσα κληρονομούνται και κληροδοτούνται, τόσο σε προσωπικό όσο και σε πολιτιστικό επίπεδο. Όταν η Κατερίνα Γρέγου και η Ιόλη Τζανετάκη με κάλεσαν να συμμετάσχω σε αυτήν την έκθεση, αισθάνθηκα πως οι σκέψεις και οι αναζητήσεις μου βρήκαν τον ιδανικό τόπο για να ξεδιπλωθούν, λόγω της σαμιακής καταγωγής μου και των οικογενειακών δεσμών και από τους δύο μου γονείς με τη Μικρά Ασία.
Η προετοιμασία για την έκθεση αυτή αποτέλεσε μια εκτεταμένη διαδικασία έρευνας. Ξεκίνησα με κάποιους βασικούς ερευνητικούς άξονες στο μυαλό μου και άρχισα να συγκεντρώνω υλικό από διάφορες πηγές: οικογενειακά αρχεία, προφορικές και γραπτές ιστορίες και μαρτυρίες από συγγενείς στην Αθήνα και στη Σάμο. Αυτή η έρευνα με οδήγησε σε επιτόπια μελέτη στο νησί, κατά τη διάρκεια της φιλοξενίας μου από το Schwartz Foundation. Εκεί συνέλλεξα ακόμη περισσότερες αφηγήσεις, ιστορικά αρχεία και ντοκουμέντα και βυθίστηκα σε μια διαδικασία ανασκαφής της προσωπικής και συλλογικής μνήμης.
Τα έργα που παρουσιάζω στο Art Space Pythagorion συγκροτούν ένα πολυδιάστατο αφήγημα γύρω από την κληρονομιά, τη διαδοχή και όσα ακούσια μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Με αφετηρία την δομή της οικογένειας, σαν ένα σχήμα εγγενές ως προς την κοινωνική δομή, το αφήγημα επεκτείνεται και διερευνά διάφορες πτυχές της πολιτιστικής, εθνικής και παγκόσμιας κληρονομιάς. Σε αυτό το σύνολο έργων, το προσωπικό και το ιστορικό συνυφαίνονται, παρατηρώντας τη διαμόρφωση της προσωπικής και συλλογικής μνήμης που είναι κεντρική στην κατανόηση της εξέλιξης της ταυτότητάς μας μέσα στον χρόνο.
Αποσιωπημένες αφηγήσεις
Φωτίζοντας τις αποσιωπημένες αφηγήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, τα έργα προσπαθούν να αποτυπώσουν τη δυναμική αυτή, αναδεικνύοντας και ενσωματώνοντας τις συνδέσεις αλλά και τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την περιοχή και την πολιτιστική μας ταυτότητα, που μέσα απ’ τον παρόντα χρόνο έρχεται σε μια διαρκή αναμέτρηση με το παρελθόν.
Η κληρονομιά, πολύ πέρα από τα υλικά αγαθά όπως η γη, τα σπίτια ή τα πολύτιμα αντικείμενα, αφορά τις συναισθηματικές και ψυχολογικές παρακαταθήκες: οικογενειακά και συλλογικά τραύματα, επιθυμίες, προσδοκίες, συμπεριφορές, πολιτικές πεποιθήσεις, κοινωνικές αξίες, και πάνω από όλα, τις ιστορίες για τόπους, ανθρώπους και σχέσεις που μας έχουν διαμορφώσει.
Εκκινώ από τις ιστορίες που κληρονόμησα και που με τη σειρά τους διαμόρφωσαν τις προσωπικές μου μνήμες. Την πληθώρα προφορικών και γραπτών ιστοριών για το σπίτι που κληρονόμησα αλλά παραδόξως κατέρρευσε πριν καταφέρω να περιηγηθώ μέσα του. Την πλούσια μουσική παράδοση της Μικράς Ασίας που με τη σειρά της κληρονόμησε η Σάμος μετά την έλευση των προσφύγων και την μεταξύ τους ζύμωση. Ζητήματα ιδιοκτησίας και διαδοχής εμπειριών, ατομικών και συλλογικών τραυμάτων.
Αυτές οι εμπειρίες, ιστορίες και μνήμες μετασχηματίστηκαν σε ένα σύνολο νέων έργων: Μια γλυπτική εγκατάσταση που παίρνει τη μορφή της από τα ίχνη γραφής των προγόνων μου και δημιουργήθηκε με το υλικό από τα συντρίμμια του σπιτιού. Μια ηχητική εγκατάσταση σε συνεργασία με τον Γιάννη Αναστασόπουλο, βιολιστή από τη Λαϊκή Ορχήστρα Σάμου, που αφορά τη μετανάστευση ενός τραγουδιού και τη μεταμόρφωσή του σε σφυριχτή γλώσσα. Μια φωτογραφία όπου φοράω στα δάχτυλά μου ρέπλικες από τα δάχτυλα της μητέρας μου ως ασημένιες θήκες και μια εγκατάσταση που εκκινεί από τις περιγραφές του σπιτιού και γίνεται μια φαντασιακή περιήγηση στο χώρο που χτίζεται σε μορφή οδηγιών προς το θεατή.