Την τελευταία του πνοή άφησε τα ξημερώματα της Παρασκευής ο Σπύρος Μερκούρης, από καρδιοαναπνευστική ανεπάρκεια, ύστερα από νοσηλεία δύο ημερών στο νοσοκομείο Νίμιτς.
Ο Σπύρος Μερκούρης, αδελφός της Μελίνας Μερκούρη ήταν 88 χρόνων.
Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στη διάρκεια της κατοχής έλαβε μέρος στην εθνική αντίσταση. Μέλος της νεολαίας της ΕΠΕΚ, μέλος της Δημοκρατικής Άμυνας στη διάρκεια της απριλιανής δικτατορίας, ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ. Οργάνωσε περιοδεία της αδελφής του Μελίνας Μερκούρη σε 14 χώρες της Ευρώπης κατά την περίοδο του αντιδικτατορικού αγώνα (Μάρτης -Απρίλης 1968). Χρημάτισε Σύμβουλος του Υπουργείου Πολιτισμού (1981-1989), συντονιστής της πρώτης πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης (Αθήνα 1975), μέλος της Επιτροπής των Συντονιστών του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Δικτύου για τις πόλεις της Ευρώπης. Με πρωτοβουλία του πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό από το Υπουργείο Πολιτισμού Εκθέσεις που πρόβαλαν τον Ελληνικό πολιτισμό στην ενιαία πορεία του από την αρχαιότητα ως σήμερα, όπως η Ελλάδα και η θάλασσα, η Δημοκρατία και η κλασική παιδεία, η προβυζαντινή και βυζαντινή τέχνη, η εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων στην Αναγέννηση, η Ανθρώπινη μορφή στην πρώιμη ελληνική τέχνη, Μυκηναϊκή Έκθεση, το Πνεύμα και το Σώμα κ.ά. σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, με το Βυζαντινό Μουσείο κλπ.
Συμμετείχε σε ελληνικές και ξένες παραγωγές, όπως στις ταινίες “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται”, “Ποτέ την Κυριακή” κ.ά. Γύρισε τις τηλεοπτικές ταινίες “Οι ποιητές τραγουδούν την Ελλάδα”, “Ταξιδεύοντας στο μύθο και στο χρόνο”, “Η πολιτιστική κληρονομιά του Ωνάση” και γυρίζει σειρά τηλεοπτικών ταινιών για το Βυζάντιο.
Διαβάστε τη συνέντευξη που είχε δώσει και μιλήσει για τη ζωή του το 2016 στο greekaffair
Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στις γειτονιές της Αθήνας. Τι θυμάστε από εκείνα τα χρόνια; Πως ήταν να μεγαλώνεις τότε σε αλάνες και σε μυρωδάτες γειτονιές;
Η πρώτη μου λέξη είναι «μαγεία». Το Κολωνάκι τότε ήταν μια γειτονιά. Η Τσακάλωφ, ο δρόμος που εξακολουθώ να μένω, ήταν χωματόδρομος μέχρι το 1934. Αυτοκίνητο δεν περνούσε. Με τα παιδιά της γειτονιάς παίζαμε ξυλίκι. Τα σαββατοκύριακα πηγαίναμε και παίζαμε ποδόσφαιρο στα νταμάρια του Λυκαβηττού. Τα καλοκαίρια στις απέραντες αμμουδιές που δεν είχαν ακόμα μεταμορφωθεί σε τουριστικά θέρετρα μαζευόμασταν παρέες – παρέες τα βράδια και τραγουδούσαμε πάρα πολλά τραγούδια. Ήμασταν χαρούμενοι και ελεύθεροι.
Ας μείνουμε όμως λίγο ακόμα σε εκείνη την εποχή. Μιλήστε μου για τους πρώτους σας εφηβικούς έρωτες. Πως ήταν τότε να φλερτάρεις μια γυναίκα;
Γοητευμένοι, ενθουσιασμένοι και επίμονοι. Η επιμονή μας δεν ήταν χειρονομίες, ήταν λόγος, κουβέντα. Μας ενδιέφερε Εκείνη, και σε Εκείνη άρεσε η ατμόσφαιρα. Και κάτι άλλο: δεν χορεύαμε σε τρία μέτρα απόσταση ο ένας από τον άλλον. Στα νεανικά πάρτυ χορεύαμε ‘cheek to cheek’ και αυτό μας έφτανε! Όταν τελικά γινόταν η ερωτική ολοκλήρωση, είχε διάρκεια και αγάπη.
Κύριε Μερκούρη, προέρχεστε από μια μεγάλη πολιτική οικογένεια. Η αδελφή σας Μελίνα διέγραψε την γνωστή σχεδόν μυθική πορεία στον χώρο του θεάτρου και κινηματογράφου. Κατά πόσο σας επηρέασαν όλα αυτά στις δικές σας επαγγελματικές επιλογές;
Η Μελίνα ήταν πέντε χρόνια μεγαλύτερη από μένα και είχε κατασταλάξει στο τι ήθελε να κάνει. Ήθελε να γίνει ηθοποιός. Από μικρός την θαύμαζα και ήθελα πάντα να την βοηθήσω, να την υποστηρίξω σε ό,τι έκανε παρ όλη την διαφορά ηλικίας. Η οικογένεια δεν ήθελε όμως να γίνει ηθοποιός. Εκείνη δεν άλλαζε ιδέα. Ανεβαίναμε στην σοφίτα του σπιτιού κρυφά, μου έδινε θεατρικά κείμενα και εγώ της έκανα τον υποβολέα. Για μένα ήταν μεγάλη χαρά. Συμμετείχα στην προσπάθειά της.
Αυτό με έκανε να συναντηθώ με ηθοποιούς, συγγραφείς, μουσικούς, ζωγράφους, λογοτέχνες, ποιητές, πνευματικό και καλλιτεχνικό κόσμο αλλά και πολίτες που ενδιαφέρονταν για όλα. Φυσικά όλη αυτή η ατμόσφαιρα με έκανε να συγκεντρωθώ στις τέχνες και στον πολιτισμό. Τελικά αυτή ήταν και η επιλογή μου για την ζωή.
Η Μελίνα έγινε εξαιρετική ηθοποιός! Έπαιξε σε θεατρικά έργα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και είχε μεγάλες επιτυχίες. Επίσης, έπαιξε σε 19 ταινίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό που πρόβαλλαν την Ελλάδα σε όλον τον κόσμο.
Πήρε το βραβείο Α’ γυναικείου ρόλου στο φεστιβάλ των Καννών για την ταινία «Ποτέ την Κυριακή».
Έχετε δημιουργήσει ένα αρκετά πλούσιο βιογραφικό από την μέρα που ξεκινήσατε την καριέρα σας ως σκηνοθέτης και παραγωγός ταινιών, όμως ποια δουλειά πιστεύετε πως σας ανέδειξε επαγγελματικά στον χώρο σας;
Το επάγγελμά μου δεν είναι παραγωγός ταινιών, ούτε σκηνοθέτης. Ασχολήθηκα όμως πολύ με αυτά γιατί μου άρεσαν. Αν θέλετε η κλίση μου ήταν η αρχιτεκτονική και για αυτό στην εξέλιξή μου ασχολήθηκα πραγματικά και επαγγελματικά με εκθέσεις. Έχω κάνει 85 εκθέσεις, οι 38 από αυτές ήταν με το υπουργείο Πολιτισμού και τις 47 τις έκανα μόνος μου με ενίσχυση χορηγών. Πολλές από αυτές ήταν εξαιρετικά σημαντικές και έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα στο Αρχαιολογικό Μουσείο «Δημοκρατία και Κλασική Παιδεία», στην Εθνική Πινακοθήκη «Πνεύμα και Σώμα», στο Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα Μερκούρη «Τέχνη στην Τέχνη», στο Ζάππειο Μέγαρο «Μία Σκηνή για το Διόνυσο, Θεατρικός Χώρος και Αρχαίο Δράμα» και άλλες πολλές. Στο εξωτερικό στο Μουσείο Θεάτρου του Λονδίνου «Αρχαίο Δράμα», στην National Gallery της Washington «Η μορφή στην Πρώιμη Ελληνική Τέχνη, στο Royal Academy του Λονδίνου «Από το Βυζάντιο στον Ελ Γκρέκο», στο Petit Palais στο Παρίσι «Ο Έρως Θεών και Ανθρώπων», στην όπερα του Πεκίνου «Η επιρροή του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος στην όπερα» και σε πολλές άλλες πόλεις και πολιτιστικούς χώρους.
Μία έκθεση για να πραγματοποιηθεί πρέπει να μεταχειριστείς όλες τις τέχνες και να ξέρεις Ιστορία, για να μπορείς να γνωρίζεις την πορεία του πολιτισμού, να έχεις σενάριο. Να σκηνοθετήσεις την έκθεση ώστε να βγει το νόημα της ευκολότερα στον θεατή. Να συνεργαστείς με σχεδιαστές, με ενδυματολόγους, με κατασκευαστές, και με πάρα πολλά επαγγέλματα και ανθρώπους. Συνεργάστηκα με τρεις αρχιτέκτονες και σχεδιαστές που συνδεθήκαμε πολύ, την Μαίρη Κουμανταροπούλου, τον Γιώργο Πασίση και τον Σταμάτη Ζάννο.
Μία από τις σημαντικότερες δουλειές που έχω κάνει είναι ένας χάρτης πεντέμισι μέτρα επί τρεισήμισι που έχει όλα τα αρχαία θέατρα και ωδεία της αρχαιότητας. Από την Αγγλία έως το Αφγανιστάν, και από τον ποταμό Ρήνο έως το Ασουάν. Για αυτόν τον χάρτη συνεργάστηκα με δύο σημαντικούς επιστήμονες, αρχιτέκτονες – αρχαιολόγους, τον Κωνσταντίνο Μπολέτη και Μιχάλη Πιτένη. Η εξάπλωση των ελληνικών αρχαίων θεάτρων και ωδείων, είναι σαν ένας γαλαξίας πολιτισμού.
Στον χώρο της πολιτικής πώς βρεθήκατε και πότε;
Πράγματι ανήκω σε μια πολιτική οικογένεια και είμαι πολύ περήφανος για αυτό διότι η οικογένειά μου έχει προσφέρει στην Ελλάδα. Με την πολιτική ανακατεύτηκα από παιδί και μπορώ να πω ότι για αυτό δεν πολιτεύτηκα γιατί πολλά ήταν που δεν μου άρεσαν. Η εκτόνωσή μου ήταν ο πολιτισμός αλλά και η συμπαράσταση που είχα και στον πατέρα μου και στην αδερφή μου για την εκλογή τους ως βουλευτές.
Από μικρός βρισκόμουν σε ένα πολιτικό σπίτι, του παππού μου που ήταν δήμαρχος της Αθήνας για 21 χρόνια. Είχε ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο τραπέζι, και όποιος ερχόταν να τον επισκεφθεί γύρω στο μεσημέρι τον καλούσε να μείνει και να φάει μαζί μας. Ερχόντουσαν υπουργοί, διπλωμάτες, βουλευτές, πολιτευτές αλλά και πλήθος απλών ανθρώπων. Καλούσε τα μεσημέρια πέντε ή έξι από αυτούς και πάντα η σύνθεση του μεσημεριανού μας τραπεζιού ήταν ποικιλόμορφη. Η Μελίνα καθόταν πάντα στα δεξιά του και εγώ στα αριστερά του. Χωρίς να ρωτήσω λοιπόν, μάθαινα πολλά.
Το 1936 όταν έγινε η δικτατορία του Μεταξά, ήμουν δέκα χρονών. Μου έδωσαν να βάλω υποχρεωτικά την στολή της νεολαίας. Την έβαλα και πήγα στο σχολείο ντυμένος έτσι αλλά η ντροπή μέσα μου κορυφώθηκε, δεν το άντεχα. Μόλις γύρισα σπίτι την πέταξα! Δεν την ξαναφόρεσα ποτέ! Στο Πειραματικό Σχολείο που πήγαινα, στην οδό Σκουφά, οι δάσκαλοι ήταν προοδευτικοί. Δεν με απέβαλαν λοιπόν από το σχολείο. Δέχθηκαν την στάση μου αυτή και την επιμονή μου διότι ο πατέρας μου ήταν εξορία στα Κύθηρα και δεν ήθελαν να με φορτίσουν περισσότερο.
Η καθοριστική μου όμως πολιτική πράξη ήρθε το 1942, στην σκληρότερη χρονιά της γερμανικής Κατοχής. Η μητέρα μου είχε ένα κτήμα στην Λαμία που της έφερναν ορισμένα όσπρια, λάδια και λίγα φαγητά. Δεν πεινούσαμε στο σπίτι. Ένα πρωινό βγαίνω από το σπίτι μου και στην γωνία Τσακάλωφ και Βουκουρεστίου βλέπω στο πεζοδρόμιο έναν σκελετό. Έναν νεκρό άνθρωπο, πετσί και κόκκαλο, φορούσε μόνο ένα βρώμικο πουκάμισο μέσα στο καταχείμωνο. Πέρα από την λύπη και συντριβή μου, θύμωσα! Επαναστάτησα! Ήμουν δεκαέξι χρονών και τρέχω στον φίλο μου τον Ριρή τον Διαμαντόπουλο που ήταν μεγαλύτερος από μένα και ήταν στο ΕΑΜ και του ζητώ να ενταχθώ για να παλέψω κι εγώ ενάντια στον κατακτητή. Έγινε, και γράφτηκα στο ΕΑΜ, όχι στην ΕΠΟΝ που ήταν για πιο νέους. Από κει άρχισε το πολιτικό μου ενδιαφέρον, συνειδητά. Όχι όμως επαγγελματικά.
Είχατε την τύχη να διατελέσετε σύμβουλος του υπουργείου Πολιτισμού, όπως επίσης και να οργανώσετε την μεγάλη περιοδεία της αδελφής σας, Μελίνας Μερκούρη, σε 14 χώρες της Ευρώπης κατά την περίοδο του αντιδικτατορικού αγώνα (Φεβρουάριος – Μάιος 1968). Τι θυμάστε από εκείνη την περιοδεία όσο και από τα χρόνια που διατελέσατε σύμβουλος στο υπουργείο Πολιτισμού;
Το 1968 η Μελίνα πρωταγωνιστούσε στο Broadway στο έργο ‘Ilia Darling’. Ήμουν κι εγώ εκεί. Το συμβόλαιό της τελείωνε σε τρεις μήνες. Συμφωνήσαμε ότι δεν μπορεί να μείνει στην Αμερική, είναι πολύ μακριά από την Ελλάδα. Έπρεπε να έρθει στην Ευρώπη και να κάνει ομιλίες κατά της δικτατορίας. Αυτό χρειαζόταν προετοιμασία. Γράψαμε σε ελληνικές αντιδικτατορικές επιτροπές σε όλη την Ευρώπη και βεβαίως σε όσους γνωστούς πολιτικούς και καλλιτέχνες γνωρίζαμε σε κάθε χώρα. Ανταποκρίθηκαν όλοι τους!
Επέστρεψα στο Λονδίνο και μαζί με την γυναίκα μου, Αλέξια, που με έχει βοηθήσει σε όλες μου τις προσπάθειες αποφασίσαμε να πάμε σε ευρωπαϊκές χώρες οδικώς ώστε να οργανώσουμε τις εκδηλώσεις. Αυτή η περιοδεία ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1968 και τελείωσε τον Μάιο του ίδιου έτους. Με την Αλέξια έχουμε δύο γιους, τον Αλέξανδρο και τον Πύρρο. Βρισκόντουσαν στην Αθήνα με την μητέρα της Αλέξιας, και ήταν τότε εφτά χρονών ο Αλέξανδρος και τριών χρονών ο Πύρρος. Η χούντα λοιπόν απαγόρευε στα παιδιά να ταξιδέψουν και να έρθουν στο Λονδίνο εξαιτίας της αντιδικτατορικής μας στάσης. Τελικά τα άφησαν να έρθουν στο Λονδίνο το φθινόπωρο του 1968, μετά από τεράστιες πιέσεις που τους ασκήθηκαν από δημοσιογράφους και πολιτικούς του εξωτερικού.
Πρώτος σταθμός αυτής της περιοδείας μας λοιπόν ήταν η Βιέννη. Γιατί η Βιέννη; Επειδή ο Αυστριακός βουλευτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος, Bruno Pitterman ήταν αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Ευρώπης και το αίτημα μας ήταν να αποπέμψουν την Ελλάδα από το Συμβούλιο επειδή η κυβέρνηση ήταν δικτατορική. Οργανώσαμε ομιλίες, συνεντεύξεις στην τηλεόραση και η Μελίνα τραγούδησε Θεοδωράκη, Χατζιδάκι. Είχαμε τεράστια επιτυχία και ο σκοπός της ενημέρωσης για όσα τραβούσε η Ελλάδα από την χούντα είχε αποτέλεσμα.
Όπου πήγαινε η Μελίνα ακολουθούσαν τα ΜΜΕ και οι απλοί πολίτες. Η Μελίνα ξεσήκωνε τον κόσμο. Αυτό συνέβη σε κάθε κράτος, σε κάθε πόλη που πήγαμε και μιλήσαμε. Επισκεφθήκαμε 14 πόλεις. Πάρα πολλή σημαντική εκδήλωση έγινε στο Έσσεν, εργατούπολη της Γερμανίας. Μίλησε σε πάνω από 5000 ανθρώπους σε ένα γεμάτο θέατρο. Το εκπληκτικό ήταν ότι όλες οι ελληνικές αντιδικτατορικές οργανώσεις που είχαν διαφορετικές απόψεις, ήταν όλες εκεί, όλες μαζί, διότι η Μελίνα ήταν η Ελλάδα.
Με είχε όμως εντυπωσιάσει τρομερά η εμπειρία μας από την Στοκχόλμη. Μας υποδέχθηκε ο Ολεφ Πάλμε, τότε υπουργός Παιδείας, νέος, δυναμικός, πνευματικός άνθρωπος, υπέροχος! Μαζί του ήταν και η Ανίτα Μπιοργκ, η πρώτη ηθοποιός του Βασιλικού Θεάτρου της Σουηδίας. Μετείχαμε σε μία παρέλαση 100.000 ανθρώπων, ήταν η 1η Μαϊου, η εργατική πρωτομαγιά αλλά η παρέλαση αυτή ήταν τελικά μια διαμαρτυρία για να επιστρέψει η Δημοκρατία στην Ελλάδα. Οι εντυπώσεις μου από αυτή την περιοδεία είναι ατέλειωτες. Το πιο συνταρακτικό σημείο ίσως της περιοδείας αυτής ήταν στην Γένοβα – Λιβόρνο. Είχαμε οργανώσει την ομιλία της Μελίνας. Το πόντιουμ που θα μιλούσε η Μελίνα ήταν σκεπασμένο με κουρτίνες. Κάποιος παλιός παρτιζάνος σηκώνει τις κουρτίνες και ψάχνει και βρίσκει μία βόμβα. Ειδοποιήσαμε αμέσως την αστυνομία, ήρθε και μετέφερε την βόμβα σε μια κοντινή αυλή όπου και εξερράγη. Ο κόσμος φυσικά άρχισε να φεύγει και η Μελίνα τρέχει, παίρνει το μικρόφωνο και φωνάζει: «Ε! Που πάτε; Εγώ δεν σας μίλησα ακόμα!» Ο κόσμος επέστρεψε και η Μελίνα συνέχισε την ομιλία της! Υπάρχει μία φωτογραφία από αυτή την έκρηξη της βόμβας στο αρχείο του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη. Η αποθέωση όμως της περιοδείας αυτής ήταν η ομιλία της Μελίνας στην Trafalgar Square του Λονδίνου. Ήταν χιλιάδες ‘Ελληνες και Αγγλοι. Γέμισε η πλατεία!
Θα μπορούσα να γράψω τρία βιβλία για αυτή την περιοδεία… Ίσως να το κάνω.
Πώς ήταν η συνεργασία με την Μελίνα εκείνα τα χρόνια στο υπουργείο Πολιτισμού;
Φυσικά η συνεννόηση μας με την Μελίνα και στο υπουργείο ήταν απέραντη και απόλυτη. Μια μέρα κατεβαίνοντας με το αυτοκίνητο για το υπουργείο η Μελίνα γυρίζει και μου λέει «Σπύρο, εμείς δεν είμαστε αδέλφια, έχουμε διαλέξει ο ένας τον άλλον».
Με τους διευθυντές του υπουργείου είχαμε δυσκολίες στην αρχή. Σε τρεις μήνες είχε αλλάξει το κλίμα όμως και είχαμε γίνει φίλοι και πρέπει να πω ότι η συνεργασία μας ήταν πολύ παραγωγική.
Υλοποιήθηκαν πάρα πολλά πολιτιστικά προγράμματα, όπως οι πολιτιστικές πρωτεύουσες. Σήμερα ο θεσμός έχει αναπτυχθεί και έχει πάρει τέτοια διάσταση που όλες οι πόλεις της Ευρώπης θέλουν να επιλεγούν Πολιτιστικές Πρωτεύουσες. Σήμερα είναι ο μεγαλύτερος πολιτιστικός θεσμός της Ευρώπης.
Επίσης, ο σχεδιασμός για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, που σχεδιάστηκε το υπουργείο Πολιτισμού και υλοποιήθηκε από το Υπουργείο Χωροταξίας και Περιβάλλοντος λόγω αρμοδιότητας.
Ιδρύσαμε τον θεσμό των 16 Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων και τονώθηκε η πολιτιστική επικοινωνία και διευκολύνθηκε η επαφή των εργατών της τέχνης και των γραμμάτων με τους πολίτες. Επιπλέον, μεθοδικά οργανώσαμε μια διεθνή πολιτιστική εξόρμηση παρουσιάζοντας όχι μόνο το ιστορικό παρελθόν μας αλλά και την σύγχρονη πολιτιστική μας δημιουργία. Υλοποιήσαμε πολιτιστικά προγράμματα στην ελληνική περιφέρεια. Η Μελίνα ως υπουργός Πολιτισμού άφησε σημαντικό πολιτιστικό έργο πίσω της. Το κυριότερο ήταν ότι αναβάθμισε το υπουργείο Πολιτισμού, έφερε τον Πολιτισμό στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων και συνέβαλε στην διάδοσή του σ’ όλον τον κόσμο. Η Μελίνα έβαλε στα χείλη των Ελλήνων την λέξη «Πολιτισμός» και στα χείλη των ξένων την λέξη «Ελλάδα»! Αυτό για μένα είναι το σημαντικότερο της έργο.
Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε να δώσετε την ομιλία σας με θέμα «Η Οδύσσεια σήμερα: Πολιτική – Οικονομία – Πολιτισμός» στο «Σπίτι του Ηθοποιού» και ποια τα μηνύματα που θέλατε να περάσετε μέσα από αυτήν; Γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο χώρο για την ομιλία σας;
Η εποχή μας με οδήγησε να δώσω αυτή την ομιλία στο Σπίτι του Ηθοποιού. Προσπάθησα να φωτογραφίσω την εποχή μας κυρίως για να τονίσω ότι όταν ο στόχος για αύξηση υλικών προϊόντων αν δεν συνοδεύεται παράλληλα με ανάπτυξη ιδεών και αξιών τότε ο τρόπος ζωής που δημιουργείται ισοπεδώνει κάθε πολιτισμική δημιουργία είναι καταδικασμένος να μαραζώσει και να παρακμάσει. Αυτό μας συμβαίνει σήμερα. Ο πολιτισμός και η τέχνη έχουν εξοστρακιστεί.
Κυριαρχεί ο κυνισμός, η διαφθορά, η ανασφάλεια, η φόβος, ο τρόμος και το κυνήγι του κέρδους που αλλοιώνει χαρακτήρες και που οδηγεί σε μια δυσβάσταχτη οικονομική και πολιτισμική κρίση.
Η Ευρώπη έχει διαφοροποιηθεί και ο Πολιτισμός της έχει εγκλωβιστεί σε μια άψυχη οικονομική πολιτική λιτότητας.
Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι με οικονομικούς κανόνες που καλύπτουν συμφέροντα μπορεί να προχωρήσει και να συντελεστεί η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση.
Για να γίνει η ενοποίηση της Ευρώπης χρειάζεται ο σεβασμός στην ιδιαιτερότητα και στην άποψη του άλλου, η αλληλεγγύη, η βούληση και η πίστη στον Πολιτισμό της. Τότε σε αυτή τη δύσκολη εποχή, η Ευρώπη θα μπορούσε να παίξει κύριο λόγο στην ανάγκη για έναν επικοδομητικό διάλογο μεταξύ λαών και πολιτισμών.
Πιστεύω στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος ό,τι κι αν συμβαίνει πάει πάντα μπροστά. Επιβιώνει και δημιουργεί. Το Σπίτι του Ηθοποιού είναι μια στέγη ανθρωπιάς. Πολλοί καλλιτέχνες ζουν εκεί επειδή δεν έχουν εργασία, σύνταξη ή καλή υγεία. Η Αννα Φόνσου έχει κάνει άθλο με την βοήθεια που προσφέρει. Προτίμησα να κάνω την ομιλία αυτή εκεί λοιπόν γιατί η τέχνη είναι μέσα στον πολιτισμό. Ο πολιτισμός είναι στο επίκεντρο της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Νομίζω ότι καταλληλότερο χώρο δεν θα μπορούσα να βρω και ευχαριστώ την Αννα Φόνσου για την ιδέα και για την θερμή της πρόσκληση και υποδοχή.
Πιστεύετε ότι η επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αθήνα είναι εύκολο πράγμα ή όχι; Κάτι δεν κάνει σωστά η πολιτεία και το υπουργείο Πολιτισμού;
Η Μελίνα μόλις έγινε υπουργός πήρε την απόφαση να ξεκινήσει μια διεθνή εξόρμηση για την επιστροφή των Γλυπτών του Φειδία στην Ελλάδα. Η Μελίνα έκανε πράγματι πολλά. Έκανε το αίτημα μας να γίνει γνωστό σε όλον τον κόσμο. Σε κράτη, διεθνείς οργανισμούς, ιδρύματα, αρχαιολόγους, διανοούμενους, επιστήμονες, πολιτικούς, δημοσιογράφους, απλούς πολίτες. Η UNESCO με συντριπτική πλειοψηφία πήρε απόφαση να επιστραφούν τα Γλυπτά στην Ελλάδα. Όλες οι δημοσκοπήσεις στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Αγγλία υποστηρίζουν την επιστροφή. Δύο από τα κυριότερα επιχειρήματα των Αγγλων ήταν ότι οι ‘Ελληνες θέλουν να αδειάσουν όλα τα Μουσεία του κόσμου από τους ελληνικούς θησαυρούς και ότι ακόμα και αν μας τα έδιναν δεν θα είχαμε ένα σύγχρονο Μουσείο για να τα στεγάσουμε και να τα εκθέσουμε όπως τους αξίζει. Η Μελίνα απάντησε αμέσως ότι ποτέ δεν πέρασε από το μυαλό μας να αδειάσουμε από τα μουσεία του κόσμου τους ελληνικούς θησαυρούς. Το μόνο που ζητάμε είναι τα Γλυπτά του Φειδία, για την ενότητα ενός μοναδικού Ναού στον κόσμο, του Παρθενώνα, και θα χτίσουμε ένα νέο μουσείο της Ακρόπολης, με τις τελειότερες και πιο σύγχρονες προδιαγραφές.
Η δημιουργία του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης είναι ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Ένα όνειρο που ξεκίνησε από την Μελίνα, που υλοποιήθηκε από την πολιτεία και έχει ευτυχώς έναν αξιότατο διευθυντή, τον Δημήτρη Παντερμαλή. Εκατομμύρια κόσμος το επισκέπτονται κάθε χρόνο.
Τα γλυπτά αυτά είναι το σύμβολο της Δημοκρατίας, είναι οι παραδόσεις μας, η υπερηφάνεια μας, είναι η ψυχή μας. Η έννοια του ελληνισμού. Ο πολιτισμός μας.
Η διαπραγμάτευση με το Βρετανικό Μουσείο είναι πάρα πολύ δύσκολη γιατι έχουν τα γλυπτά εδώ και 200 χρόνια! Τελευταία πολλοί έχουν υποστηρίξει μια νομική διεκδίκηση. Αυτό είναι τεράστιο λάθος διότι το αίτημά μας δεν είναι νομικό. Δεν διεκδικούμε οικόπεδο. Είναι ένα παγκόσμιο πολιτιστικό αίτημα για να επανέλθουν τα γλυπτά του Παρθενώνα σε έναν και μοναδικό ναό, που είναι το σύμβολο της παγκόσμιας Δημοκρατίας.
Έχουν συσταθεί συνολικά 19 Διεθνείς Επιτροπές για την Επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα ανά τον κόσμο. Πιστεύω ότι πρέπει να καλέσουμε εκπροσώπους αυτών των επιτροπών στην Ελλάδα και ταυτοχρόνως να καλέσουμε μεγάλες διεθνείς προσωπικότητες, αρχαιολόγους, ιστορικούς, φιλόσοφους, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, κ.α. ώστε να τονώσουμε αυτό το αίτημα μας.
Το υπουργείο Πολιτισμού πιστεύετε ότι προβάλει σωστά τον ελληνικό πολιτισμό σε Ελλάδα και εξωτερικό;
Δυστυχώς λυπάμαι που το λέω αλλά δεν βλέπω καθόλου θετική προβολή του πολιτισμού μας. Εχει ξεφύγει από την ενίσχυση της πολιτιστικής δημιουργίας και των προγραμμάτων αυτών. Θα μου πείτε ότι δεν υπάρχουν χρήματα αλλά το θέμα δεν είναι αυτό. Το θέμα είναι ότι δεν υπάρχει έμπνευση, φαντασία, εφευρετικότητα, δεν υπάρχει πίστη στον πολιτισμό που είναι ο πλούτος της Ελλάδας, ότι μπορεί να ανατρέψει δύσκολες καταστάσεις και περιόδους και να προσφέρει λύσεις.
Το ζήτημα είναι ότι δεν υπάρχει πια η πολιτική βούληση δημιουργίας και ενίσχυσης της επικοινωνίας απο πλευράς υπουργείου με τους καλλιτέχνες και τους πνευματικούς δημιουργούς. Αυτή η επικοινωνία ήταν που έφερνε πάντα τις νέες ιδέες και τις νέες πολιτικές ενίσχυσης του ελληνικού πολιτισμού σε Ελλάδα και εξωτερικό. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για αυτοχρηματοδότηση ορισμένων προγραμμάτων. Αλλά πάντοτε θα πρέπει να υπάρξει η στήριξη της πολιτείας.
Σε σχέση με την δική σας γενικά τι πιστεύετε ότι λείπει από την σημερινή γενιά; Ποιες διαφορές βλέπετε να υπάρχουν;
Η δικιά μας γενιά ήταν μια σκληραγωγημένη γενιά. Ζήσαμε πόλεμο, Κατοχή, Εμφύλιο. Οι στερήσεις ήταν τρομαχτικές και ο κίνδυνος για την ίδια την ζωή μας ήταν πολύ μεγάλος. Είχαμε όμως ελπίδα ότι θα τα ξεπεράσουμε όλα αυτά και ότι θα έρθει άσπρη μέρα και για μας. Από το 1952 μέχρι το 1965 ήταν μια χρυσή εποχή για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Τι δεν υπήρχε! Στην ποίηση ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Αναγνωστάκης, ο Γκάτσος. Στο θέατρο η Παξινού, η Κοτοπούλη, η Κυβέλη, η Λαμπέτη, η Μελίνα, ο Χορν, ο Μινωτής, ο Κουν, και τόσοι τόσοι άλλοι! Στην μουσική ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, ο Τσιτσάνης, ο Ξαρχάκος και άλλοι! Σε όλες τις τέχνες, στον χορό, στην ζωγραφική, στην γλυπτική, στην αρχιτεκτονική, παντού. Ο κόσμος δίψαγε να συμμετάσχει, να συζητήσει και να μάθει.
Δεν προχωρώ άλλο γιατι δεν θα σταματήσω ποτέ νομίζω.. Ηταν τόσο λαμπερή εποχή! Η Ελλάδα πήρε Όσκαρ, Νόμπελ, διεθνή βραβεία, αλλά υπήρχε και μια νεολαία που σπούδασε μεν στο εξωτερικό αλλά γύρισε στην Ελλάδα για να προσφέρει.
Και εδώ είναι και μια δραματική διαφορά με την σημερινή γενιά που σπούδασε στην Ελλάδα, πήρε σπουδαία μεταπτυχιακά και διδακτορικά, αλλά δεν μπορεί να μείνει και να προσφέρει στην Ελλάδα γιατι εδώ η ζωή έχει στεγνώσει. Υπάρχει τεράστια απογοήτευση και ελάχιστη προσμονή για επαγγελματική και προσωπική επιτυχία. Δεν φταίει αυτή η γενιά. Θα έπρεπε να είχαμε καταφέρει να είμαστε σε καλύτερη μοίρα σήμερα. Ελπίζω να μπορέσουν τα πράγματα να βελτιωθούν άμεσα γιατι μας φεύγει το μέλλον της Ελλάδας μέσα από τα χέρια μας. Παρόλα αυτά βλέπω και παρακολουθώ μια δραστηριότητα από πλευράς των νέων μας, προσπαθούν να κάνουν ό,τι μπορούν στο καλλιτεχνικό, επιστημονικό και πολιτικό επίπεδο. Μακάρι να καταφέρουν να κάνουν όσα περισσότερα μπορούν γιατι φαίνεται πόσο πολύ θέλουν να ξεκολλήσουν από αυτό το τέλμα που υπάρχει.
Αν σας ζητούσα να γυρίσετε τον χρόνο πίσω τι θα αλλάζατε και τι όχι;
Δεν γυρίζουμε στο παρελθόν, αντλούμε από το παρελθόν. Μαθαίνουμε από το παρελθόν για να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε το παρόν και το μέλλον μας.
Ποιο είναι το προσωπικό καταφύγιο του Σπύρου Μερκούρη όταν θέλει να απομονωθεί από όλα και από όλους;
Δεν έχω καταφύγιο, δεν αποζητώ καταφύγιο. Ζητώ συναστροφή και επικοινωνία με τους φίλους και συνεργάτες.
Τι είναι αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα για να μπορέσει να δει καλύτερες μέρες;
Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα και η Ευρώπη (τα θεωρώ ταυτόσημα) είναι να συνειδητοποιήσουν τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί και να τα αντιμετωπίσουν με περισσότερη λογική και λιγότερη αντιπαλότητα και θυμό. Είναι απόλυτα αναγκαίο να βαδίσουμε σε μια νέα εποχή στην οποία η παιδεία και ο πολιτισμός θα έχουν πρωτεύοντα ρόλο στην πολιτική, στην κοινωνία και στην οικονομία.
Χρειάζεται συνείδηση αυτής της ανάγκης της αλλαγής από λαούς και πολιτικούς της Ευρώπης. Χρειάζεται γνώση, μέθοδος, ομοψυχία, όραμα και θάρρος. Όταν το επίπεδο του πολιτισμού, της εκπαίδευσης και της πνευματικής ζωής αναβαθμιστεί, οι κυβερνήσεις και οι πολίτες θα καταλάβουν τα προβλήματά τους ευκολότερα. Θα τα αξιολογήσουν καλύτερα και θα αντιμετωπίσουν την ζωή με μεγαλύτερη γνώση. Στην μακρά ιστορία του πολιτισμού, υπάρχουν μία σειρά από αναγεννήσεις. Η κάθε μία από αυτές έχει συμβάλει στην ηθική, πνευματική, πολιτιστική, κοινωνική, πολιτική, οικονομική ανάπτυξη και στην καλύτερη ποιότητα ζωής. Δυστυχώς βλέπουμε ότι είναι πολύ δύσκολο για την ευρωζώνη να αναγνωρίσει ότι η πολιτική της λιτότητας πρέπει να αλλάξει.
Στις 24 Μαϊου υπογράφτηκε μια Συμφωνία με δόσεις. Βοήθεια με το σταγονόμετρο. Η συμφωνία αυτή πρέπει να τηρηθεί. Δύσκολο. Οι όροι είναι επαχθείς. Ολα πια εξαρτώνται από την θέληση και την αντοχή του ελληνικού λαού που όλα αυτά τα χρόνια «τραβάει κουπί». Ειλικρινά έχω εκπλαγεί από την υπομονή των Ελλήνων! Και για αυτό πιστεύω ότι οι πολιτικοί μας θα πρέπει να είναι από δω και πέρα πάρα πολύ προσεχτικοί. Ζούμε τρελές και επικίνδυνες εποχές που δύσκολα περιγράφονται. Για αυτό δεν θα επεκταθώ.
Επειδή ο χαρακτήρας μου είναι αισιόδοξος πιστεύω ότι για άλλη μια φορά θα τα καταφέρουμε. Το λάστιχο έχει τεντωθεί τόσο πολύ που θα σπάσει αν συνεχιστεί και άλλο αυτή η παράξενη εποχή, αυτή η συνεχής απογοήτευση του κόσμου. Η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει στην επόμενη ημέρα. Και ειλικρινά δεν μπορώ να καταλάβω πώς θα γίνει κάτι τέτοιο χωρίς την ομοψυχία και την συνεργασία. Μου έχει λείψει αυτή η αίσθηση συνεργασίας που δεν υπάρχει σήμερα, ιδιαίτερα ανάμεσα στους πολιτικούς χώρους στο κοινοβούλιο. Ελπίζω να έρθει η εκλογίκευση για να έχουμε επιτέλους ανάπτυξη.
