Τo καλοκαίρι του 2020 βρήκε τον Παναγιώτη Πελεκούδα νταμπλούχο Ελλάδας στο βόλεϊ με τον Παναθηναϊκό αλλά και στο στόχαστρο των φανατικών επειδή τραγούδησε υβριστικά συνθήματα πάνω στο μεθύσι του τίτλου (ζήτησε συγγνώμη).
Εξι χρόνια νωρίτερα η μπάλα του βόλεϊ και ο θυμός της εξέδρας ήταν οι πιο ασήμαντες έγνοιες του. Τότε ήταν που ο διεθνής κεντρικός με το θεόρατο κορμί και το φωτεινό χαμόγελο δέχτηκε την επίσκεψη του θηρίου εντελώς απρόσμενα. Ηταν καλοκαίρι του 2014 όταν υπέστη την πρώτη κρίση πανικού μέσα στο αυτοκίνητό του ενώ οδηγούσε. «Τρελάθηκα επειδή είχε κίνηση στην παραλιακή» ομολογεί στη σπάνια εξομολόγησή του στο Documento. Η κατάθλιψη είναι ένα ανίκητο τέρας αλλά ο 30χρονος αθλητής πιστεύει ότι ξέρει πώς να την μπλοκάρει. Αυτό είναι το μπλοκ της ζωής του.
Αγαπητέ «Πέλε», είσαι ένας άνθρωπος εξωστρεφής και χαμογελαστός. Εγώ νόμιζα ότι η κατάθλιψη χτυπάει τους δυστυχείς και όσους τα κρατούν όλα μέσα τους. Γιατί λοιπόν επισκέφτηκε εσένα το τέρας;
Θα σου μιλήσω με την ψυχή και όχι με το μυαλό μου. Ο καθένας μπορεί να το πάθει. Ανθρωποι μαθημένοι στην αναποδιά ή τη μοναξιά είναι λίγο πιο ανθεκτικοί όταν έρθει η στραβή. Εγώ μέχρι τα είκοσι πέντε δεν είχα αγχωθεί ποτέ. Ούτε για τις πανελλαδικές ούτε για το βόλεϊ ούτε για τις γυναίκες. Είχαν φροντίσει οι γονείς μου ώστε να μη μου λείπει τίποτε.
Οπότε ένας τραυματισμός μπορούσε να σαρώσει τον κόσμο σου.
Οχι, δεν μιλάμε για σοβαρά περιστατικά. Το ακραίο άγχος μπορεί να έρθει επειδή σε έκλεισε κάποιος στον δρόμο! Επειδή έμπλεξες σε καθημερινό μποτιλιάρισμα. Κάτι τραγικά ασήμαντο μπορεί να σε οδηγήσει σε βούρκο αν δεν ξέρεις πώς να το διαχειριστείς. Τα ανοιχτά άτομα θα μιλήσουν πιο εύκολα, θα βγουν πιο γρήγορα από το τέλμα.
Ο σκληραγωγημένος έχει περισσότερες πιθανότητες να αποφύγει την κατάθλιψη;
Δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος διαπαιδαγώγησης. Ούτε μπορούμε να κατηγορήσουμε τους γονείς. Ορμόνες προκαλούν την ασθένεια και όχι απαραίτητα ψυχικά τραύματα. Εμένα τζαζάρισε το μυαλό μου επειδή έβρισκα κίνηση εδώ, στην παραλιακή! Ηθελα να κοιμηθώ για έναν μήνα και να ξυπνήσω μόλις γίνω καλά. Σου φαίνεται λογικό να τρελαθείς επειδή χάλασε το καζανάκι; Κι όμως, μπορεί να συμβεί. Οχι όταν είσαι στην τσίτα αλλά σε περίοδο χαλαρότητας. Τότε που το μυαλό έχει ελεύθερο χρόνο για να τα βρει με την ψυχή. Το μυαλό μας είναι ένα αυτόνομο σύμπαν, δεν ξέρουμε πώς λειτουργεί.
Υποθέτω ότι το καζανάκι και το μποτιλιάρισμα ήταν οι τελευταίες σταγόνες που ξεχείλισαν το καζάνι.
Κάθε μέρα σού συμβαίνουν δυο τρία πράγματα μικρά, σταγονίτσες που συσσωρεύονται μέσα σου. Ωσπου κάτι σημαντικό συμβαίνει και ξεχειλίζει το ποτήρι. Τότε τα μικρά σού φαίνονται μεγάλα. Στόχος μου εκείνο τον καιρό ήταν να περάσει μια ολόκληρη μέρα χωρίς να ζαλίζομαι. Οταν το κατάφερα ένιωσα μεγάλη ανακούφιση.
Τότε σκέφτηκες «νικάμε»;
Το πρώτο «νικάμε» το είπα την πρώτη κιόλας μέρα, όταν κατόρθωσα να τηλεφωνήσω στους γονείς μου και να τους εξηγήσω ότι τζαζάρισα. Πρώτα τους έστειλα ένα ηχητικό μήνυμα για να με ακούσουν και να καταλάβουν ότι ήμουν εντάξει. «Είμαι ο γιος σας, αυτός που αγαπάτε, αλλά να ξέρετε ότι θα περάσω μια περίοδο δύσκολη» είπα στον πατέρα μου. Ως άνθρωπος της επιστήμης, εκείνος κατάλαβε αμέσως ότι το πρόβλημα ήταν ψυχολογικό. «Θα είμαστε δίπλα σου ό,τι και αν σε βασανίζει» μου είπε. «Μου έχει γίνει ο κώλος χωνί για να σε μεγαλώσω και δεν πρόκειται να κάνω πίσω αν ζοριστείς για έναν χρόνο». Το όνειρο της ζωής μου είναι να γίνω ένας πατέρας σαν τον δικό μου. Αλλο όνειρο δεν έχω πέρα από αυτό.
Πότε είπες μέσα σου «χάνουμε»;
Ποτέ. Μόλις βεβαιώθηκα ότι δεν είχα κάποια αρρώστια στο αίμα ή κάτι άλλο ανίατο ήξερα ότι θα κερδίσω. Σε έναν χρόνο; Σε έναν χρόνο. Σε όσο χρειαστεί! Δεν παραιτήθηκα ούτε όταν περνούσα εβδομάδες ολόκληρες με κλειστά τα παντζούρια στο σπίτι. Δεν είχα τάσεις αυτοκτονίας αλλά ήθελα να κοιμάμαι συνεχώς, να βρίσκομαι σε διαρκή καταστολή. Χρειάστηκε να έρθει ο φίλος μου, ο Θάνος ο Μαρούλης, να ανοίξει τα παράθυρα και να με ξεσηκώσει. «Σήκω πάνω» μου είπε. «Δεν είσαι εσύ αυτός».
Συγγνώμη, πιάνει αυτό το κόλπο;
Οχι, δεν πιάνει. Οχι σε όλους τουλάχιστον. Σε εμένα δούλεψε επειδή το ήθελα. Αναζητούσα ένα χέρι για να πιαστώ. Αν δεν θέλεις να πιαστείς, δεν θα πιαστείς. Αρχικά σε τσαντίζει και σε εκνευρίζει όταν σου το κάνουν αυτό. Ηθελα όμως να γίνω καλά. Ο Θάνος με πήρε αγκαλιά και πήγαμε μια βόλτα γύρω από το τετράγωνο. Βράδυ, όχι μεσημέρι. Σιγά σιγά, δεν γίνεται μεμιάς. Χρειάστηκε να περάσουν έξι μήνες για να βγω να φάω κάπου έξω. Δεν έχω αγοραφοβία ούτε όμως μου αρέσει να βρίσκομαι σε πολυκοσμία. Μπορώ να καθίσω με τις ώρες να μιλάω μαζί σου εδώ στο καφέ, αλλά δεν θα με δεις σε κλαμπ.
«Παθαίνεις καρδιακό επεισόδιο ή κρίση πανικού; Ξέρεις την απάντηση αλλά δεν έχεις εμπιστοσύνη στη λογική σου. Το μυαλό χωρίζεται στα δύο και η μία πλευρά τσακώνεται με την άλλη»
Ο άσχετος θα πει «έλα, μωρέ, θα του πω ένα αστείο και θα του περάσει».
Ισχύει. Αλλά μόνο για ένα λεπτό. Θεωρητικά μπορεί κάποιος να ξεπεράσει την κατάθλιψη αβοήθητος. Δεν είναι παρά μια ιδέα. Με τον καιρό καταλαβαίνεις ότι δεν χρειάζεται πια να είσαι στενοχωρημένος. Αλλά είναι πολύ δύσκολο και μπορεί να κρατήσει χρόνια. Ο ψυχολόγος είναι ο εξομολόγος. Κάτι σαν ιερέας αλλά χωρίς τον Θεό. Και επί πληρωμή, χα χα!
Εσύ αισθανόσουν να ξεφεύγεις από τον εαυτό σου; Να γίνεσαι κάτι διαφορετικό;
Οχι ακριβώς. Είχα όμως παραπανίσια νεύρα και τα κρατούσα μέσα μου. Ο αθλητισμός με βοήθησε να είμαι καλός άνθρωπος ώστε να μη βαρέσω κανέναν, να μη βρίσω, να μη σκοτώσω. Καταλάβαινα ότι όφειλα να προσέχω τη συμπεριφορά μου. Να μην κρίνω εν βρασμώ. Ηξερα ότι δεν ήμουν καλά και μπορούσα να ελέγχω τις αντιδράσεις μου. Γνώριζα τα όρια του μυαλού και του κορμιού μου. Τώρα έμαθα και της ψυχής μου.
Ποιο ήταν το χειρότερο μέσα σε όλα αυτά;
Οτι δεν εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου. Είναι αληθινό αυτό που ζεις ή το φαντάζεσαι; Η καρδιά σου χτυπάει πιο γρήγορα αλλά εσύ είσαι εκείνος που το προκαλεί. Παθαίνεις καρδιακό επεισόδιο ή κρίση πανικού; Ξέρεις την απάντηση αλλά δεν έχεις εμπιστοσύνη στη λογική σου. Το μυαλό χωρίζεται στα δύο και η μία πλευρά τσακώνεται με την άλλη. Τρελαίνεσαι.
Και το κορμί παύει να υπακούει τον εγκέφαλο.
Σκέψου τις παροιμίες και τις εκφράσεις που χρησιμοποιούμε. «Μου κόπηκαν τα πόδια». «Με πήγε αίμα». Αυτά ακριβώς ένιωθα. Ετσι περιέγραφαν το άγχος οι παλιοί προτού εφευρεθούν οι ψυχίατροι. Πάντοτε υπήρχε το πρόπάλι βλημα. Ο αθλητισμός με δίδαξε να συνεργάζομαι και να εμπιστεύομαι τις γνώσεις του άλλου.
Με τι μοιάζει το μυαλό κάποιου που υποφέρει από παρόμοιες διαταραχές;
Με μια βιβλιοθήκη που την έχεις αμελήσει. Την πρώτη φορά που πήγα σε ειδικό μού ζήτησε να κλείσω τα μάτια και να φανταστώ αυτήν τη βιβλιοθήκη. Αριστερά τα αθλητικά βιβλία, στο κέντρο αυτά που μιλάνε για τη ζωή, δεξιά όσα περιγράφουν το συναίσθημα. «Εχεις αμελήσει τη βιβλιοθήκη σου και τα πετάς όλα χύμα» μου είπε. «Θέλω κάθε πρωί να βάζεις ένα βιβλίο στη θέση του. Αν είναι όλα σκόρπια στο πάτωμα, πελαγώνεις και χάνεσαι».
Ποιος είναι ο τίτλος στο σημαντικότερο βιβλίο σου;
«Να προσέχω τον εαυτό μου». Τώρα πια γνωρίζω πώς να διαχειριστώ το πρόβλημα. Δεν είναι τέρας αλλά μια ωραία εμπειρία! Θα με βασανίσει αλλά δεν θα σκοτώσει. Θα μου δείξει πού βρίσκονται τα όριά μου. Είναι σαν να κουβαλάω μαζί μου ένα παιδάκι. Ξέρω ότι θα κλάψει αλλά θα το ηρεμήσω και θα συνεχίσω τον δρόμο μου. Αν ξέρεις από τι πάσχεις, η θεραπεία γίνεται απλή.
Υπάρχει η έννοια «νίκη» όταν μιλάμε για την κατάθλιψη;
Οχι. Δεν έχω νικήσει ούτε θα νικήσω ποτέ. Το μυαλό είναι ανίκητο όπως ο έρωτας και η βλακεία. Οταν παραμέλησα την ψυχική μου υγεία κύλησα ξανά. Πέρυσι κλείστηκα για μια εβδομάδα στο σπίτι με κρίσεις πανικού. Με χτύπησαν όταν όλα φαίνονταν τέλεια. Είχα αναβαθμίσει τη ζωή μου, επαγγελματικά ήμουν καλά, αγόρασα καινούργιο αυτοκίνητο, αλλά τρελάθηκα μόλις γύρισα σπίτι και βρήκα το καζανάκι χαλασμένο! Αλλά ήξερα πώς να το διαχειριστώ και έτσι είμαι ξανά μαζί σας.
Το κάνεις να ακούγεται εύκολο. Δίνεις την εντύπωση ότι νιώθεις δυνατός.
Είμαι δυνατός επειδή το κουμαντάρω. Με τη βοήθεια ειδικών ωστόσο. Δεν είμαι σαν τους ταξιτζήδες που ξέρουν τα πάντα. Πολλοί ομοιοπαθείς μού ζητούν βοήθεια. Τους προτρέπω να μιλήσουν σε γιατρούς και φίλους. Και να ακούσουν. Να μη βάζουν χρονικό ορίζοντα. «Μην το φοβάσαι, περνάει» τους λέω. Οποτε αδιαφορείς και αφήνεσαι η ασθένεια φουντώνει. Υποχωρεί όταν γνωρίζεις πώς να την αντιμετωπίσεις. Τότε λες: «Ας έρθει».
Γιατί περιγράφεις το πρόβλημά σου ως «ωραία εμπειρία»; Ακούγεται οξύμωρο.
Περνάς κάτι βάρβαρο για έξι μήνες αλλά τελικά σε οδηγεί στην αυτογνωσία. Καταλαβαίνεις τι σε κάνει ευτυχισμένο και τι είναι σημαντικό. Δεν αφήνεις να σου σπάνε τα αρχίδια για το παραμικρό. Πέντε χρόνια τώρα δηλώνω ευτυχισμένος γιατί ξέρω ότι είμαι καλά. Μπορούσα να είχα πεθάνει αλλά ζω. Αλλάζεις τον κόσμο σου και μαθαίνεις τη ζωή. Γίνεσαι πιο ταπεινός και απομακρύνεις την τοξικότητα.
Με τι μοιάζει η κατάθλιψη; Εχω ακούσει να την περιγράφουν ως κουβέρτα που σε σκεπάζει ολόκληρο.
Περισσότερο θυμίζει κύμα που έρχεται και φεύγει. Οχι, όχι τσουνάμι. Μοιάζει με έναν μανδύα που χωρίζει την ψυχή από τη λογική. Παλεύεις να τον ανοίξεις ώστε να επικοινωνούν ξανά. Συνεχίζω ακόμη θεραπείες όταν τα βρίσκω σκούρα και νιώθω ότι το χάνω. Η επαφή με τη φύση με βοηθάει πολύ.
Τι ξέρεις σήμερα που δεν το γνώριζες πριν από δέκα χρόνια;
Οτι τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία. Εχει σημασία να μάθεις να ζεις με μηδέν. Να μην ξέρεις τι θα φας την επόμενη μέρα. Τα πιο ξένοιαστα χρόνια μου τα πέρασα ταπί στα 20 μου. Δεν ήθελα να επιβαρύνω τους γονείς μου όταν έμεινα ενάμιση χρόνο απλήρωτος. Πρόλαβα να πάρω καινούργιο αμάξι αλλά η τσέπη μου ήταν ολόαδεια και δεν είχα να βάλω βενζίνη. Με 500 ευρώ τον μήνα μπορείς να ζήσεις και θα μάθεις και κάτι. Θα αναγκαστείς να δουλέψεις σκληρά και μετά θα θέλεις να γίνεις ο καλύτερος του κόσμου.
Λένε ότι οι τρελοί είναι οι πιο τυχεροί.
Ναι! Εχεις δει ποτέ τρελό που να είναι δυστυχισμένος ή στενοχωρημένος; Η ψυχή του είναι αλλού, ξένοιαστη. Δεν έχει μέσα του κακία, δεν ενοχλεί κανέναν. Είναι ανώδυνος για την κοινωνία. Ενα μηδενικό.
Και είναι καλό να είσαι μηδέν;
Είναι προτιμότερο να είσαι μηδέν παρά μείον.