Πέλα Σουλτάτου: «Η εκκλησία βάζει το χεράκι της στη γυναικεία καταπίεση»

Οι «Ανάποδες στροφές» είναι από εκείνα τα βιβλία που µόλις τα ανοίξεις σε γραπώνουν και δεν µπορείς να τα αφήσεις παρά µόνο όταν τα ολοκληρώσεις.

Η υπόθεση αφορά την ιστορία ενός 18άχρονου, θυµωµένου µε τα πάντα γύρω του, ο οποίος ανακαλύπτει σε ένα πατάρι το αµαρτολόγιο της µητέρας του. Ολα όσα διαβάζει εκεί θα τον σοκάρουν τόσο ώστε θα τεθούν σε αµφισβήτηση όλα όσα ήξερε µέχρι τότε για εκείνη και για τον εαυτό του. Η πρόσφατη κυκλοφορία της νουβέλας ήταν µια καλή αφορµή για συζήτηση µε τη συγγραφέα Πέλα Σουλτάτου.

Ο Μανόλης είναι ένας χαρακτήρας εγκλωβισµένος στον θυµό του. Από πού προέρχεται όλο αυτό;

Ο Μανόλης λόγω ηλικίας έχει κάποια «νοµιµοποίηση» στον θυµό. Θυµίζω τι αναφέρει ο Αριστοτέλης για τους νέους ανθρώπους στη «Ρητορική»: «Καὶ θυµικοὶ καὶ ὀξύθυµοι καὶ οἷοι ἀκολουθεῖν τῇ ὀργῇ καὶ ἥττους εἰσὶ τοῦ θυµοῦ» (έχουν ροπή προς την οργή, παραφέρονται εύκολα και ακολουθούν εκείνο που αποφάσισαν πάνω στον θυµό τους, χωρὶς να µπορούν να συγκρατηθούν). Ο αρχαίος φιλόσοφος κατανοεί το «άγαν» της νεότητας, αλλά οι φιλήσυχοι νεοσυντηρητικοί µικροαστοί και τα µιντιακά τους φερέφωνα κάτι παραπάνω θα ξέρουν και δαιµονοποιούν τη νεανική οργή µιλώντας για ταραξίες, µπαχαλάκηδες κ.ά.

Πέρα από την καθαυτό νεανική ροπή στον θυµό, το «οργίλον» του Μανόλη εντείνεται επειδή προέρχεται από τα χαµηλά κοινωνικά στρώµατα, ανήκει σε µια φτωχή µονογονεϊκή οικογένεια. Αισθάνεται –κι ας µην το συνειδητοποιεί– τις επιπτώσεις της κοινωνικής αδικίας. Το πρόβληµα όµως ξεκινάει όταν το κύµα του θυµού τον παρασύρει και ενάντια στη µητέρα του, καθώς ανακαλύπτει πως είναι σεξουαλικά απελευθερωµένη. Εκεί αντιδρά το πατριαρχικό πρότυπο που έχει ενσωµατώσει άκριτα, οπότε εµφανίζεται το κρητικό νταηλίκι.

Ποιο κοµµάτι της κοινωνίας εκφράζει ο Μανόλης;

Ο Μανόλης, όπως και η µητέρα του Μαρία, είναι sui generis χαρακτήρες, γι’ αυτό είναι δύσκολο να πούµε ότι εκπροσωπούν κάποιον συγκεκριµένο ανθρωποτύπο ή κοινωνική οµάδα. Οµως αν πρέπει να γίνει αυτός ο συσχετισµός, θα έλεγα πως ο Μανόλης ανήκει στη χαντακωµένη κατηγορία των NEETs (Νο Employment, Education, Training), ένα ακρωνύµιο που δηλώνει νέους χωρίς τυπικά προσόντα και επαγγελµατική κατάρτιση οι οποίοι καταλήγουν σε ευκαιριακές δουλειές του ποδαριού ή στην ανεργία. Το κοινωνικό φαινόµενο έχει επιταθεί µέσα σε συνθήκες µακρόχρονης οικονοµικής ύφεσης. Και ο Μανόλης είναι παιδί της κρίσης.

Υπάρχουν για εκείνον ευκαιρίες ή το µέλλον του έχει προεξοφληθεί ήδη;

Θα το δούµε στην πορεία. Σκέφτοµαι να γράψω τη συνέχεια του Μανόλη. Πάντως δεν είµαι υπέρ µιας ασφυκτικής ντετερµινιστικής ερµηνείας, ότι δηλαδή επειδή γεννήθηκε και γαλουχήθηκε σε αυτές τις συνθήκες η πορεία του είναι προδιαγραµµένη. Μπορεί να µας εκπλήξει µε παράδοξο τρόπο. Εξάλλου πρόκειται για λογοτεχνικό χαρακτήρα, όχι για στατιστικές µετρήσεις που εκφράζουν σταθερότυπους.

Στο βιβλίο σας ο ήρωας είναι συγκοινωνούν δοχείο µε τη µητέρα του. Μπορούµε ποτέ να αποδεσµευτούµε από την εικόνα που έχουµε για τους γονείς µας;

Εχω ζήσει πολλά χρόνια στο Λονδίνο και είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω πολύ στην Ευρώπη. Το αναφέρω γιατί θέλω να πω ότι απέκτησα προσλαµβάνουσες στην ανατροφή των τέκνων πέρα από τις στερεοτυπικά ελληνικές. Η παιδοκεντρική κοινωνία µας απαντάται και σε άλλους µεσογειακούς λαούς, όπου η οικογένεια έχει βαρύνοντα ρόλο και η µητέρα οφείλει να είναι αγνή, άσπιλη και αµόλυντη, µια αειπάρθενος οικιακής χρήσης. ∆εν βλέπω σπουδαίες µεταβολές ως προς τη συγκεκριµένη αντίληψη –η οποία βέβαια είναι φαλλοκρατική και σεξιστική– µε την πάροδο του χρόνου. Η εκκλησία βάζει το χεράκι της στη γυναικεία καταπίεση και τη διατήρηση ενός κοµιλφό προτύπου, µιας γυναίκας που από τη στιγµή που θα γίνει µητέρα παύει να έχει µουνί. Οποία ανοησία…

Μπορεί µια γυναίκα ελεύθερη, όπως εκείνη, να διεκδικήσει την προσωπική ευτυχία ή σε κάθε περίπτωση έρχεται αντιµέτωπη µε ένα ολόκληρο σύστηµα;

Η Μαρία, όπως οµολογεί στο αµαρτολόγιό της, επειδή ακριβώς ζει µεγάλα ζόρια βρίσκει καταφύγιο στη σαρκική ηδονή. Τζάµπα πράµα είναι το ρηµάδι το σεξ, χαρά δίνει, κανέναν δεν βλάπτει (ειδικά αν φοράµε και καµιά καπότα), δεν µπορεί να καταλάβει πού είναι το κακό σε αυτό. Αλλά κάπου εδώ έρχεται η θρησκεία να δώσει απαντήσεις συσκοτίζοντας, κάνοντας το µυαλό µας πελτέ.

Είναι η σεξουαλική παρενόχληση ακόµη και σήµερα ταµπού για την ελληνική κοινωνία;

Είναι ταµπού, είναι και αδίκηµα. Και καλώς είναι. Παρενόχληση θα πει έρχεσαι και µου την πέφτεις χωρίς να σου δώσω το δικαίωµα. Οπότε όταν το υφίσταται η ηρωίδα µου εκρήγνυται γιατί διακυβεύεται η αξιοπρέπειά της.

Το βιβλίο σας είναι γραμμένο σε σκληρή γλώσσα. Ο αφιλτράριστος λόγος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη ρεαλιστικών χαρακτήρων;

Η γλώσσα στο συγκεκριμένο βιβλίο μου είχε ενδιαφέρον και για μένα, οπότε φάνηκε, θαρρώ, το κατακλυσμιαίο στοιχείο της. Αθελά μου δόμησα ένα σύμφυρμα τριών κύριων ιδιολέκτων: της σύγχρονης αργκό του δεκαοχτάχρονου γιου, της παρωχημένης αργκό της σαραντάρας μητέρας από τις δεκαετίες ’80-’90 και της κρητικής ντοπιολαλιάς. Υπάρχει, αν προσέξατε, και ένα τέταρτο ιδιόλεκτο σε πολύ μικρή δόση, τα «καλιαρντά» του αέρα, όταν αυτό το στοιχείο της φύσης εμφανίζεται και αποκτά λόγο. Ανάμεσα σε αυτά τα τρία τέσσερα ιδιάζοντα γλωσσικά στοιχεία παρεισφρέει ο λόγος της αφηγήτριας, πιο εκλεπτυσμένος, πιο «ακαδημαϊκός» και ως εκ τούτου πιο αποστασιοποιημένος. Σε γενικές γραμμές ο λόγος μοιάζει ωμός, αφιλτράριστος, παραληρηματικός, ώστε να αντανακλά τον ασθματικό Μανόλη και την καταπιεσμένη Μαρία, είναι δικός τους λόγος. Να το πω αλλιώς. Οταν ο επτάχρονος γιος μου ζήτησε να διαβάσει το βιβλίο και του το αρνήθηκα, είπε: «Γιατί όχι; Εχει βρισιές;». Το παραδέχτηκα πιστεύοντας πως έχει λήξει η συζήτηση. Ομως με επέπληξε λέγοντας «Δεν σου έχω πει να μη βρίζεις;», οπότε του απάντησα «Δε βρίζω εγώ, οι ήρωές μου βρίζουν».