H ταινία του Ρούμπεν Εστλουντ «Το τετράγωνο», μια αιχμηρή σάτιρα για τον κόσμο της τέχνης, έφυγε με τον Χρυσό Φοίνικα από τις Κάννες το 2017.
Σε μια από τις τελευταίες σκηνές, κατά τη διάρκεια ενός πολυτελούς δείπνου για τους χορηγούς ενός μουσείου, λαμβάνει χώρα μια εκρηκτική περφόρμανς από έναν καλλιτέχνη με την αμφίεση γορίλα ο οποίος σπέρνει τον τρόμο στους καλεσμένους. Θυμήθηκα την ταινία μετά τη σφοδρή αντιπαράθεση που ξέσπασε για την παράσταση «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου. Οχι γιατί η σκηνοθέτρια είναι η αντισυστημική φωνή που συνταράσσει τον μικροαστισμό (με θεσμικούς φορείς και ιδρύματα συνεργάζεται) ούτε γιατί η παράσταση δημιούργησε άδικα αμηχανία και δυσφορία σε μεγάλο κομμάτι του κοινού, αλλά γιατί η συζήτηση για την τέχνη και τους κραδασμούς που προκαλεί είναι πολύτιμη όταν δεν διεξάγεται με όρους ανθρωποφαγίας. Οποιος ρισκάρει θα δεχτεί κριτική. Το θέατρο δεν έρχεται σε κενό κοινωνικό χρόνο ούτε παρουσιάζεται σε σκοτεινά δωμάτια και ησυχαστήρια. Οι παραστάσεις είναι δρώμενα στον δημόσιο χώρο και ανοίγουν παράθυρο στη «σκηνή» της αμφισβήτησης.
Οι «Σφήκες» παρουσιάστηκαν μία εβδομάδα πριν από τη «Μήδεια» του Φρανκ Κάστορφ. Ο καινοτόμος Γερμανός σκηνοθέτης έχει αφήσει το στίγμα του στο ευρωπαϊκό θέατρο (όσο γράφεται το κείμενο δεν έχει ανέβει ακόμα η παράσταση) και έχει δηλώσει εξαρχής ότι σκοπεύει να «καταστρέψει» τη «Μήδεια» για να δημιουργήσει. Το ερώτημα δεν είναι αν θα ανεβάσει μια… ιερόσυλη ή βέβηλη «Μήδεια», αλλά αν η παράσταση θα μας ξεκουνήσει. Αν η «Μήδεια» θα έχει πνοή και συναίσθημα. Η τέχνη δεν είναι πεδίο για έτοιμες απαντήσεις ούτε για βολικά ηθικά διδάγματα. Είναι ακριβώς το αντίθετο. Μπορεί να μετατοπίσει. Να δημιουργήσει κόσμους για να κοιτάξουμε αλλιώς. Το τι θα δούμε στο τέλος εξαρτάται μόνο από εμάς.
