Το «Πέδρο Πάραμο» του Μεξικανού Χουάν Ρούλφο, ένα από τα σημαντικότερα έργα της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, έγινε ταινία και προβάλλεται από το Netflix.
Κατ’ αναλογίαν προς το ελληνικό (αλλά και παμβαλκανικό) τραγούδι «Του νεκρού αδελφού», το μυθιστόρημα του Χουάν Ρούλφο «Πέδρο Πάραμο» θα μπορούσε να ονομαστεί «Τραγούδι του νεκρού πατέρα». Αυτός ο πατέρας είναι βέβαια από καιρό χαμένος, εξαφανισμένος στον θρύλο που τον τυλίγει, μια σκιώδης υπόσχεση περισσότερο παρά πρόσωπο υποστατό. Τον ψάχνει, κατ’ εντολήν της μητέρας κι εδώ, ο απομακρυσμένος γιος του ή καλύτερα να πούμε ένας από τους γιους του. Γιατί ο Πέδρο Πάραμο είχε πολλά παιδιά – και ως προς τούτο τουλάχιστον μοιάζει με τον μυθιστορηματικό του πατέρα Χουάν Ρούλφο, που έβγαλε στο κατόπι του μια ολόκληρη γενιά λαμπρών Λατινοαμερικανών συγγραφέων από τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ως τον Χοσέ Λεσάμα Λίμα.
Λοξή διαδρομή
Στα ίχνη της αναζήτησης του Πέδρο Πάραμο βαδίζει και η ταινία του Μεξικανού σκηνοθέτη Ροντρίγκο Πριέτο με όλα τα προβλήματα που εμφανίζονται όταν προσπαθείς ν’ ακολουθήσεις ευθέως μια λοξή διαδρομή. Οταν ανταποκρίνεσαι δηλαδή με πιστότητα σε μια λογοτεχνική πρόκληση αντί να χαράξεις μια αποκλίνουσα κινηματογραφική πορεία. Το πρόβλημα φυσικά είναι πασίγνωστο και ενεδρεύει σε κάθε μεταφορά ενός έργου τέχνης σε άλλη μορφή. Εγκειται στην ιδιογλωσσία που απαιτείται προκειμένου η μεταφορά να μην υποβιβαστεί σε αντίγραφο του πρωτοτύπου αλλά να αποτελέσει αυθεντική του επαναπροσέγγιση.
Ο σκηνοθέτης ασφαλώς δεν είναι διόλου αφελής. Είχε επίγνωση του προβλήματος και ανέπτυξε το δικό του σχέδιο για να το επιλύσει. Μόνο που στο συγκεκριμένο είδος μυθιστορήματος οι εγγενείς αντιξοότητες πλεονάζουν και η υπέρβασή τους εξαρτάται από μια σειρά αλμάτων. Το πρώτο ανάμεσά μας οφείλει να συναιρέσει σε ενιαία ταυτότητα το μαγικό και το ρεαλιστικό στοιχείο. Την ώσμωση δηλαδή της περιγραφικής στερεότητας των καθημερινών πραγμάτων με το απείκασμα μιας ατμοσφαιρικής ρευστότητας.
Οι αδυναμίες
Εναν άθλο που η γλώσσα του Ρούλφο επιτυγχάνει με τη διαρκή κύμανση από την ακρίβεια των καταστάσεων στην ασάφεια των γεγονότων ενώ η ταινία του Πριέτο αρκείται στον εμφατικό διαχωρισμό τους. Ετσι ο πυρήνας της ιστορίας παραμένει ανέπαφος, αλλά τα περιστατικά της δεν συγχωνεύονται πειστικά σε χωροχρονική ενότητα.
Η Κομάλα, η έρημη πόλη στην οποία ο γιος σκαλίζει την ιστορία του πατέρα του, εμφανίζεται απρόσβλητη στην αμφισημία των φαντασμάτων που την κατοικούν. Ο διασκελισμός του πατριάρχη διασταυρώνεται με τον βηματισμό των επιγόνων του αλλά δεν συγκροτείται σε οργανικό μουσικό μοτίβο.
Παρόμοιες δυσκολίες υπάρχουν στην απεικόνιση της ενδιάμεσης, εξαιρετικά αόριστης ζώνης μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Η σύμπτυξή τους στον Ρούλφο έχει τη φυσικότητα του ονειρικού συνεχούς ενώ η απόδοσή τους εδώ πιστοποιείται με τομές. Θα αδικούσαμε την ταινία εντούτοις αν δεν αναγνωρίζαμε πως η οπτικοποίηση των ψυχικών παραισθήσεων αποτελεί σκόπελο τον οποίο κάθε σκηνοθέτης προσπερνά με απώλειες.
Ενα βιβλίο -σταθμός
«Δεν είναι περισσότερες από τριακόσιες σελίδες, αλλά είναι σχεδόν τόσες, και πιστεύω πως θα έχουν την ίδια διάρκεια με τις σελίδες που έχουν διασωθεί από το έργο του Σοφοκλή» είχε γράψει ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες για το «Πέδρο Πάραμο» του Μεξικανού Χουάν Ρούλφο όταν το ξαναδιάβασε έπειτα από χρόνια και ένιωσε «το αθώο θύμα της ίδιας έκπληξης όπως και την πρώτη φορά».
Το «Πέδρο Πάραμο», το βιβλίο που αποτέλεσε σημείο αναφοράς για ολόκληρες γενιές Λατινοαμερικανών συγγραφέων (μεταξύ των οποίων ο Κάρλος Φουέντες, ο Οκτάβιο Πας και ο Μάριο Μπενεντέτι), εκδόθηκε το 1955 και ήταν το δεύτερο και τελευταίο βιβλίο του Ρούλφο. Εκτοτε δεν ξαναδημοσίευσε. «Σε τέσσερις μήνες έγραψα το “Πέδρο Πάραμο” και χρειάστηκε να του αφαιρέσω εκατό σελίδες. Σε μια νύχτα έγραφα ένα διήγημα. Είχα μεγάλη ορμή, μου ’κοψαν όμως τα φτερά» είχε δηλώσει ο Ρούλφο για τη μακρά σιωπή του μετά την έκδοση του μυθιστορήματος.
Ο συγγραφέας, ο οποίος πέρασε την παιδική του ηλικία στην επαρχία του Χαλίσκο και μέχρι τα δέκα του είχε ορφανέψει και από τους δύο γονείς του, επιχείρησε να σπουδάσει νομικά χωρίς να πάρει πτυχίο. Η μετακίνησή του στην Πόλη του Μεξικού το 1935 σε ηλικία 28 ετών ήταν καθοριστική καθώς σχετίστηκε με λογοτεχνικούς κύκλους. Στα διηγήματά του που περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Ο κάμπος στις φλόγες» (εκδ. Πατάκη, μτφρ. Εφη Γιαννοπούλου) που εκδόθηκε το 1953 αλλά και στο «Πέδρο Πάραμο» κύριο μέλημά του ήταν να διασώσει τον προφορικό λόγο της πατρίδας του. Οπως και ο Μάρκες δώδεκα χρόνια μετά με το «Εκατό χρόνια μοναξιά», ο Ρούλφο κατάφερε να κάνει το προσωπικό και τοπικό συλλογική και –με την πάροδο του χρόνου– παγκόσμια υπόθεση μέσα από ένα έργο λιτό αλλά ταυτόχρονα πολυεπίπεδο.
INFO
Το «Πέδρο Πάραμο» του Χουάν Ρούλφο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Εφης Γιαννοπούλου
