Πίσω από κάθε λέξη, στο πολυσέλιδο –πάνω από 400 σελίδες– νομοσχέδιο για την ανώτατη εκπαίδευση με τα 345 (!) άρθρα υπάρχει η σφραγίδα της κυβέρνησης Μητσοτάκη, του ΣΕΒ και της ΕΕ, που συντονίζουν το όραμά τους για πανεπιστήμια ΑΕ. Πανεπιστημιακοί υπό τον έλεγχο μιας διοίκησης με διευθύνοντες συμβούλους σαν μανατζαραίους. Φοιτητές-πελάτες που ούτε ξεχωριστά ψηφοδέλτια δεν μπορούν να έχουν στην εκλογή των οργάνων τους. Χρηματοδότηση της σταγόνας από το κράτος και διολίσθηση στη δεξαμενή της εξεύρεσης πόρων από ιδιωτικά κεφάλαια, χορηγίες και εξάπλωση διδάκτρων στο σύνολο των μεταπτυχιακών προγραμμάτων (ΠΜΣ).
Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές που πληρούν οικονομικά – κοινωνικά κριτήρια μπορούν να μην καταβάλλουν τέλη φοίτησης υπό την προϋπόθεση «αριστείας» στον πρώτο κύκλο σπουδών, που αντιστοιχεί κατ’ ελάχιστον σε βαθμό πτυχίου 7,5 – υπουργική απόφαση ένα χρόνο πριν δεν έθετε τέτοιο κριτήριο.
Προγράμματα σπουδών κατακερματίζονται, με τον κίνδυνο τα πτυχία να χάσουν την αξία τους και να αποδομηθεί ο ενιαίος χαρακτήρας των επαγγελματικών δικαιωμάτων. Δίνεται η δυνατότητα σε φοιτητές να επιλέγουν να παρακολουθούν και να αξιολογούνται σε μαθήματα ή εκπαιδευτικές δραστηριότητες άλλων τμημάτων, είτε με ομοειδές πρόγραμμα σπουδών είτε με μη. Η κινητικότητα των φοιτητών εντός των ελληνικών πανεπιστημίων προβλέπεται χωρίς εξασφάλιση ούτε χρηματοδότησης ούτε ενίσχυσης της οργανωτικής δομής διαφορετικών τμημάτων με μέσα και προσωπικό. Μάλιστα δημιουργούνται ακόμη και διπλά προγράμματα σπουδών από ένα τμήμα διάρκειας έξι ετών, με δύο ισότιμους τίτλους σε διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα.
Πολυάριθμες αντιδράσεις
Οι αντιδράσεις διαπερνούν οριζόντια την πλειονότητα του εκπαιδευτικού προσωπικού στα ΑΕΙ, καθηγητών και ερευνητών, έως τους πρυτάνεις –κατά πλειοψηφία διαφωνούν–, εντοπίζοντας μεταξύ άλλων τις αρνητικές διαστάσεις του ασφυκτικού και συγκεντρωτικού σχήματος διοίκησης που θεσμοθετεί το νομοσχέδιο της υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως. Μάλιστα πολλοί εκλαμβάνουν το εντεκαμελές συμβούλιο διοίκησης που θα λύνει και θα δένει στα πανεπιστήμια ως μια εξέλιξη επί τα χείρω των συμβουλίων ιδρύματος του νόμου Διαμαντοπούλου. Παράλληλα, δεν λείπουν οι αναφορές συλλογικών οργάνων των πανεπιστημιακών (ΠΟΣΔΕΠ) που επισημαίνουν ότι με το προωθούμενο σχέδιο νόμου καταργούνται ύστερα από 200 χρόνια ύπαρξης πανεπιστημίου στην Ελλάδα οι πρυτανικές εκλογές. Ο πρύτανης δεν θα εκλέγεται από το εκλεκτορικό σώμα του συνόλου των εκπαιδευτικών αλλά από έξι μέλη του συμβουλίου διοίκησης, ενώ αντίστοιχα τίθενται ζητήματα δημοκρατικής νομιμοποίησης και διαφάνειας και για την επιλογή αντιπρυτάνεων και κοσμητόρων.
Μάλιστα το συμβούλιο διοίκησης αποτελείται από έξι εσωτερικά μέλη και πέντε εξωτερικά. Η εκλογή των εσωτερικών μελών γίνεται μόνο από τα μέλη διδακτικού ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ) του ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος, ενώ τα εξωτερικά μέλη που αναδεικνύονται κατόπιν διεθνούς δημόσιας πρόσκλησης (δεν τίθεται ζήτημα ιδιότητας) επιλέγονται από τα εσωτερικά μέλη με μυστική ψηφοφορία και πλειοψηφία πέντε έκτων.
Ουσιαστικά το σχέδιο νόμου με τίτλο «Νέοι Ορίζοντες στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα: Ενίσχυση της ποιότητας, της λειτουργικότητας και της σύνδεσης των ΑΕΙ με την κοινωνία και λοιπές διατάξεις» διαμορφώνει ένα πλαίσιο για τα πανεπιστήμια με τριπλό στόχο: διευκολύνει το κράτος να συνεχίσει να μην ενισχύει οικονομικά τα ΑΕΙ, οδηγεί σε πλήρη επικράτηση των επί πληρωμή μεταπτυχιακών και επιβάλλει θεσμικά την εμπορευματοποίηση της ανώτατης παιδείας σε όλο το εύρος της. Ολα αυτά συνδυάζονται με την επιβολή μιας αυστηρής δομής και ιεραρχίας σε ένα συγκεντρωτικό σχήμα στη διοίκηση. Παράλληλα, χρησιμοποιούν σαν μοχλό την ενίσχυση της καταστολής στα πανεπιστήμια. Εντούτοις, αν και η κυβέρνηση θεσμοθέτησε την πανεπιστημιακή αστυνομία εδώ και ένα χρόνο, δεν κατάφερε ακόμη να την εγκαταστήσει στα ΑΕΙ λόγω της σθεναρής αντίστασης φοιτητών και καθηγητών.
«Πτυχίο… ατομικής ευθύνης»
Ιδιαίτερα σκληρή γλώσσα χρησιμοποιεί ο καθηγητής Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ Γιώργος Μαργαρίτης για να σκιαγραφήσει το μέλλον που επιφυλάσσει στην ανώτατη παιδεία ο κυβερνητικός σχεδιασμός. Ξεκινά με μια γενική παρατήρηση: στην πανεπιστημιακή ζωή του –37 χρόνια συμπληρώνει– έχει δει πολλές φορές τον… κόσμο να χτίζεται ξανά και ξανά και χιλιάδες φορές να θεμελιώνουν και να ξεθεμελιώνουν την ανώτατη εκπαίδευση. Γίνονται συνεχώς πανωσηκώματα και αλλαγές επί αλλαγών, σημειώνει. Χαρακτηρίζει μοναδική διεθνώς την τακτική αυτή που ακολουθεί κάθε ελληνική κυβέρνηση διαλαλώντας ότι θέλει να φτιάξει από την αρχή την ανώτατη εκπαίδευση.
Και φτάνει στην οξεία κριτική του ο Γ. Μαργαρίτης: «Η πρόταση νόμου της κυβέρνησης της ΝΔ καταργεί τις ενότητες των γνωστικών αντικειμένων και μάλιστα ακόμη και το πτυχίο αποκτά σφραγίδα… ατομικής ευθύνης. Μέχρι πρότινος όποιοι τέλειωναν π.χ. τη Νομική είχαν πτυχίο Νομικής με επαγγελματικά δικαιώματα δικηγόρου. Τώρα στην ουσία οι φοιτητές θα διαλέγουν μαθήματα και θα φτιάχνουν ένα χαρτί-πτυχίο που διαφέρει από φοιτητή σε φοιτητή. Μπορεί να σπουδάζεις Θεολογία και να πάρεις μαθήματα μαθηματικών. Η κυβέρνηση της ΝΔ επισημοποιεί αυτό που έχει ξεκινήσει από προηγούμενες κυβερνήσεις, με το λεγόμενο παράρτημα πτυχίου, όπου καταγράφονται στοιχεία για το περιεχόμενο σπουδών, βαθμολογίες, διδακτικές μονάδες-ECTS για τα μαθήματα που παρακολούθησαν. Ανοίγει ο δρόμος για δεξιότητες που μπορούν να προσφερθούν από δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα με δίδακτρα».
Μάλιστα σύμφωνα με τον καθηγητή Γ. Μαργαρίτη τα προπτυχιακά προγράμματα παίρνουν χαρακτήρα σουπερμάρκετ, όπου ο καθένας βάζει στο καλάθι ό,τι επιθυμεί και ό,τι μπορεί να πληρώσει. Ψωνίζεις μαθήματα και διδακτικές μονάδες και σε ορισμένες περιπτώσεις πληρώνεις σε προπτυχιακό επίπεδο για να επιλέγεις, ενώ στα μεταπτυχιακά αυτό γενικεύεται. Και προσθέτει: «Φυσικά για να γίνουν αυτά χρειάζονται νόμος και τάξη, γι’ αυτό η πανεπιστημιακή αστυνομία, γι’ αυτό και το συγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης των πανεπιστημίων που φέρνει η κυβέρνηση της ΝΔ. Ο σχεδιασμός για την ανώτατη παιδεία είναι να λειτουργήσει σαν μια εταιρεία γενικού εμπορίου, ένα σουπερμάρκετ, όπου ο πελάτης έχει την ευθύνη τι ψώνισε. Γι’ αυτό η διοίκηση του πανεπιστημίου παίρνει μορφή ανώνυμης εταιρείας, με διευθύνοντα σύμβουλο και με επικεφαλής τον πρύτανη, τους αντιπρυτάνεις και τους κοσμήτορες που τους διορίζει και τους καταργεί το συμβούλιο διοίκησης. Θέλουν μια διοίκηση συγκεντρωτική και πολιτικά ελεγχόμενη».
Ο κυριότερος φραγμός είναι ότι πλέον η παιδεία είναι κάτι –όπως και η υγεία– που αγοράζεται πια, τονίζει. «Θέλουν να κάνουν τα δημόσια πανεπιστήμια όπως τα ιδιωτικά: έχεις, αγοράζεις· δεν έχεις χρήματα, δεν μπορείς να αγοράσεις, κάνε έρανο… Αλί και τρισαλί για όποιον πάει να σπουδάσει. Η ελεημοσύνη είναι μέσα στη φιλοσοφία του νομοσχεδίου. Ενα μέρος των διδάκτρων θα δίνεται σε μορφή υποτροφιών σε όσους δεν έχουν να πληρώσουν» τονίζει ο Γ. Μαργαρίτης και καταλήγει με μια σκληρή επισήμανση: «Στις ΗΠΑ, όπου σε μερικές περιπτώσεις εφαρμόζονται κάτι τέτοια μοντέλα, έχουν γίνει μελέτες που συνδέουν την αδυναμία πληρωμής διδάκτρων για τη φοίτηση με αυξημένα ποσοστά φοιτητικής πορνείας για να βγάλουν τα δίδακτρα για το κολέγιο – μάλιστα ο αμερικανικός κινηματογράφος το έχει αποτυπώσει κατ’ επανάληψιν. Καταλαβαίνετε τι κοινωνία ετοιμάζουν. Αισθάνομαι μια βαθύτατη αηδία για όλα αυτά».
«Καλλιεργείται η συναλλαγή»
Αρνητικά διακείμενος στις προωθούμενες αλλαγές είναι και ο καθηγητής Χημείας – Τεχνολογίας Ελέγχου και Προστασίας Περιβάλλοντος, πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Τριαντάφυλλος Αλμπάνης. Οπως εξηγεί, «το σχέδιο νόμου για τα ΑΕΙ προτάσσει τις επιταγές της αγοράς στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη δομή, τη φυσιογνωμία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ελληνικών πανεπιστημίων. Τα μέτρα που προτείνονται κατατείνουν στην κατάργηση του αυτοδιοίκητου, την “πειθαρχικοποίηση” της λειτουργίας των οργάνων και τη συρρίκνωση του δημόσιου πανεπιστημίου με καταργήσεις, συγχωνεύσεις και απορροφήσεις μονάδων, χωρίς καμία αναπτυξιακή αναφορά».
Προσθέτει ότι «το σχέδιο αποδεικνύεται “μοναδικά συγκεντρωτικό” στο διεθνές ακαδημαϊκό γίγνεσθαι. Σχεδόν όλες οι διαδικασίες ανάδειξης των οργάνων διοίκησης με εκλογές καταργούνται, περιστέλλεται η δημοκρατική λειτουργία των πανεπιστημίων, καλλιεργείται η συναλλαγή στον τρόπο εκλογής των εξωτερικών μελών του συμβουλίου διοίκησης και στην επιλογή πρύτανη και κοσμητόρων· και αίρεται η νομιμοποίηση των μονοπρόσωπων οργάνων από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Ταυτόχρονα, συγκεντρώνονται σημαντικότατες αρμοδιότητες στο συμβούλιο διοίκησης εις βάρος της συγκλήτου, με αποτέλεσμα το πανεπιστήμιο να λειτουργεί ερήμην της ακαδημαϊκής κοινότητας».
Ο πρύτανης Ιωαννίνων τονίζει επίσης προς το Documento: «Το ασφυκτικό χρονικό πλαίσιο διαβούλευσης, οι τεχνικές ασάφειες του κειμένου και οι ουσιαστικές διαφωνίες, όπως η μη μονιμοποίηση επίκουρων καθηγητών, η μη προσμέτρηση στον χρόνο διδακτικού έργου των ωρών συμμετοχής σε ΠΜΣ, οι διαδικασίες κατάργησης, συγχώνευσης και αλλαγής έδρας εκπαιδευτικών μονάδων, το εύρος των αρμοδιοτήτων του ανώτερου υπαλλήλου που θα προΐσταται των υπηρεσιών, η συμμετοχή στις συμβουλευτικές επιτροπές των βιομηχανικών διδακτορικών και μελών των επιχειρήσεων κ.ά. επισημαίνονται από τη συντριπτική πλειοψηφία της ακαδημαϊκής κοινότητας, που ζητά την απόσυρση του σχεδίου ή τη ριζική αναμόρφωσή του».
«Είναι μη λειτουργικό»
Με την αντίληψη που διαπερνά το νομοσχέδιο διαφωνεί και ο Ευάγγελος Διαμαντόπουλος, καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος και πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης, ο οποίος πάντως εκπέμπει μετριοπάθεια στις προσεγγίσεις του. «Αυτό που πάντα επιδίωκε η πανεπιστημιακή κοινότητα ήταν να υπάρχει πνεύμα ανοιχτό και έργο αποτελεσματικό. Τώρα προωθείται ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης των πανεπιστημίων, με εξουσίες που κατευθύνονται στο πρόσωπο του πρύτανη. Θεωρώ ότι δεν θα λειτουργήσει, ιδιαίτερα σε ζητήματα πανεπιστημιακής καθημερινότητας, όπως είχε γίνει και με το συμβούλιο ιδρύματος επί υπουργίας Αννας Διαμαντοπούλου με τον νόμο του 2011. Είναι μη λειτουργικό. Αυτό μου δείχνει η πείρα των 32 χρόνων στο πανεπιστήμιο» εξηγεί στο Documento και συμπληρώνει: «Παράλληλα, από τη μεταπολίτευση και μετά το ελληνικό πανεπιστήμιο εμφορείτο από δημοκρατικότητα και στο επίπεδο της εκλογής οργάνων. Με τις προτεινόμενες αλλαγές στη διοίκηση των πανεπιστημίων χάνεται η δημοκρατική δύναμη της άμεσης εκλογής από τη βάση, καθώς η ανάδειξη πρύτανη, αντιπρυτάνεων και κοσμητόρων γίνεται έμμεσα μέσω του συμβουλίου διοίκησης. Μάλιστα στα πολυτεχνεία όπου υπάρχουν μονοτμηματικές σχολές οι κοσμήτορες θα είναι διορισμένοι».
Μάλιστα η Σύνοδος των Πρυτάνεων των Ελληνικών Πανεπιστημίων σε πρόσφατη κατά πλειοψηφία απόφασή της εξηγεί ότι στις περιπτώσεις των μονοτμηματικών σχολών ο ρόλος του κοσμήτορα και του προέδρου συμπίπτουν και επομένως στα ιδρύματα αυτά δεν θα υφίσταται εκλεγμένο όργανο διοίκησης. Επιπλέον σημειώνεται ότι ο διορισμός των κοσμητόρων οδηγεί ουσιαστικά στο να είναι διορισμένο το ένα τρίτο των μελών της συγκλήτου!
«Διαχρονικό θέμα χρηματοδότησης»
Ταυτόχρονα, κατά τον πρύτανη Ευάγγ. Διαμαντόπουλο, «υπάρχει έλλειμμα δημοκρατικότητας» στις προβλέψεις τού υπό προώθηση νομοσχεδίου. Οπως τονίζει προς το Documento, είναι παρατηρήσεις που γίνονται από τη μεγάλη πλειονότητα των πανεπιστημιακών, ενώ επιμένει ότι πρύτανης που εκλέγεται από τη βάση έχει μεγαλύτερη αποδοχή και ενισχυμένη νομιμοποίηση και κύρος. Χρειάζονται αυτά τα στοιχεία, καθώς οι αποφάσεις συχνά είναι δύσκολες, όπως αυτές που αφορούν πόρους, προσωπικό, ή προβλήματα που προκύπτουν στην πανεπιστημιακή κοινότητα.
Ο πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης δεν αποφεύγει να επισημάνει ότι «υπάρχουν και θετικά στοιχεία στο σχέδιο νόμου», όπως η ευελιξία στα προγράμματα σπουδών και οι δυνατότητες για διεθνή προγράμματα, το πρόγραμμα εσωτερικής κινητικότητας ενός εθνικού Erasmus. Πάντως ακόμη και γι’ αυτά είναι αναγκαία συστατικά η οργάνωση και οι πόροι στο ελληνικό πανεπιστήμιο που λείπουν, όπως αναφέρει. «Η χρηματοδότηση παραμένει σε χαμηλά επίπεδα διαχρονικά εδώ και πολλά χρόνια» παρατηρεί o Ευάγγ. Διαμαντόπουλος. Κρίνει ότι υπάρχει ζήτημα με τα δίδακτρα, κυρίως στα μεταπτυχιακά. Ως προς τα προπτυχιακά, σημειώνει ότι «δεν μπαίνουν δίδακτρα, με εξαίρεση διεθνή προπτυχιακά προγράμματα σπουδών, π.χ. ξενόγλωσσα προγράμματα ιατρικών σχολών».
