Τα δεδομένα για το φάρμακο, η διαμάχη και το διακύβευμα
Η κολχικίνη τις τελευταίες µέρες εµφανίζεται στην επιστηµονική κοινότητα ως ένα φτηνό φάρµακο στη µάχη µε τον κορονοϊό. Την ίδια ώρα υπάρχουν αµφισβητήσεις για την αποτελεσµατικότητά της. Είναι δύσκολο να διακρίνει κάποιος µη ειδικός αν η αφετηρία των αντιδράσεων είναι τα επιστηµονικά στοιχεία που δηµιουργούν την αµφιβολία ή η διαµάχη στο εσωτερικό της καθόλου ουδέτερης από συµφέροντα επιστήµης. Ακόµη και τα ανθρώπινα στοιχεία του ανταγωνισµού και της ζηλοφθονίας µπορούν να ναρκοθετήσουν τον αλτρουισµό και τον ευγενή σκοπό, έστω κι αν αυτός είναι τόσο µεγάλος όσο η σωτηρία της ανθρωπότητας. Ποιος έχει δίκιο; Θα το απαντήσουν οι ειδικοί. Εδώ θα παραθέσουµε τα στοιχεία που είναι γνωστά ως τώρα.
Η κολχικίνη είναι πολύ φτηνό φάρµακο χωρίς ιδιαίτερες παρενέργειες, το οποίο χρησιµοποιείται σε µια φάση που πρακτικά δεν υπάρχει άλλη λύση. Αυτό δηµιουργεί µια ιδιαίτερη κατάσταση στη συζήτηση για τη χρήση της. Οι υπεύθυνοι της καναδικής µελέτης COLCORONA έκαναν µια προδηµοσίευση για τα αποτελέσµατά της, η οποία δηµιούργησε τα πρώτα σχόλια. Η COLCORONA έχει υποβληθεί για έγκριση από το αµερικανικό FDA. H έγκριση θα σηµάνει και το τέλος της συζήτησης. Μέχρι την έγκριση θα υπάρχει αναµφίβολα ένας πόλεµος επιστηµονικών απόψεων, άλλοτε αθώων και άλλοτε εξυπηρέτησης συµφερόντων. Αν η κολχικίνη πάρει έγκριση, οι φαρµακευτικές χάνουν απίστευτα ποσά.
Σηµείο αµφισβήτησης της µεγάλης καναδικής µελέτης είναι ο δείκτης P της λεγόµενης στατιστικής σηµαντικότητας. Αν ο δείκτης P είναι κάτω από 0,05, τότε το φάρµακο θεωρείται αποτελεσµατικό. Αν είναι πάνω από 0,05, συνήθως κρίνεται αµφισβητούµενο και στο 0,05 χαρακτηρίζεται οριακό. Η προδηµοσίευση της µελέτης εµφανίζει δείκτη P=0,05, πράγµα που προκάλεσε τις αµφιβολίες. Οι Καναδοί επιστήµονες επανήλθαν ωστόσο, λέγοντας πως το αποτέλεσµα της µελέτης έχει στην πραγµατικότητα P=0,04.
Ας αφήσουµε όµως την κριτική στους ειδικούς. Ο Ερίκ Τόπολ, ένας από τους επιφανέστερους καρδιολόγους στον κόσµο, συγκέντρωσε τα θετικά και τα αρνητικά από τη χρήση κολχικίνης κατά της Covid- 19 σε µια ανάρτησή του στο Twitter (βλ. αναλυτικά στον πίνακα) και συνοψίζει ότι «απαιτεί αναπαραγωγή, αλλά διατηρώ τα ευρήµατα της µείωσης του θανάτου και της νοσηλείας σε σχέση µε το χάπι, το προφίλ ασφαλείας… Είναι ένα πολύ ενθαρρυντικό σύνολο δεδοµένων».
Τα νούµερα και οι άνθρωποι
Πόσο σηµαντικά όµως είναι τα δυσνόητα για το ευρύ κοινό νούµερα; Ενας πολύ έγκυρος επιστήµονας, ο οποίος όµως δεν θέλει να εµπλακεί στην αντιπαράθεση που έχει ξεκινήσει (και αυτό µάλλον είναι αποκαλυπτικό για το πώς και γιατί γίνεται η αντιπαράθεση), λέει στο Documento:
«Κοιτάξτε, έχει ξεκινήσει µια συζήτηση για το λεγόµενο P και το πόσο είναι για να πούµε ότι έχουµε το φάρµακο που θέλουµε. Μπορούµε να συζητάµε για µήνες επ’ αυτού. Αν στη µελέτη COLCORONA είναι λίγο κάτω ή λίγο πάνω από το 0,05. Ολη η σύγχρονη στατιστικολογία όµως συµφωνεί ότι πρέπει να αφήσουµε πίσω τη στατιστική σηµαντικότητα και να κοιτάµε το µέγεθος του κλινικού αποτελέσµατος. Ενας ορθός τρόπος να το δούµε αυτό είναι να χρησιµοποιήσουµε το µέγεθος NNT – Number Needed to Treat. Ας δούµε για παράδειγµα τι θα γίνει στην Ελλάδα µε κολχικίνη µε όσα ανακοινώνουν οι Καναδοί.
Σε ό,τι έχει να κάνει µε τις νοσηλείες, στην COLCORONA NNT 70 σηµαίνει ότι αν έχουµε στην Ελλάδα 1.000 κρούσµατα την ηµέρα και πάρουν κολ-
χικίνη 750, θα αποφύγουµε περίπου 11 νοσηλείες την ηµέρα, άρα 330 σε µηνιαία βάση. ∆ηλαδή ένα νοσοκοµείο τον µήνα λιγότερες νοσηλείες.
Σε ό,τι έχει να κάνει µε τις διασωληνώσεις, NNT 200 σηµαίνει ότι αν έχουµε στην Ελλάδα 1.000 κρούσµατα την ηµέρα και πάρουν κολχικίνη 750, θα αποφύγουµε 3,75 διασωληνώσεις κατά µέσο όρο ηµερησίως, µε αποτέλεσµα 112 λιγότερους διασωληνωµένους σε έναν µήνα. ∆ηλαδή σαν να ανοίγουµε έντεκα νέες ΜΕΘ των δέκα κλινών. Ας µην παίζουµε µε τα νούµερα».
Ακόµη όµως και αν τελικώς παίξουµε µε τα νούµερα, είναι γνωστό πως υπάρχουν φάρµακα, όπως το Entresto για την καρδιακή ανεπάρκεια που πήρε θετική εισήγηση από την οµάδα ειδικών του FDA, µε P=0,06, πολύ µεγαλύτερο δηλαδή από της κολχικίνης. Τα κριτήρια δεν είναι απολύτως στατιστικά αλλά σχετίζονται και µε παράγοντες όπως το κλινικό όφελος και οι ανάγκες που ικανοποιούνται.
Ο πόλεµος στην Ελλάδα
Ο πόλεµος της κολχικίνης στην Ελλάδα είναι αδυσώπητος και υπόγειος. Περιλαµβάνει το σαµποτάρισµα της έρευνας αλλά και την προσπάθεια από τρία µέλη της επιτροπής εµπειρογνωµόνων να αποσυρθεί η κολχικίνη. Γιατροί µε «επικοινωνιακό εκτόπισµα» και µόνιµη θέση στα κανάλια διαµορφώνουν κλίµα και εκβιάζουν αποφάσεις.
Ο Ιωάννης Γουδέβενος, καθηγητής Καρδιολογίας στο Πανεπιστηµιακό Γενικό Νοσοκοµείο Ιωαννίνων και πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, µιλώντας στο Documento για την κολχικίνη ήταν οξύς:
«Είναι µια ελληνική επιτυχία ότι οι πρώτοι που το σκέφτηκαν και οργάνωσαν την πρώτη µελέτη και έβαλαν την ιδέα είναι Ελληνες. Η κολχικίνη βρίσκει εµπόδια στην εσωστρέφεια, όταν τα µεγάλα ονόµατα της καρδιολογίας της Αµερικής την έχουν αποδεχτεί, όπως ο Ερικ Τόπολ, ο οποίος είναι καθηγητής στο Κλίβελαντ και µιλά για µεγάλη επιτυχία ενώ οι δικοί µας εδώ Μόσιαλος και ∆ερµιτζάκης αρχίζουν και λένε χαζοµάρες. Περιµένουµε τη δηµοσίευση όλης της µελέτης. Αυτή η καναδική µελέτη επιβεβαιώνει τα πρώτα αποτελέσµατα που έκαναν Ελληνες επιστήµονες. Νιώθουµε πολύ περήφανοι που αυτό ξεκίνησε στην Ελλάδα, είναι σταθµός στην ιστορία. Μιλάµε για φάρµακο που σώζει ζωές, δεν µπαίνουν στα νοσοκοµεία, ο κόσµος δεν διασωληνώνεται, δεν πεθαίνει, είναι προληπτικό».
Ο καθηγητής Γουδέβενος όµως ήταν ακόµη πιο οξύς σε επιστολή του που απευθύνεται στα µέλη της καρδιολογικής εταιρείας, µε την οποία κατονοµάζει γιατρούς και υπονοεί σκοπιµότητες: «Γατάκια πια Λινού, Γώγος, Σύψας και λοιποί. Μόνο συνάδελφοι µε πιο προσεχτική δηµοσιότητα – µη χαρακτηρισθούµε για ψεκασµό από κολχικίνη. Πειθαρχικό πρόβληµα δεν υπάρχει αφού η πρόεδρος του πειθαρχικού του ΠΙΣ έχει µόνιµη έδρα στα κανάλια και τα µέσα ΜΚ∆ (αυτή, όµως, είναι εκεί θεσµικά). Οταν όλη η αφρόκρεµα της καρδιολογικής κοινότητας (Ε. Topol, S. Nissen) ασχολείται µε την κολχικίνη ο δικός µας ο Ηλ. Μόσιαλος µιλάει για ένα νέο αντιικό φάρµακο που έδειξε µικρή ισπανική µελέτη και τον Μ. ∆ερµιτζάκη (Γενετιστής, Γενεύη) τον απασχολεί η στατιστική της µελέτης. Να µάθουν ότι οι κλινικοί µετράνε ανθρώπους και όχι νούµερα για να µην ξαναφωνάξω “Πού ’ναι ο ίσκιος σου Θεέ να έρθω να προσκυνήσω”, λέει και συνεχίζει: “Ας φτιάξουµε σωστά την υφασµάτινη µάσκα, µε τρεις στρώσεις από βαµβακερό ύφασµα. Με τη µετάλλαξη πρέπει να γίνουµε ακόµα πιο αυστηροί µε τον εαυτό µας”, κατέληξε η Ελένη Γιαµαρέλου. Μετά τη δήλωση ότι ο κορονοϊός δεν µεταδίδεται µε τη θεία κοινωνία αναρωτιέµαι ποίον προσπαθούν να πείσουν µερικοί συνάδελφοι».
Αν και αναµένουµε τα πλήρη αποτελέσµατα της έρευνας για την κολχικίνη, είναι εµφανή τα αποτελέσµατα ενός συνεχούς σαµποτάζ. Στη µελέτη RECOVERY στην Αγγλία συµµετέχουν 7.000 ασθενείς. Οι αρχίατροι της Βρετανίας και οι διευθυντές του δηµόσιου συστήµατος υγείας κάλεσαν το σύνολο των γιατρών να εγγράψουν ασθενείς στις κλινικές δοκιµές για να µη χαθεί η ευκαιρία αντιµετώπισης του κορονοϊού.
Τέτοιες επιστολές στην Ελλάδα, που να καλούν τους γιατρούς και τον κρατικό µηχανισµό να πάρει µέρος σε µελέτη, δεν υπάρχουν. Αντιθέτως, αν ψάξουµε, ίσως βρούµε υπόγεια εµβάσµατα από φαρµακευτικές.
Ιωάννης Γουδέβενος
Καθηγητής Καρδιολογίας στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων, Πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας
«Νιώθουμε που περήφανοι ότι αυτό ξεκίνησε στην Ελλάδα. Είναι σταθμός στην ιστορία. Μιλάμε για ένα φάρμακο που σώζει ζωές, δεν μπαίνουν στα νοσοκομεία, ο κόσμος δεν διασωληνώνεται, δεν πεθαίνει, είναι προληπτικό».
