Ο συγγραφέας Τζον Γκρέι σε πρόσφατο άρθρο του χαρακτήρισε την τρέχουσα υγειονομική κρίση σημείο καμπής της Ιστορίας. Είναι πολύ πιθανό να αποδειχθεί ότι έχει δίκιο.
Βέβαια, ανάλογες προβλέψεις ακούστηκαν και στη γιγαντιαία χρηματοπιστωτική κρίση το 2008, οι οποίες τελικά δεν επιβεβαιώθηκαν. Τώρα, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Οχι γιατί σωρεύθηκε περισσότερη σοφία, αλλά γιατί το οικουμενικό διακύβευμα –η δημόσια υγεία– είναι τεράστιο και οι δομές του παγκόσμιου συστήματος ανίκανες να το υπηρετήσουν. Δεν είναι τυχαία η συζήτηση για την ανάγκη να καταργηθούν οι μακρές εφοδιαστικές αλυσίδες.
Χρήσιμα συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν από τη διαδοχή οικονομικών ή επιδημιολογικών κρίσεων και να βοηθήσουν να κατανοήσουμε τι είναι αναγκαίο να αλλάξει στη ζωή μας, σε παγκόσμια και εθνική κλίμακα.
Είναι γνωστό ότι η συντελεσθείσα παγκοσμιοποίηση συνοδεύτηκε από μια εμφανή συρρίκνωση της κυριαρχίας των εθνικών κρατών, από μια αποφασιστική αποδυνάμωση της κρατικής ικανότητας προς όφελος της ασυδοσίας των αγορών. Το έθνος-κράτος υπερκεράστηκε από την πυκνή και ανεξέλεγκτη υπερεθνική ροή του κεφαλαίου, της τεχνολογίας και της πληροφορίας, για να φτάσουμε στην ενοποίηση της παγκόσμιας αγοράς, όπως απαιτούσαν οι νεοφιλελεύθερες ιδέες. Ο νέος θεός των συνδεδεμένων οικονομιών ήταν οι αγορές, η αυτορρύθμισή τους, οι ιδιωτικοποιήσεις, το αχαλίνωτο κέρδος, η μυσταγωγία των χρηματιστηριακών αξιών.
Κι όμως, σε δύο τουλάχιστον δραματικές στιγμές του πλανήτη οι νεοφιλελεύθεροι ιδεολόγοι αποσκίρτησαν από το δόγμα τους και «ανακάλυψαν» τις αρετές του εθνικού κράτους και των δημόσιων εθνικών πολιτικών.
Η μία ήταν στην πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, όταν έσκασε η χρηματιστηριακή φούσκα των ενυπόθηκων δανείων. Η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστεί με την περίφημη αυτορρύθμιση. Η κατάρρευση χρηματιστηριακών και ασφαλιστικών κολοσσών έστρεψε τις αγορές προς το αναθεματισμένο κράτος και το δημόσιο χρήμα. Οι εθνικές κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες δαπάνησαν τεράστια ποσά για να διασωθούν επιχειρήσεις και η χρηματοπιστωτική πυραμίδα, για να θεραπευτούν οικονομικές ζημίες και να αποκατασταθούν οικονομικές λειτουργίες.
Τη δεύτερη τη ζούμε τώρα. Η πανδημία εισέβαλε στην παγκόσμια ζωή αιφνιδιαστικά και θανατηφόρα, αλλάζοντας προσώρας κανόνες και συνήθειες στην καθημερινότητά μας. Η αντιμετώπισή της δεν «ανατέθηκε» στις αγορές –φαντάζεστε να συνέβαινε;– ή στον ιδιωτικό τομέα της υγείας. Επιστρατεύτηκαν το δημόσιο σύστημα υγείας και οι λειτουργοί του. Οι επικές μάχες για την προστασία της ζωής, παρά την αξία των ιδιωτικών φιλανθρωπικών ενισχύσεων, είναι η εποποιία του δημόσιου χώρου ενάντια στον απρόσμενο κίνδυνο για την ανθρωπότητα. Κατά τον ίδιο τρόπο, η αποκατάσταση της οικονομικής βλάβης που προκαλεί η πανδημία θα είναι το αντικείμενο των δημόσιων πολιτικών στηριγμένων από δημόσιους πόρους.
Οταν τελειώσει αυτή η περιπέτεια και ανεξάρτητα από άλλες συζητήσεις, όπως π.χ. η υπαρξιακή συζήτηση για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στη χώρα μας πρέπει να είμαστε έτοιμοι να εφαρμόσουμε ένα εθνικό σχέδιο για την ανασύνταξη του κράτους, τη θεμελίωση ενός ισχυρού και αποτελεσματικού κράτους, ενός κράτους που μπορεί να εγγυηθεί αποφασιστικά την ασφάλεια, την υγεία, την πρόοδο και τα δικαιώματα των πολιτών του. Θα ήταν ευχής έργο να υπάρξουν πολλά τέτοια σχέδια στην παγκόσμια κλίμακα, για να προκύψει μια νέα εποχή που θα δίνει πολύ μεγαλύτερη σημασία στα δημόσια αγαθά, στη δικαιοσύνη και στις κοινωνικές ανάγκες και όχι στο αχαλίνωτο κέρδος των αγορών.
Οι νεοφιλελεύθεροι φίλοι μας καλό είναι να ακούσουν τον τελευταίο ιδεολογικό πατέρα του δόγματός τους. Ο Μίλτον Φρίντμαν έδωσε μια συνέντευξη το 2001, αποσπάσματα της οποίας αναφέρει ο Φουκουγιάμα στο βιβλίο του «Η οικοδόμηση των κρατών». Λέει ο ιεροκήρυκας του νεοφιλελευθερισμού: «Πριν από δέκα χρόνια θα σας έλεγα τρεις μόνον λέξεις: ιδιωτικοποιήσεις, ιδιωτικοποιήσεις, ιδιωτικοποιήσεις. Αλλά έκανα λάθος. Το κράτος δικαίου είναι πιο σημαντικό από τις ιδιωτικοποιήσεις και τις αγορές».
Και κράτος δικαίου δεν υπάρχει χωρίς εξασφαλισμένη δικαιοσύνη μεταξύ των πολιτών και χωρίς ισχυρό κράτος πρόνοιας που σέβεται την ανθρώπινη αξία και υπηρετεί τις ανθρώπινες ανάγκες.
Ο Xάρης Καστανίδης είναι βουλευτής του Κινήματος Αλλαγής και πρώην υπουργός
