Η επικείμενη βράβευσή του με Χρυσό Αλέξανδρο από το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έγινε αφορμή για μια κουβέντα με τον ταλαντούχο κινηματογραφιστή.
Σεναριογράφος, μεταφραστής, κινηματογραφιστής, queer άνθρωπος και πολίτης στην Ευρώπη του 21ου αιώνα. Ενας καλλιτέχνης που πέρασε μεγάλο διάστημα της ζωής του μποέμικα, στο πνεύμα του τρίπτυχου sex, drugs και rock ’n’ roll, συλλέγοντας βιωματικές εμπειρίες. Μέσα από τη δουλειά του στο σινεμά και το είδος του ντοκιμαντέρ έδωσε βήμα στους αποσυνάγωγους του κόσμου. Ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης με αμηχανία αποδέχτηκε την πρόταση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Ορέστη Ανδρεαδάκη να τιμηθεί στη φετινή διοργάνωση (7 έως 17 Μαρτίου) για τη συνολική του προσφορά στον πολιτισμό με τον Χρυσό Αλέξανδρο. Η βράβευση του Ευαγγελίδη συμπίπτει με το μεγάλο αφιέρωμα του φεστιβάλ και με αυτή την αφορμή δέχτηκε και τη δική μας πρόταση να αφηγηθεί την ιστορία της περιπετειώδους, σχεδόν μυθιστορηματικής ζωής του.
Πότε αρχίσατε να γράφετε;
Θυμάμαι να έχουμε τρία βιβλία όλα κι όλα στο πατρικό μου σπίτι. Ο πατέρας μου δεν ήταν καθόλου βιβλιοφάγος. Η μαμά μου, αν και δασκάλα, δεν είχε να φέρει βιβλία στο σπίτι. Στον Βόλο όπου έζησα απ’ τα οκτώ ως τα δώδεκα είχαμε κάθε Αύγουστο το παζάρι με πάγκους γεμάτους βιβλία. Τότε οι εκδόσεις Γκοβόστη έβγαζαν όλο τον Σαίξπηρ κάπως πιο εκλαϊκευμένο. Ζήτησα να μου πάρουν τον «Εμπορο της Βενετίας» κι απ’ το πολύ διάβασμα το έλιωσα το βιβλίο. Μέχρι σήμερα θυμάμαι ακόμη την πρώτη παράγραφο (σ.σ.: αρχίζει να απαγγέλλει). Στη δευτέρα γυμνασίου έμενα με τον πατέρα μου και πήγαινα σε σχολείο στα Εξάρχεια. Η μικρή αδερφή του πατέρα μου ζήτησε να με πάρει κοντά της όταν έφτασα πια στην τρίτη γυμνασίου. Ετσι έβγαλα το εξατάξιο γυμνάσιο στην Καλλιθέα ζώντας με τους θείους μου και τον γιο τους. Ο ξάδερφος, τρία χρόνια μεγαλύτερος, ήταν σινεφίλ και έγραφε. Βρήκα το στοιχείο μου κοντά τους. Σημειωτέον, στην τετάρτη γυμνασίου είχε έρθει ένας νέος συμμαθητής που τον έβαλαν στο θρανίο δίπλα μου και μια μέρα έφερε να μου δείξει ποιήματά του. Τα διάβασα με ένα μειδίαμα του στιλ «εντάξει, δεν είναι και τόσο ωραία». Ο ίδιος το κατάλαβε, ενοχλήθηκε –sorry, ρε Γιάννη, άδικο είχα– και μου είπε να μην κρίνω τους άλλους όταν δεν έχω γράψει δική μου αράδα. Εκεί του είπα ψέματα ότι κι εγώ γράφω. Μου ζήτησε να του τα δείξω και πάω σπίτι, όπου μέσα σ’ ένα βράδυ γράφω ολόκληρη ποιητική συλλογή σε τετράδιο. Του τα έδειξα, τα πήρε σπίτι και την άλλη μέρα έρχεται με κατεβασμένο κεφάλι… «Τα έσκισα τα δικά μου, όλα» μου είπε και μετά γίναμε οι καλύτεροι φίλοι του κόσμου.
Στον χώρο του βιβλίου μπήκατε μετά τα 30 σας.
Ναι, αφού μέχρι τότε έκανα μποέμικη ζωή. Μπήκα στη Νομική κι εκεί έφερα πολύ βαρέως το θέμα της ομοφυλοφιλίας μου. Τα αγόρια μιλούσαν συνέχεια για κορίτσια αλλά εγώ ήξερα από παιδί τι προτιμούσα. Είχα αποφασίσει λοιπόν να αυτοκτονήσω στα 18 μου. Δεν ήξερα βέβαια τον τρόπο. Εκρυβα ποιος ήμουν, αν και σε ένα εξασκημένο μάτι αυτό θα φαινόταν. Στην έκτη γυμνασίου αποφάσισα να μην αυτοκτονήσω, αφού ένιωσα φουλ λάτρης της τέχνης και των ανθρώπων. Αντιλαμβανόμουν ότι υπάρχουν και άλλοι γκέι και ότι δεν ήρθε το τέλος του κόσμου. Στο δε σπίτι δεν το είχα εκδηλώσει και οι θείοι έκαναν πως δεν ήξεραν τίποτε. Θυμάμαι όμως ένα περιστατικό με τον μπαμπά μου, που δεν του το κρατάω γιατί τον αγαπούσα πολύ: Σε μια βόλτα με το αυτοκίνητο μου είχε πει κάτι τρομακτικό για ένα παιδί που ήξερε πως είναι γκέι. Ηταν στενοχωρημένος, υποτίθεται, γιατί ένας φίλος του σκότωσε το παιδί του που το έπιασε να κάνει σοδομισμό και μετά αυτοκτόνησε κι αυτός. Σοκαρίστηκα, αλλά από εκεί και πέρα κατάλαβα ότι όχι μόνο δεν το λέω, αλλά το θάβω στο πέμπτο υπόγειο…
Οργανωθήκατε ποτέ πολιτικά;
Με το να δηλώνω τώρα κομμουνιστής εννοώ τη βίβλο του κομμουνισμού: την ισότητα, την αλληλεγγύη, τη δικαιοσύνη, τις ανθρώπινες αξίες. Στο πανεπιστήμιο ανήκα στον μαοϊκό χώρο, στη λεγόμενη εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Στο δεύτερο έτος της Νομικής μπήκα και φυλακή για τρεις μήνες. Με συνέλαβαν το 1974, λίγο καιρό μετά το Πολυτεχνείο, όντας σε μια αυτοδιαχειριζόμενη ομάδα. Είχαμε πολύγραφο και τυπώναμε αντιχουντικές μπροσούρες. Δεν μας πέρασαν από δίκη αφού μας θεωρούσαν παιδαρέλια. Ηρθε η «δημοκρατία», που πάντα τη βάζω μέσα σε εισαγωγικά, τελείωσα τη Νομική και άρχισα να έχω ανοιχτή ερωτική ζωή με άντρες, όμως η επιθυμία μου ήταν να φύγω στο εξωτερικό.
Και πού πήγατε αρχικά;
Γράφτηκα για ένα μεταπτυχιακό στη Φιλοσοφία του Δικαίου στο Παρίσι, όπου τελειοποίησα τα γαλλικά μου και ξεκίνησα μια τελείως μποέμικη ζωή με απόλυτη ασυδοσία στη σεξουαλική μου δράση, στην προ AIDS εποχή. Εκανα πολλές σχέσεις και το παρατσούκλι μου στις γκέι παρέες ήταν «ο παντρεμένος». Ενιωθα ευτυχής και άφραγκος σε φάση sex, drugs και rock ’n’ roll. Ημασταν κάθε βράδυ έξω και χορεύαμε, χωρίς να έχω εντρυφήσει ποτέ στη μουσική πλην των Beatles και των Rolling Stones, που παραμένουν οι θεοί μου. Μετά το Παρίσι ακολούθησαν άλλα 15 χρόνια αλητείας, γι’ αυτό και όλα άρχισαν για μένα –η συγγραφή και οι ταινίες– σε σχετικά ώριμη ηλικία. Στα 25 μου γυρίζω για ένα χρόνο στην Ελλάδα και μένω σ’ ένα σπιτάκι στη Δαφνομήλη στο Λυκαβηττό. Έκανα παρέα με διάφορους ανθρώπους, μεταξύ των οποίων ο Πάνος Κούτρας και η Άντζελα Μπρούσκου. Εκείνη την περίοδο έγραψα σ’ ένα κινέζικο τετράδιο ένα πρώτο μυθιστόρημα που λεγόταν «Πλάγιοι δρόμοι» με ήρωες όλα τα πρόσωπα της παρέας. Το κάνω δώρο στη Δάφνη, την κολλητή μας φίλη, στης οποίας το σπίτι μαζευόμασταν. Ήταν η πρώτη που μου τηλεφώνησε μετά από δυο μέρες για να μου πει το εξής: «Τάκη, είσαι 25 χρονών. Έχεις ζήσει έρωτες, ταξίδια. Από δω και πέρα να γίνεις σκλάβος του ταλέντου σου». Ταυτόχρονα δημοσιεύω ένα πρώτο μου διήγημα σ’ ένα περιοδικό που έβγαζε ένας μακαρίτης πια φίλος μας από overdose ναρκωτικών. Το περιοδικό λεγόταν «Ο Βαγγέλης» και είχε μια ποδοσφαιρική ομάδα στο εξώφυλλο. Εκεί δημοσίευσα κάτι δικό μου για πρώτη φορά στη ζωή μου, ένα σουρεαλιστικό διήγημα με τίτλο «Ρονίλο και Πανέ».
Είστε ο πρώτος μεταφραστής στην Ελλάδα από τα γιαπωνέζικα στα ελληνικά.
Ημουν μαγεμένος με τα ιαπωνικά ιδεογράμματα. Ηταν ένας άλλος κόσμος μέσα στον μεγάλο ωκεανό των ανθρώπινων γλωσσών. Στη Βαρκελώνη όπου ζούσα στα 27 μου έκανα φίλους μια ομάδα γκέι Ιαπώνων καλλιτεχνών. Πολλοί απ’ αυτούς γύρισαν στη χώρα τους και μου έλεγαν συνέχεια να πάω να τους βρω. Μάζεψα λεφτά και αποφάσισα να πάω. Τελικά έμεινα τεσσεράμισι χρόνια, ερχόμενος κάθε καλοκαίρι στην Ελλάδα. Και σκάει μύτη το AIDS. Τρόμαξα γιατί συνέβη σε ανθρώπους που γνώριζα. Παρέλυα σαν τους έβλεπα να πεθαίνουν ο ένας μετά τον άλλο, να παραμορφώνονται απ’ τα σαρκώματα και να αποστεώνονται. Τα σεξουαλικά ήθη ήταν ξέφρενα βέβαια και δεν άλλαξαν με τη μία. Στην Ελλάδα πάντως οργανώθηκα αμέσως με σκοπό την ενημέρωση του γκέι πληθυσμού μπροστά στην απειλή του θανάτου. Ξεκίνησα κάργα ακτιβισμό πάνω στο θέμα του AIDS.
Θέλω να πάμε τώρα στη γνωριμία με τον Πάνο Κούτρα με τον οποίο έχετε συνεργαστεί στα σενάρια.
Τον Πάνο τον Κούτρα τον γνωρίζω απ όταν ήταν 16 ετών παιδί. Από μικροί που ήμασταν γράφαμε σενάρια μαζί κατά καιρούς. Στην «Επίθεση του γιγαντιαίου μουσικά» έκανα script editing. Πριν τη «Στρέλλα» είχαμε κάνει μια άλλη ταινία, την «Αληθινή ζωή» που δεν παίχτηκε ποτέ ουσιαστικά και δεν είναι τόσο γνωστή. Ήταν η πρώτη φορά που συνυπογράψαμε σενάριο, πάντα πάνω σε δικές του ιδέες. Μετά ήρθε η «Στρέλλα» και το «Ξενία» που πήραμε και το βραβείο σεναρίου. Με τη «Στρέλλα» έγινα πολύ γνωστός – ευχαριστώ, Πάνο – και αναγνωρίσιμος. Δεν την περιμέναμε τέτοια επιτυχία, αφού όταν καταθέσαμε την ταινία στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου δεν της έδωσαν καμία χρηματοδότηση. Μόνο όταν το ΕΚΚ ήρθε στη Μπερλινάλε και είδε τον χαμό που γινόταν, ζήτησε να μπει εκ των υστέρων ανάμεσα στους συμπαραγωγούς της ταινίας. Σε όλα αυτά ήμουν ήδη μεγάλος ηλικιακά και ένιωθα cool.
Με αφορμή το αφιέρωμα και τη βράβευσή σας θα προβληθεί στο επικείμενο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και η καινούργια σας ταινία, την οποία ολοκληρώνετε αυτό τον καιρό. Η «Σύλβια» είναι ενδιαφέρον θέμα από μόνη της.
Η Σύλβια είναι ένα άτομο που αυτοπροσδιορίζεται ως τρανς γυναίκα ενώ έχει απολύτως αντρικά χαρακτηριστικά. Τη γνώρισα στο Amoqa ένα βράδυ που γινόταν αφιέρωμα στις πορνό ταινίες μου, διότι έχω κάνει και αρκετό πορνό. Μετά την προβολή ήρθε και μου είπε ότι θα ήταν ΟΚ αν συμμετείχε σε πορνό. Πιάσαμε κουβέντα κι εκεί της είπα: «Ρε συ Διγενή (το αντρικό της όνομα), βασικά θα ήθελα να έκανα ένα πορτρέτο σου». Αρνήθηκε αρχικά, αλλά ύστερα από κάνα χρόνο συμφώνησε να της γίνει ένα ντοκιμαντέρ. Η Σύλβια είναι άκρως μοναχική με τεράστια συναισθηματική νοημοσύνη. Θα υπάρξει θέμα misgender, αφού η ίδια ανατρέπει πολλά στερεότυπα. Εχει ενδιαφέρον ότι επέλεξε το όνομα Σύλβια απ’ το όνομα Σοφία της μητέρας της, που δεν είναι εν ζωή.
Θα ήθελα να μου πείτε την άποψή σας για το πρόσφατο νομοσχέδιο που αφορά τα ομόφυλα ζευγάρια. Μεγάλη μερίδα της κοινωνίας είναι εναντίον.
Ως Ευρωπαίος πολίτης και queer άνθρωπος δεν θα έπρεπε καν να συζητάω τέτοιο θέμα στην Ευρώπη του 2024. Δεν υπάρχει «τι νομίζω» ή «τι πιστεύω». Στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην ισότητα δεν υπάρχει ερώτημα. Δεν ρωτάς ποτέ πράγματα που αφορούν ανθρώπους, έστω κι αν αυτοί οι άνθρωποι είναι μειονότητα – πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι εμφανίζεται προς τα έξω, μην πιάσουμε την υποκρισία της Ελλάδας… Ακόμη και μόνο ένας άνθρωπος να είναι, πρέπει να έχει ακριβώς τα ίδια δικαιώματα ως πολίτης με τους υπόλοιπους και τις ίδιες υποχρεώσεις. Αύριο, λοιπόν, που θα ψηφιστεί αυτός ο νόμος και θα υιοθετούν παιδιά οι queer άνθρωποι –το λέω με αισιοδοξία ότι θα γίνει– θα αλλάξει τίποτε στη ζωή του κυρ Παντελή, ο οποίος τραβάει τις κοτσίδες του σήμερα; Αυτό είναι το τρομακτικό για μένα. Αρα για να εκτοξεύουν τέτοιο μίσος, εγώ φοβάμαι τους διπλανούς μου στην Ελλάδα. Δεν φοβάμαι τα νομοσχέδια, αλλά τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Οταν κάτι δεν σ’ αφορά και βγάζεις τόσο μίσος σημαίνει ότι ζω σε μια χώρα επικίνδυνη.