Στις ελληνικές αίθουσες ξανά τα αριστουργηματικά φιλμ του Ότο Πρέμινγκερ «Ανατομία ενός εγκλήματος» και «Ο άνθρωπος με το χρυσό χέρι»
Πολλά χρόνια μετά την πρώτη παρουσίασή τους επαναπροβάλλονται τα υποδειγματικά και αριστουργηματικά μελοδράματα του Ότο Πρέμινγκερ «Ανατομία ενός εγκλήματος» και «Ο άνθρωπος με το χρυσό χέρι». Ας ερευνήσουμε πώς και γιατί αυτός ο κορυφαίος δημιουργός διαθέτει ακόμη τέτοια επιδραστικότητα. «Θύελλα στην Ουάσινγκτον» (1962), «Ο άγνωστος του πύργου του Λονδίνου» (1965), «Δώσ’ μου τα χείλη σου» (1962), «Το 13ο γράμμα» (1961), «Κηλίδες στο πεζοδρόμιο» (1950), «Ο γκρεμός» (1950), «Αγγελοι στον βούρκο» (1945) και «Λάουρα» (1944) είναι μερικά από τα επιτεύγματά του.
Και ευρωπαϊκή «ανατομία»
Ο τρόπος που έχει επηρεάσει τους σύγχρονους σκηνοθέτες είναι φανερός. Το σύγχρονο σινεμά έχει τόσο μεγάλη ανάγκη από ανανέωση και πρωτοτυπία καθώς οπισθοχωρεί στα ριμέικ χωρίς να παράγει γνήσια επιγονικά έργα μεγάλων δημιουργών. Κάποιοι σκηνοθέτες επιχειρούν να απλωθούν στο παλιό αγκαλιάζοντας το νέο αλλά δεν εμφανίστηκε ακόμη κάτι πολύ δυνατό. Μόνο οι Γάλλοι δείχνουν ικανοί να προσφέρουν αυτό το διαφορετικό, εμπνευσμένο από τη γνησιότητα του παρελθόντος. Ας προσέξουμε την ομοιότητα κάποιων τίτλων. Η «Ανατομία μιας πτώσης», που κέρδισε το Οσκαρ πρωτότυπου σεναρίου, όπως και η «Ανατομία ενός εγκλήματος» διεξάγεται επίσης σε κλειστούς θεατρογενείς χώρους και είναι και δικαστικό μελόδραμα. Θα ήταν άδικο να τη χαρακτηρίσω ομοίωμα του κορυφαίου φιλμ του Πρέμινγκερ, αλλά οι ανατροπές στην υπόθεση είναι παρόμοιες.
Ας πούμε η οπτική δύναμη της Λάουρα, οι μαγνητισμοί, η σπουδαία φωτογραφία μάς επιτρέπουν να διαγνώσουμε το στοιχείο της νεκροφιλίας. Ο «Γκρεμός», πέρα από ένα ανατρεπτικό σενάριο, διαθέτει και ένα τρικ καθαρού αποκρυφισμού. Το «Δώσ’ μου τα χείλη σου» θέτει τις βάσεις του μετέπειτα σύγχρονου ψυχοπαθολογικού θρίλερ. Κατά τ’ άλλα, κάθε πλάνο του αποτελεί και μια πρόγνωση, μια ψηφίδα που αν την προσθέσουμε, θα μας προσφέρει ένα πορτρέτο.
Σε επαφή με το νουάρ
Ο «Ανθρωπος με το χρυσό χέρι», επιτομή του κοινωνικού μελοδράματος, έρχεται σε επαφή με το νουάρ. Ο Πρέμινγκερ ήταν από τους πρώτους που τίναξαν στον αέρα τον κώδικα Χέιζ και κατ’ επέκταση περιφρόνησαν τον μακαρθισμό. Στον «Ανθρωπο με το χρυσό χέρι» κατασκευάζει μέσα σε μια πολυκατοικία τον μικρόκοσμο της αμερικανικής κοινωνίας του ’50. Χωρίς όνειρα, με έλλειψη συναισθήματος, ναρκωτικά και αναπηρία (σήμανση ευνουχισμού). Ελπίδες χωρίς αύριο και αύριο με προσμονές. Ολοι ψάχνουν μια βοήθεια, ένα στήριγμα, ένα δεκανίκι. Οι περισσότεροι αποτυγχάνουν, ενώ αυτοί που τα ανακαλύπτουν είναι τυχεροί και πολύ λίγοι. Απαισιόδοξη αισιοδοξία (!), τι ακριβώς είναι αυτή η ομιχλώδης κατάσταση, η αναμονή μέσα στη δυστοπία; Ισως η ζωή, μας λέει ο μοναδικός Οτο, η ζωή και τίποτ’ άλλο. Ενα μεγαλειώδες έργο, ένα αυτοκρατορικό στιλ και ένας αξέχαστος δημιουργός συνθέτουν την εικόνα ενός μοναδικού καλλιτέχνη.
Η μουσική είναι του Ελμερ Μπερνστάιν (προτάθηκε για Οσκαρ), η έξοχη φωτογραφία του Σαμ Λίβιτ και τα μοναδικής αξίας ζενερίκ του Σολ Μπας, ενώ εντυπωσιάζει η καλλιτεχνική διεύθυνση, που επίσης προτάθηκε για Οσκαρ.
Είναι η πρώτη αμερικανική ταινία που με τόλμη και ειλικρίνεια αναφέρθηκε άκρως ρεαλιστικά στα ναρκωτικά και στην εξάρτηση, χάρη στη δύναμη του ευρωπαϊκής καταγωγής Πρέμινγκερ. Ενας εθισμένος στα ναρκωτικά άντρας, πρώην μουσικός, αποφυλακίζεται, αντιμετωπίζει πρόβλημα με την ανάπηρη γυναίκα του και έχει τη συμπαράσταση μιας γειτόνισσας. Υπάρχει κι ένα καλά κρυμμένο μυστικό.
Το μεγάλο μαστούρωμα
Πού να πρωτοσταθώ σ’ αυτό το εκ παρεκκλίσεων νουάρ; Στις βελόνες που τρυπάνε τα χέρια του Σινάτρα, στην εκπληκτική τζαζ μουσική που μετατρέπει την ταινία σε μουσικότροπη ή στο παραισθητικό στιλ με το οποίο είναι γυρισμένη, παραπέμποντας αισθητικά σε μαστούρωμα; Υπέροχη κολλώδης φωτογραφία και καλλιτεχνικά ζενερίκ επιτρέπουν στον Πρέμινγκερ για μια ακόμη φορά να περάσει σ’ ένα (κρυφό) νεκροφιλικό σχόλιο.
Σε αυτό το βασίλειο των ζωντανών νεκρών και των εκπεσόντων αγγέλων τι μετράει παραπάνω; Η παραίσθηση, η σκηνοθεσία του βλέμματος ή οι άψογοι ρόλοι σ’ ένα θέατρο εξαρτήσεων και εξαπατήσεων; Ο Πρέμινγκερ αναρωτιέται τι ακριβώς συμβαίνει. Είναι μια επίδειξη μέγιστης υποκριτικής τέχνης, ένας χώρος που αρνούμαστε να διερευνήσουμε ή μήπως το άβατο ενός λεηλατημένου τοπίου σχέσεων;
Κι ακόμη, τι σημαίνει η ακινησία; Ποιο ψυχαναλυτικό σύνδρομο εδρεύει εδώ; Τι θα έλεγε ο Μπουνιουέλ για τον «Ανθρωπο με το χρυσό χέρι»;
Και ξαφνικά το θαύμα, ο μέγας ρόλος, δηλαδή η αποκάλυψη του ομφάλιου λώρου. Ο άντρας πετάει, απογειώνεται. Το φιλμ έχει τη δομή και την ατμόσφαιρα του νουάρ, διαθέτει και ένα ισχυρό μυστικό, αλλά πάνω απ’ όλα ο Πρέμινγκερ σκηνοθετεί απόκοσμα, οριοθετώντας τη μαγική υπερβολή ως τα όριά της, το ανέφικτο ως το προσδοκώμενο, το απίθανο ως εφικτό, την (πολλαπλή) εξάρτηση ως το αναγκαίο για να αλλάξει η ματιά στον κόσμο.
Εκεί που είναι μπλεγμένος ο άντρας, μέσα στον πολύπλευρο εθισμό του, η εμφάνιση της μπρεσονικού τύπου Θείας Χάριτος (Κιμ Νόβακ) τον λυτρώνει οριστικά… ή άραγε μελλοντικά θα τον στείλει σε μια άλλη εξάρτηση; Εξοχος στοχασμός, αμφίσημος και εξωφιλμικός.
INFO
Η «Ανατομία ενός εγκλήματος» βγήκε στις αίθουσες στις 22 Αυγούστου και ο «Ανθρωπος με το χρυσό χέρι» θα βγει στις αρχές Σεπτεμβρίου