Ο φασισμός παραμένει η ύψιστη τέχνη των παραπλανήσεων. Όσο κι αν η ανάγκη μας να τον ορίσουμε σε έναν χώρο πέρα από εμάς επιβάλλει να τον συνδέουμε με τερατώδεις μορφές, οι άνθρωποι που τον ακολούθησαν φορούσαν γραβάτες και πήγαιναν στη θεία κοινωνία την Κυριακή το πρωί, γυρνούσαν στο σπίτι τους και στις ηθικές οικογένειές τους, έπλεναν σχολαστικά τα χέρια τους και χάιδευαν τα κεφαλάκια των παιδιών τους προτού πάνε στα στρατόπεδα για να εξοντώσουν άλλα παιδάκια…
«Φίλε μου από έναν μακρινό πλανήτη, κατάλαβες ποτέ πως το σιγανό τραγούδι μου ήταν η κραυγή μου;» Οι στίχοι αυτοί γράφτηκαν στο γκέτο της Κρακοβίας από δύο έφηβες αδερφές, τις Henia και Ilona Karmel, που έζησαν τη ζωή τους ανάμεσα στο γκέτο και σε στρατόπεδα σαν τον κρανίου τόπο Μπούχενβαλντ.
Την ίδια εποχή η παιδική ηλικία δηλητηριαζόταν στα σχολεία με «αθώα» μαθηματικά τεστ που έθεταν το ερώτημα: «Ενας ψυχικά ανάπηρος κοστίζει στο κράτος Χ γερμανικά φράγκα. Στη Γερμανία υπάρχουν Χ ανάπηροι. Πόσα δάνεια γάμου θα εξασφαλίζατε για να ξεκινήσετε τη ζωή σας με αυτά τα χρήματα;»˙ Σύντομα στη θέση των αναπήρων (από τους οποίους ξεκίνησαν τα προγράμματα μαζικής εξόντωσης με το Τ4) έμπαιναν πλήθος περισσευούμενων «άλλων». Αριστεροί (ιδίως κομμουνιστές), ομοφυλόφιλοι, κοινωνικά φιλελεύθεροι, Αθίγγανοι, Σλάβοι και πάνω από όλα Εβραίοι, αρχίζοντας από τους Σεφαρδίτες, τους εκ νότου αναγκαστικούς πρόσφυγες της εποχής, και φτάνοντας σύντομα στους (αρχικά αδιάφορους) ντόπιους Εσκενάζιμ.
Παρά τη μοναδικότητα του ιστορικού πλαισίου, δεν έχει απόλυτη σημασία εάν αυτό το τεστ γράφτηκε σε εποχή στην οποία οι δίχως φωνή που «θα απελευθέρωνε η εργασία» δούλευαν άπειρες ώρες, υποσιτίζονταν φριχτά και πέθαιναν νέοι. Και δεν έχει απόλυτη σημασία γιατί η απελεύθερη ύαινα της αγοράς, τώρα που ξέφυγε από το κλουβί του κοινωνικού κράτους, ορμά στα κορμιά με τα δόντια προτεταμένα. Κι αργά και σταθερά επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη, σηματοδοτώντας αυτό που ο κλασικός κυρίως μαρξισμός όριζε ως αντινομίες ενός συστήματος τόσο ανθεκτικού που μονάχα το ίδιο μπορεί να καταστρέψει τον εαυτό του. Και τον πλανήτη…
Ήδη η όλο και πιο οριακά επικίνδυνη ανισορροπία μιας φύσης της οποίας τα σπλάχνα καταβροχθίζουμε λαίμαργα, αλλά και ο αυξανόμενος κοινωνικός κανιβαλισμός μιλούν για την επιστροφή σε μια πολύπλοκη ζούγκλα. Ικανή πάντα να δημιουργεί πρώτα τα «σωστά» προβλήματα ώστε να εφευρίσκει μετά τις «κατάλληλες» λύσεις.
Τώρα λοιπόν που το κεφάλαιο μειώνει το κόστος παραγωγής και διακίνησής του, αφού στον καιρό της αεριτζίδικης οικονομίας παράγεται διαφορετικά και δεν έχει ανάγκη από εργατικό δυναμικό, δεν έχει και ανάγκη να παράσχει το μίνιμουμ της παιδείας και της υγείας. Δεν έχει ανάγκη να δημιουργεί ένα ασφαλές δίχτυ κοινωνικής συνοχής, αρχίζοντας από τις καπιταλιστικές περιφέρειες αλλά φτάνοντας, αργά ή γρήγορα, και προς το κέντρο. Αρχίζοντας (εντός των περιφερειών) από τους άλλους (ποιος ακούει το σιγανό τραγούδι-κραυγή των παιδιών της Μόρια;) αλλά φτάνοντας, αργά ή γρήγορα, και προς εμάς.
Το μέγα πρόβλημα τώρα λέγεται πρόσφυγες και μάλιστα προσφυγόπουλα, κάνοντας ντόπια παιδιά να διαδηλώνουν εναντίον της ένταξής τους στα σχολεία. Εάν είναι οι ενταγμένοι που συχνά υπνωτίζουν πρώτοι με τις ιδεοληψίες τους τους εξουσιαστές τους κρατώντας την πόρτα του «παραδείσου» (της αποδοχής) διπλά κλειστή με το μίσος τους απέναντι σε όσους/ες απόκληρους θα μπορούσαν να τον μοιραστούν ή με τη σιωπή τους απέναντι στους δυνάστες τους, μπας και κρατήσουν αποκλειστικά το πιο περιθωριακό κομμάτι ενός δήθεν «παραδείσου» που τους στερεί στ’ αλήθεια τον κόσμο και τον εαυτό, είναι και γιατί νιώθουν πως οι αδύναμοι άλλοι (και όχι οι δυνατοί) τους στερούν το μέλλον τους. Ο φασισμός δεν είναι μονάχα η ύψιστη τέχνη των παραπλανήσεων. Είναι και η τέχνη της συνενοχής.
Η Ελένη Καρασαββίδου είναι διδάκτορας του ΤΕΠΑΕ του ΑΠΘ και διδάσκει Διαπολιτιστική Αγωγή και Εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων