Τέσσερις Παλαιστίνιες καλλιτέχνιδες μιλούν στο Documento για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στη Γάζα την ώρα που εξελίσσεται μια γενοκτονία.
Τη στιγμή που ένα ολόκληρο σύστημα παρηκμασμένων αξιών θα προσπαθεί να πείσει ότι η 8η του Μάρτη είναι ημέρα γιορτής και όχι αγώνα, οι γυναίκες σε μια μικρή γωνιά του κόσμου, η οποία ματώνει εδώ και χιλιάδες χρόνια, καλούνται να υπηρετήσουν πολλούς ρόλους, εγκλωβισμένες μέσα σε έναν παρανοϊκό πόλεμο που φαίνεται να έχει στοχοποιήσει τις ίδιες και τα παιδιά τους.
Οι Παλαιστίνιες γυναίκες της Γάζας και της Δυτικής Οχθης, χωρίς να το έχουν επιλέξουν, έχουν μετατραπεί σε σύμβολα αντοχής και γενναιότητας. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, λοιπόν, δίνουμε τον λόγο στις γυναίκες τού παλαιστινιακού αγώνα.
Μέσα από τις διηγήσεις και τις εμπειρίες τους ξεπηδούν συχνά σκληρές αλήθειες που έχουν εφαρμογή στις δικές μας «κανονικές» ζωές. Ανάμεσα στις περιγραφές των καθημερινών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν στις δύσκολες συνθήκες του πιο παράλογου πολέμου βρίσκει κανείς τις συμπυκνώσεις μιας σοφίας, συχνά ιδιαίτερα σκληρής και κυνικής, που αποτελεί ίσως και τη μοναδική συνεισφορά του πολέμου στις ζωές τους.
Ο πόλεμος έχει διακόψει απότομα την καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία των τεσσάρων γυναικών που εμπιστεύτηκαν τα πολύτιμα κείμενά τους στο Docville. Η ποιήτρια Κάρολ Σανσούρ που ζει στην Αθήνα κάνει μια ριζοσπαστική φεμινιστική κριτική στη «βαθιά εδραιωμένη αποικιοκρατική προσέγγιση του παλαιστινιακού ζητήματος στη Δύση».
Η συγγραφέας Νάιμα Χασάν, σε ένα κείμενο-γροθιά, μας θυμίζει με σκληρό τρόπο τις πολυτέλειες των ζωών μας. Η συγγραφέας Φατένα αλ Γόρα, που εγκλωβίστηκε στη Γάζα όταν την επισκέφτηκε ύστερα από 15 χρόνια, στέλνει ένα γράμμα στην ανιψιά της στο Βέλγιο.
Τέλος, η Σουχέιρ Ισμαΐλ Φαράτζ, δημιουργός ταινιών από τη Βηθλεέμ, περιγράφει την καθημερινή κακοποίηση από τις δυνάμεις του Ισραήλ σε βάρος των Παλαιστίνιων πολιτών της Δυτικής Οχθης.
Κάρολ Σανσούρ
«Στην Παλαιστίνη προκύπτει και φεμινιστικό ζήτημα»
Πριν από μερικούς μήνες προσκλήθηκα σε μια εκδήλωση ελληνικών γυναικείων συλλογικοτήτων, αφιερωμένη στις Παλαιστίνιες γυναίκες. Οφείλω να ομολογήσω, ίσως και προσβάλλοντας κάποιους, ότι έχω προσπαθήσει να αποστασιοποιηθώ από ομάδες που βλέπουν τον ανθρώπινο αγώνα μόνο μέσα από το στενό πρίσμα του φύλου, των ταυτοτήτων, της θρησκείας ή των εθνικοτήτων.
Οσο προετοιμαζόμουν, σκεφτόμουν «ποια είμαι εγώ για να μιλήσω εν μέσω μιας γενοκτονίας για λογαριασμό των Παλαιστίνιων γυναικών;». Είμαι εδώ, στην Ελλάδα, προστατευμένη από τις βόμβες και την κατοχή. Ετσι, απευθύνθηκα στις φίλες μου στην Παλαιστίνη και ζήτησα να απαντήσουν σε μια ερώτηση: Τι σημαίνει να είσαι Παλαιστίνια σήμερα;
Σας αφήνω να διαβάσετε τις μαρτυρίες και τις ιστορίες τους, βλέποντάς τες όχι ως θύματα αλλά ως ανθρώπινα όντα που προσπαθούν να κατανοήσουν την παράνοια που υπομένουν. Αλλά πριν σας αφήσω, θα απευθυνθώ σε σας τις φεμινίστριες εκεί έξω.
Στην Παλαιστίνη αναμφισβήτητα προκύπτει και φεμινιστικό ζήτημα, που απαιτεί την επείγουσα προσοχή και την αλληλεγγύη της παγκόσμιας φεμινιστικής κοινότητας. Ως Παλαιστίνια της διασποράς, η απογοήτευσή μου σιγοβράζει στην επιλεκτική σιωπή που διαιωνίζουν πολλές φεμινίστριες και φεμινιστικές ομάδες. Είναι αποκαρδιωτική η απουσία διατομεακότητας στις φεμινιστικές αφηγήσεις, αποκαλύπτοντας μια βαθιά εδραιωμένη αποικιοκρατική προσέγγιση.
Ο φεμινισμός θα πρέπει εγγενώς να υπερασπίζεται τη δικαιοσύνη για όλες τις γυναίκες, ωστόσο τα δεινά των Παλαιστίνιων γυναικών και παιδιών στη Γάζα αγνοούνται συγκλονιστικά. Στοχοποιούνται με πρωτοφανή τρόπο, υπομένουν τη στέρηση των βασικών ειδών πρώτης ανάγκης και αντιμετωπίζουν τη σκληρή βαρβαρότητα ενός αγώνα που εισβάλλει σε κάθε πτυχή της ζωής τους. Γυναίκες και άντρες στην Παλαιστίνη παλεύουν με το τρομακτικό φάσμα της σεξουαλικής βίας, ένα όπλο πολέμου που τους αφαιρεί την αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά τους. Η σιωπή των παγκόσμιων φεμινιστικών ομάδων απέναντι σε τέτοιες φρικαλεότητες είναι εκκωφαντική, υπογραμμίζοντας τη συστημική αποτυχία αντιμετώπισης των ιμπεριαλιστικών εμπειριών και αγώνων των έγχρωμων ανθρώπων.
Ο γνήσιος φεμινισμός αντιτίθεται σθεναρά στην αποικιοκρατία. Η απελευθέρωση των Παλαιστινίων από τις καταπιεστικές δομές της ισραηλινής κατοχής θα πρέπει να γίνει μια κοινή αγωνιστική κραυγή για τις φεμινίστριες σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι απλώς ένα εδαφικό ή γεωπολιτικό ζήτημα. Είναι μια μάχη ενάντια στην πατριαρχική καταπίεση, τη συστημική βία και την απανθρωποποίηση ενός ολόκληρου πληθυσμού. Το να είσαι φεμινίστρια σημαίνει να αντιμετωπίζεις και να αμφισβητείς αυτές τις αδικίες σε όλα τα μέτωπα.
Η αλληλεγγύη μας πρέπει να ξεπεράσει τα σύνορα και να επεκταθεί σε αυτούς των οποίων οι φωνές φιμώνονται συστηματικά. Είναι ένα κάλεσμα για δράση που απαιτεί από τις φεμινίστριες να αναγνωρίσουν παγκοσμίως τη διασύνδεση των αγώνων μας. Μόνο με την εξάρθρωση των καταπιεστικών δομών και την αναγνώριση της καθολικής μάχης ενάντια στην αποικιοκρατία μπορούμε να ισχυριστούμε ότι υπερασπιζόμαστε τον αληθινό φεμινισμό. Η ώρα της επιλεκτικής σιωπής έχει τελειώσει. Το φεμινιστικό κίνημα πρέπει να τεθεί ενιαία ενάντια στις αδικίες που αντιμετωπίζουν οι Παλαιστίνιοι και να συμβάλει στη διάλυση των καταπιεστικών δυνάμεων που διαιωνίζουν τα δεινά τους.
ΙΝFO
Η Κάρολ Σανσούρ είναι ποιήτρια και συγγραφέας. Τα τελευταία χρόνια ζει στην Ελλάδα και έχει ιδρύσει και διευθύνει το ετήσιο Φεστιβάλ Παλαιστινιακού Κινηματογράφου στην Αθήνα, συστήνοντας στο ελληνικό κοινό τον τεράστιο πλούτο του σινεμά της πατρίδας της
Νάιμα Χασάν
«Στη Γάζα ο θάνατος έχει απόλυτη εξουσία»
Φαίνεται ότι ο Θεός επέλεξε τις γυναίκες της Παλαιστίνης με μεγάλη προσοχή για να αντέξουν αυτό που συμβαίνει στη γη τους. Δεν ξέρω αν είναι ευλογία ή κατάρα, αν είμαστε όντα με υπερδύναμη την προσαρμογή, ή αν δημιουργηθήκαμε από διαφορετικό πηλό από αυτόν από τον οποίο δημιουργήθηκαν οι γυναίκες του υπόλοιπου κόσμου.
Το να είμαι γυναίκα από τη Γάζα σημαίνει ότι πρέπει να γίνω γυναίκα με επτά κεφάλια για να αντιμετωπίσω τις εκπλήξεις της ζωής. Τα συναισθήματά μας ως γυναικών, οι εναλλαγές της διάθεσης, ακόμη και ο εμμηνορροϊκός κύκλος και οι συνέπειές του είναι όλα κοινά όλων των γυναικών παγκοσμίως. Η αγάπη και η απόρριψη, τα συναισθήματα απογοήτευσης και οργής, ακόμη και η αυτοκτονία είναι καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Ομως τα πράγματα είναι διαφορετικά για μας. Η κοινωνική μας ζωή συνοψίζεται στο να παρακολουθούμε τον ήχο των αεροπλάνων, να γνωρίζουμε ποια σπίτια απειλούνται και από πού θα έρθουν οι πύραυλοι. Συζητάς με τον προσωρινό σου γείτονα για την επερχόμενη κατάπαυση του πυρός ή πώς να διαχειριστείτε το χαρτί και το ξύλο για να ανάψετε τη φωτιά. Δεν κάθεσαι να συζητήσεις με ένα φλιτζάνι καφέ. Δεν υπάρχει ούτε καφές ούτε και χρόνος για να καθίσετε. Η ορθοστασία είναι μια σταθερή κατάσταση γιατί είσαι μια γυναίκα που πρέπει να είσαι έτοιμη ανά πάσα στιγμή για τον θάνατο.
Δεν συζητάς για μεσημεριανά γεύματα. Ρωτάς αν υπάρχει μια χούφτα αλεύρι για να φτιάξεις ψωμί. Δεν ξέρεις τίποτα για την οικογένειά σου πια. Δεν υπάρχουν επικοινωνίες ώστε να μάθεις αν κάποιος είναι καλά. Δεν μιλάς για μάρκες ρούχων και καλλυντικών.
Ανησυχείς για το πώς θα βρεις ένα μικρό μπουκάλι νερό για να σταθείς με άλλες 200 γυναίκες και παιδιά στην ουρά για την τουαλέτα του καταφυγίου. Κοιμάσαι με τα ρούχα σου, έτοιμη να αντιμετωπίσεις τον θάνατο ανά πάσα στιγμή.
Ισως, ως γυναίκα με τα δικά σου συναισθήματα, να παραπονιέσαι για την έλλειψη προσοχής του συζύγου σου, που δεν σου αγοράζει ένα μπουκάλι άρωμα ή λουλούδια, νιώθοντας παραμελημένη. Ομως, εδώ στη Γάζα οι σύζυγοι δεν επιστρέφουν. Τους «καταναλώνουν» τα βομβαρδισμένα σπίτια. Ή μήπως σε έχει προδώσει ο αγαπημένος σου με άλλη γυναίκα; Η ύψιστη προδοσία εδώ είναι να πεθάνουν οι αγαπημένοι σου και εσύ να μένεις ζωντανή, χωρίς να τους έχεις αποχαιρετήσει.
Οι εναλλαγές της διάθεσής σου είναι μια πολυτέλεια. Η ιδέα ότι η διάθεσή σου αλλάζει με τον έμμηνο κύκλο και ο κόσμος γύρω σου φέρει το βάρος των ορμονών σου δεν έχει κανένα νόημα εδώ. Οι γυναίκες εδώ δεν βρίσκουν σερβιέτες για να καλύψουν τις ανάγκες τους κατά τη διάρκεια της περιόδου τους. Δεν υπάρχουν καν ρούχα που να περισσεύουν ώστε να τα σκίσουμε. Καλή μου, εδώ οι γυναίκες σκίζουν κομμάτια από τις άκρες των σκηνών τους για να τα χρησιμοποιήσουν αντί για σερβιέτες.
Ακόμη και οι κραυγές σου κατά τον τοκετό θα είναι κάτι για το οποίο θα πρέπει να ντρέπεσαι, καθώς αυτός ο πόνος δεν είναι τίποτε όταν σε περιβάλλει ο θάνατος. Θα γεννήσεις σε ένα μέρος γεμάτο πτώματα και το να καλωσορίσεις τη νέα ζωή μέσα σε όλον αυτό τον θάνατο είναι ντροπιαστικό γιατί προσθέτει νέο πόνο. Απλώς θα κοιτάζεις το παιδί σου, φοβούμενη ότι η πρώτη σας συνάντηση ίσως να είναι και η τελευταία.
Και η αυτοκτονία όμως είναι πολυτέλεια. Αυτό πιστεύω. Αυτό ανακάλυψα από τη νομολογία του πολέμου. Η αυτοκτονία είναι πολυτέλεια. Δεν μας ανήκει ο θάνατος. Ο θάνατος έχει απόλυτη εξουσία.
Στη Γάζα όλα είναι διαφορετικά, παρόλο που πλαστήκαμε και εμείς από πηλό. Είμαστε υποχρεωμένοι να γίνουμε όχθη και ποτάμι για να συνεχίσουμε να κυλάμε.
Αλήθεια, ήξερες ότι μπορεί ο πηλός να μετατραπεί σε νερό;
ΙΝFO
Η Νάιμα Χασάν είναι συγγραφέας που ζει στη Γάζα. Εχει εκτοπιστεί πολλές φορές από τις 7 Οκτωβρίου και ζει με τα παιδιά της σε σκηνές στη νότια Γάζα
Φατένα αλ Γόρα
«Στον πόλεμο τα παιδιά παίζουν κρυφτό»
Αγαπητή μου Λαμάρ, ξέρω ότι μια μέρα θα διαβάσεις αυτά τα ημερολόγια. Κάποτε, η μητέρα σου μου είπε μια ιστορία, ότι κάποια στιγμή σε έψαχνε στο σκοτάδι και δεν μπορούσε να σε βρει. Οταν κοίταξε κάτω από το κρεβάτι σε βρήκε να κάθεσαι εκεί χαμογελώντας. Της είπες ότι έπαιζες κρυφτό. Και εδώ τα παιδιά κρύβονται, όχι από τις μητέρες τους, αλλά από τους δυνατούς ήχους οβίδων. Πιέζουν τις μικρές παλάμες τους στα αυτιά τους και μερικά φουσκώνουν ιατρικά γάντια, φτιάχνοντας μικρά μπαλόνια που τα σκάνε φωνάζοντας «μπουμ ποπ».
Στην αρχή της καταφυγής μας στο νοσοκομείο είδα γυναίκες με τις οικογένειές τους να κουβαλούν ό,τι ήταν ελαφρύ μέσα στα σεντόνια τους. Δεν έφεραν τα πολύτιμα κλινοσκεπάσματά τους, αλλά ό,τι ήταν φθαρμένο για να πεταχτεί μετά τον πόλεμο. Είναι όμως περίεργο να βλέπεις κάποιες εκτοπισμένες γυναίκες με μάτια βαμμένα με κάρβουνο και πρόσωπα καλυμμένα με φτηνή πούδρα.
Θυμάσαι, Λαμάρ, πώς μου έλεγες: «Θεία, μπαίνεις στο δωμάτιό σου για πέντε λεπτά και μετά βγαίνεις μοντέλο!». Εδώ όμως, αγάπη μου, κοιμάμαι και ξυπνάω με το ίδιο φόρεμα για πάνω από μια εβδομάδα μέχρι να πάρω ένα μπουκάλι νερό από το πηγάδι να πλυθώ. Δεν θα ξεχάσω την πρώτη φορά που πήγα να πλυθώ ύστερα από μια εβδομάδα που βρισκόμουν στο νοσοκομείο.
Ισως η τύχη να είναι με το μέρος σου και να έχεις ζεστό νερό, αλλά αυτό το όνειρο δεν έχει γίνει πραγματικότητα για μένα. Εγώ, που αγαπώ να λούζομαι με όσο το δυνατόν πιο ζεστό νερό, είπα στον εαυτό μου: «Εντάξει, καλή μου, είναι μια νέα εμπειρία: μπάνιο με κρύο θαλασσινό νερό. Δεν πειράζει. Φτάνει που με επισκέπτεται και η θάλασσα εδώ».
Χτένισα τα μαλλιά μου προσπαθώντας να τα τακτοποιήσω και δάκρυα κύλησαν άθελά μου. Αυτές είναι οι μοναδικές στιγμές που επιτρέπω στον εαυτό μου να κλάψει μπροστά μου. Το κλάμα σε αυτές τις στιγμές είναι πολύτιμο. Ετσι, άφησα τα δάκρυα να κυλήσουν, μαζί με τα μαλλιά που πήρε η χτένα στο πέρασμά της. Κάποιες φορές ανταποκρινόμουν στις εκκλήσεις των ξαδέρφων σου να κατέβουν στην αυλή του νοσοκομείου. Οικογένειες άπλωναν κουβέρτες και μαξιλάρια ανάμεσα στα σταθμευμένα αυτοκίνητα. Βλέπεις επίσης καρότσια που σερβίρουν στιγμιαίο καφέ.
Αυτός ο λαός έχει διάθεση για κάθε είδους καφέ. Ο στιγμιαίος καφές είναι μια πρόσφατη προσθήκη σε αυτή την πόλη. Η γιαγιά σου ακόμη και στα 80 της δεν ξεκινά τη μέρα της χωρίς αυτόν. Εδώ, δεν περνάει μέρα χωρίς να φωνάξει σε ένα από τα κορίτσια: «Ενα φλιτζάνι “instant” (στιγμιαίο), καλή μου». Το «instant» εδώ είναι το πιο πρόσφατο μέσο για να προσφέρεις σε μια καρδιά λίγο καλύτερη διάθεση.
INFO
Η Φατένα αλ Γόρα είναι συγγραφέας που κατοικεί στο Βέλγιο. Επέστρεψε στη Γάζα ύστερα από 15 χρόνια για να επισκεφτεί την οικογένειά της λίγο πριν από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Κατάφερε να δραπετεύσει με τους γονείς της έπειτα από τρεις μήνες εκτοπισμού και φρίκης
Σουχέιρ Ισμαΐλ Φαράτζ
«Μας κλέβουν ακόμη και το δικαίωμα να συλλέγουμε το νερό της βροχής»
Το να είσαι Παλαιστίνια σημαίνει ότι χαίρεσαι σιωπηλά, θρηνείς σιωπηλά και κλαις σιωπηλά. Μπορεί να τιμωρηθείς καθώς πηγαίνεις στο σχολείο, να υποβληθείς σε ξυλοδαρμούς και ταπείνωση, να στερηθείς τα ταξίδια και να χάσεις το όνειρό σου να σπουδάσεις στο εξωτερικό. Αυτό μου συνέβη.
Εάν ορίσεις ημερομηνία γάμου, ο άντρας σου μπορεί να συλληφθεί τη νύχτα του γάμου σας, όπως συνέβη με την κόρη μου τη Ράμπα, της οποίας ο αρραβωνιαστικός προσήχθη τη νύχτα του γάμου τους. Μπορεί να χάσεις τη δουλειά σου σε μια στιγμή, αφού οι αποκλεισμοί πόλεων μπορεί να σε εμποδίσουν από το να πας στον χώρο εργασίας σου, όπως συνέβη στην κόρη μου τη Λαμίς.
Το να είσαι Παλαιστίνια σημαίνει να μεγαλώνεις χωρίς πατέρα και μερικές φορές χωρίς μητέρα, όπως συνέβη σε μένα. Με χώρισαν από τους γονείς μου σε ηλικία κάποιων μηνών και ο πατέρας μου έγινε μάρτυρας (σ.σ.: σκοτώθηκε από τους Ισραηλινούς αγωνιζόμενος για την Παλαιστίνη) όταν ήμουν πέντε ετών.
Το να είσαι Παλαιστίνια σημαίνει να έχεις ένα κομμάτι γης που δεν μπορείς να το καλλιεργήσεις ή να το χτίσεις. Από το 2000 είμαι σε σύγκρουση με εποίκους που προσπαθούν να καταλάβουν τη γη μου. Μέχρι σήμερα το θέμα δεν έχει επιλυθεί. Υπάρχει στρατιωτική εντολή να κατεδαφιστεί μια αγροτική κατασκευή και ένα πηγάδι που φτιάξαμε για να μαζεύουμε το νερό της βροχής. Μας κλέβουν ακόμη και το δικαίωμα να συλλέγουμε το νερό της βροχής.
Το να είσαι Παλαιστίνια σημαίνει ότι δεν μπορείς να κοιμηθείς με ελαφριά νυχτικιά και αποφεύγουμε τις στενές επαφές με τους αγαπημένους μας, φοβούμενοι μια ξαφνική επιδρομή στο σπίτι από Ισραηλινούς στρατιώτες. Από το 2000 στρατιώτες εισβάλλουν στο σπίτι μου ανατινάζοντας την πόρτα. Κοιμάμαι πλήρως ντυμένη για να είμαι έτοιμη για κάθε κατάσταση.
Το να είσαι Παλαιστίνια σημαίνει να δείχνεις δύναμη όταν είσαι στο απόγειο της αδυναμίας, να είσαι θαρραλέα και να μη δείχνεις φόβο, ενώ στην πραγματικότητα τρέμεις. Σημαίνει να γράφεις και να τεκμηριώνεις τα πάντα για τον εαυτό σου, καθώς περιμένεις τον αφύσικο θάνατο ανά πάσα στιγμή. Μπορώ να γράφω τόμους, αλλά, τελικά, για να είμαι ελεύθερος άνθρωπος θα έπρεπε τίποτε από όλα αυτά να μη συμβαίνει.
INFO
Η Σουχέιρ Ισμαΐλ Φαράτζ είναι δημιουργός ταινιών από τον προσφυγικό καταυλισμό Dehasheh, στη Βηθλεέμ
