Σταχυολογούμε τους δεκαπέντε σημαντικότερους ελληνικούς δίσκους μελοποιημένης ποίησης
Η σχέση των Ελλήνων με τον ποιητικό λόγο είναι πολύ στενή, όσο κι αν αυτό δεν φαίνεται ή μάλλον δεν αποτυπώνεται εύκολα στις πωλήσεις βιβλίων ποίησης. Αν όμως κάποιος ανατρέξει στην ιστορία της εγχώριας δισκογραφίας, θα διαπιστώσει ότι οι συνθέτες που άλλαξαν τον ρουν του πολιτισμού και άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους ήταν εκείνοι που μελοποίησαν κατά κόρον Ελληνες και ξένους ποιητές. Το αποτέλεσμα ήταν να φέρουν πραγματικά τον λαό πιο κοντά στους ποιητές του, άλλοτε μέσω εκτόνωσης στα στάδια (μεταπολίτευση, Θεοδωράκης, Μικρούτσικος, Μαρκόπουλος κ.ά.) και άλλοτε μέσω πιο εσωστρεφών δρόμων (Τρίτο Πρόγραμμα, Χατζιδάκις, Πλάτωνος). Οι συνθέτες ήταν αυτοί που έβαλαν τα Νόμπελ Ποίησης σε σαλόνια και αλώνια, σε λαϊκά σπίτια, σε οικοδομές, καταργώντας στην πράξη το ταξικό πρόσημο της τέχνης.
Πάμε να δούμε μια σειρά από δίσκους που όχι απλώς άντεξαν μες στα χρόνια και ακόμη τραγουδιούνται, αλλά μοιάζουν σαν να έχουν γίνει η δική μας «κλασική μουσική» του 20ού αιώνα στην Ελλάδα. Οι δίσκοι παρατίθενται χωρίς χρονολογική ή αξιολογική σειρά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν θα μπορούσαν να λείπουν από μια δισκοθήκη με μελοποιημένους ποιητές.
«Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας»
Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα – Σταύρος Ξαρχάκος (1969)
Εχοντας ήδη διαπρέψει στη μουσική για τον κινηματογράφο αλλά και στη δημιουργία λαϊκών τραγουδιών, ο Ξαρχάκος μελοποίησε τέσσερα μέρη από την ποιητική σύνθεση του Ισπανού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα σε ελληνική απόδοση του Νίκου Γκάτσου. Ενα πολύ ιδιαίτερο άλμπουμ απ’ όλες τις απόψεις, που του έδωσαν πνοή ο βαρύτονος Κώστας Πασχάλης στο τραγούδι και ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης στην απαγγελία.
«Τετραλογία»
Δήμος Μούτσης (1975)
Με το σπουδαίο αυτό έργο ο συνθέτης Δήμος Μούτσης, που ξεκίνησε κι αυτός απ’ τους κύκλους λαϊκών τραγουδιών, μελοποίησε τέσσερις μεγάλους ποιητές (Καβάφη, Σεφέρη, Καρυωτάκη, Ρίτσο) κινούμενος σε πρωτοποριακούς μουσικούς δρόμους και συστήνοντας μια νέα ερμηνεύτρια, την Αλκηστη Πρωτοψάλτη, δίπλα στον Χρήστο Λεττονό και τον καθιερωμένο Μανώλη Μητσιά.
«Η μπαλάντα του Μάουτχαουζεν»
Ιάκωβος Καμπανέλλης – Μίκης Θεοδωράκης (1966)
Οι «Times» έγραψαν πως το «Ασμα ασμάτων (Τι ωραία που ’ναι η αγάπη μου)» έχει τους ωραιότερους στίχους που γράφτηκαν ποτέ για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Για μένα είναι και ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά τραγούδια που μας κληροδότησαν ο Μίκης Θεοδωράκης ως συνθέτης, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης ως λογοτέχνης και η 18άχρονη τότε Μαρία Φαραντούρη ως ερμηνεύτρια. Η χρήση του τσέμπαλου, ενός κατεξοχήν δυτικού οργάνου, έκανε το «Ασμα ασμάτων», όπως και τα άλλα τρία τραγούδια του Κύκλου Μαουτχάουζεν, να στέκεται ως συγγενικό με το κλίμα της μουσικής των κοσμογονικών 60s όπως αποτυπώθηκε στην Αμερική και την Αγγλία. Για να συμπληρωθεί πάντως ο δίσκος ο Μίκης μελοποίησε και στίχους των Γκάτσου, Λειβαδίτη, Σταύρου κ.ά. σε μια σειρά λαϊκών τραγουδιών που τα ονόμασε «Κύκλος Φαραντούρη».
«Τραγούδια για τους μήνες»
Δημήτρης Παπαδημητρίου (1996)
Εχω χαρακτηρίσει τον δίσκο αυτό «Μεγάλο ερωτικό της δεκαετίας του 1990». Με όχημα την κρυστάλλινη ερμηνεία της δημοφιλούς Ελευθερίας Αρβανιτάκη ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου έβαλε στα χείλη του κόσμου τον Ελύτη, τον Καρυωτάκη, τον Γκανά και την Πολυδούρη. Αξεπέραστο έργο στην πορεία τόσο του συνθέτη όσο και της τραγουδίστριάς του, σ’ ένα απ’ τα πιο επιτυχημένα ελληνικά άλμπουμ μελοποιήσεων που μας άφησε η δεκαετία του 1990.
«Χρονικό»
Κ.Χ. Μύρης– Γιάννης Μαρκόπουλος (1970)
Ο πληθωρικός συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος, οραματιστής του κινήματος «επιστροφή στις ρίζες», μελοποίησε μεσούσης της χούντας ποιητικούς στίχους του Κ.Χ. Μύρη (φιλολογικό ψευδώνυμο του Κώστα Γεωργουσόπουλου), καταθέτοντας στην ουσία ένα άλμπουμ με υπόγειες αντιδικτατορικές αναφορές χρησιμοποιώντας τις τεράστιες φωνές του Νίκου Ξυλούρη και της Μαρίας Δημητριάδη.
«Ο σταυρός του Νότου»
Νίκος Καββαδίας – Θάνος Μικρούτσικος (1979)
Ενα από τα πιο ευπώλητα άλμπουμ στην ιστορία της εγχώριας δισκογραφίας (μαζί με τον «Δρόμο» των Μ. Πλέσσα – Λ. Παπαδόπουλου και τα «Νησιώτικα» του Πάριου), υπεύθυνο για μια κανονική Καββαδιομανία. Γιάννης Κούτρας, Αιμιλία Σαρρή και Βασίλης Παπακωνσταντίνου σε μια σειρά τραγουδιών που αγαπήθηκαν ιδιαιτέρως από τους ροκάδες της εποχής και συνεχίζουν ν’ ανακαλύπτονται μέχρι σήμερα απ’ τους νεότερους. Η σχέση του Μικρούτσικου με τον Καββαδία εξελίχθηκε με το άλμπουμ «Γραμμές των οριζόντων» (1991), αλλά και με συνεχείς επανεκτελέσεις του αρχικού «Σταυρού του Νότου» με καινούργιους ερμηνευτές.
«Καρυωτάκης 13 τραγούδια»
Λένα Πλάτωνος (1982)
Καρμική η σχέση της Λένας Πλάτωνος με τον Κώστα Γ. Καρυωτάκη, σαν ο ποιητής να πήρε το χέρι της και να το έβαλε πάνω σ’ ένα πεντάγραμμο για να συναντήσει ο λόγος του τη μουσική της. Από το εναρκτήριο «Βράδυ» μέχρι το εξόδιο «Μόνο» (ένα λυρικό αριστούργημα που διαρκεί λιγότερο από δύο λεπτά), η Πλάτωνος παρέδωσε ένα άλμπουμ πεισιθανάτιο, ψυχεδελικό σχεδόν, στο μεταίχμιο έντεχνου και αντεργκράουντ τραγουδιού, με ιδανική ερμηνεύτρια τη Σαβίνα Γιαννάτου.
«Ο μεγάλος ερωτικός»
Μάνος Χατζιδάκις (1972)
Δημοσιογράφοι της εποχής έγραφαν τότε ότι ο Χατζιδάκις εν μέσω χούντας πρότεινε ερωτικά τραγουδάκια, θέλοντας να χτυπήσουν για ακόμη μία φορά τον Ελληνα συνθέτη ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει οριστικά από τις ΗΠΑ. Η αλήθεια είναι πως μελοποιώντας τον ερωτικό λόγο από την αρχαιότητα (Ευριπίδης, Σαπφώ, «Ασμα ασμάτων») μέχρι τον Καβάφη και νεότερους ποιητές (Ελύτης, Σαραντάρης, Μελισσάνθη), προτείνοντας επίσης δύο νέες φωνές, τη Φλέρυ Νταντωνάκη και τον νεαρό Δημήτρη Ψαριανό, ο Χατζιδάκις κατέθεσε ένα από τα σημαντικότερα άλμπουμ μελοποιημένης ποίησης όλων των εποχών, όχι μόνο στην Ελλάδα μα και παγκοσμίως.
«Τρίτη ανθολογία»
Γιάννης Σπανός (1975)
Η Αρλέτα έλεγε πως ο Αλέκος Πατσιφάς της Lyra είχε δώσει «γη και ύδωρ» για να την πείσει να τραγουδήσει στο άλμπουμ καθώς ήταν άγρια τσακωμένοι. Η φωνή της, έτσι, έγραψε ιστορία δίπλα σ’ αυτήν του Κώστα Καράλη σ’ ένα δίσκο-υπόδειγμα μελοποίησης ποιητών και λογοτεχνών όπως ο Καββαδίας, ο Λεοντάρης, ο Σκαρίμπας κ.ά. Είχαν προηγηθεί άλλες δύο «Ανθολογίες» του συνθέτη κινούμενες σε νεοκυματικούς δρόμους. Με την «Τρίτη ανθολογία» ωστόσο ο Γιάννης Σπανός έφτασε στο ζενίθ του ταλέντου του.
«12 τραγούδια F.G. Lorca»
F.G. Lorca – Γιάννης Γλέζος (1969)
Το αριστούργημα που φέρει την υπογραφή του Γιάννη Γλέζου, ενός συνθέτη που γαλουχήθηκε με τους «δασκάλους» Μ. Θεοδωράκη – Μ. Χατζιδάκι, περιείχε μια ντουζίνα μελοποιήσεων του Ισπανού ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, μεταφρασμένων στα ελληνικά από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Ολα τα τραγούδια ήταν ένα προς ένα κυριολεκτικά, ερμηνευμένα από τον Γιάννη Πουλόπουλο και την Ελενα Κυρανά, ενορχηστρωμένα επίσης από τον Νίκο Μαμαγκάκη. Ποιος δεν νιώθει μέχρι σήμερα ένα ερωτικό σκίρτημα ακούγοντας τον Πουλόπουλο όπως αποδίδει την «Κόρντοβα», την «Μπαλάντα των τριών ποταμών» και φυσικά το «Από έρωτα πεθαίνουν τα κλαριά»;
«Μαρίζα Κωχ»
Μαρίζα Κωχ (1978)
Ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος, που συνδεόταν φιλικά με τον Νίκο Καββαδία, έλεγε ότι το άλμπουμ της Μαρίζας Κωχ ήταν ό,τι καλύτερο έγινε πάνω στην ποίηση του Καββαδία, επειδή η δημιουργός του αγαπούσε πολύ τον Τσιτσάνη επίσης και έφτιαξε πολύ ωραία λαϊκά τραγούδια. Κομμάτια σαν τη «Φάτα Μοργκάνα», το «Πούσι» και ένα απόσπασμα από το «Μαραμπού» φανέρωσαν τη συνθετική δεινότητα της Κωχ σε μια περίοδο που είχε μάλλον αφήσει πίσω της τους ηλεκτρικούς πειραματισμούς του ξεκινήματός της.
«Το άξιον εστί»
Οδυσσέας Ελύτης – Μίκης Θεοδωράκης (1964)
Πρόκειται για το άλμπουμ-ιερό γκράαλ των μελοποιήσεων στη χώρα μας. Η Μαρία Φαραντούρη θυμάται τον Διονύση Σαββόπουλο, όταν οι δυο τους ήταν στον Σύλλογο Φίλων Ελληνικής Μουσικής, να λέει: «Ηρθε το θηρίο ο Μίκης με το νέο έργο του να τα σαρώσει όλα». Πρόκειται για ένα λαϊκό ορατόριο με κλασική ορχήστρα και μπουζούκια, όπου συμμετέχουν η μεικτή χορωδία Θάλειας Βυζαντίου, ο Θόδωρος Δημήτριεφ και ο αξεπέραστος Μάνος Κατράκης στην απαγγελία. Και φυσικά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης στα εμβληματικά τραγούδια «Ενα το χελιδόνι», «Της αγάπης αίματα», «Ανοίγω το στόμα» και στον εθνικό ύμνο «Της Δικαιοσύνης ήλιε νοητέ».
«Προς τον κύριον Γεώργιον Δε Ρώσση»
Διονύσιος Σολωμός – Νίκος Ξυδάκης (1990)
Σε μια περίοδο που ο Νίκος Ξυδάκης είχε ήδη γράψει τη δική του ιστορία με την «Εκδίκηση της γυφτιάς» και με «Τα δήθεν», λαϊκά δηλαδή τραγούδια, με την έκδοση των μελοποιήσεων του Διονύσιου Σολωμού φανέρωσε την πιο λόγια φύση του συνθετικού του ταλέντου. Το άλμπουμ ήταν τόσο «στριφνό» που θα χαρακτηριζόταν έως και ρηξικέλευθο για το πλαίσιο των μέχρι τότε μελοποιήσεων. Ηταν όμως και τόσο όμορφο.
«Στο δρόμο»
Κατερίνα Γώγου – Κυριάκος Σφέτσας (1981)
Εδώ δεν έχουμε έναν ποιητή που διαβάζει απλώς τα ποιήματά του, όπως συνέβαινε στην περίφημη σειρά δίσκων της Lyra του Πατσιφά, αλλά και μια ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση που λειτουργεί ως κανονική μελοποίηση και στα εννιά ποιήματα της Κατερίνας Γώγου. Η Γώγου, ούσα και ηθοποιός πέραν από ποιήτρια, είναι ανατριχιαστική στην απαγγελία των ποιημάτων της με την υπέροχη τζαζ-ροκ μουσική του Κυριάκου Σφέτσα. Είναι η αναθεωρημένη μορφή του σάουντρακ που είχε γράψει ο Σφέτσας για την κινηματογραφική «Παραγγελιά» του Παύλου Τάσιου.
«Αχ έρωτα»
Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα – Χρήστος Λεοντής (1974)
Ενα από τα σημαντικότερα έργα του Χρήστου Λεοντή, το οποίο κυκλοφόρησε στο αποκορύφωμα του μεταπολιτευτικού κλίματος, προτείνοντας την ερωτική ποίηση του Ισπανού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα σε ελληνική απόδοση από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Τραγουδιστές η Τάνια Τσανακλίδου και ο Μανώλης Μητσιάς, που αποτελούσαν ερμηνευτικό ντουέτο σε πολλούς δίσκους της εποχής. Τα τραγούδια «Λούζεται η αγάπη μου» με τον Μητσιά και «Νανούρισμα» με την Τσανακλίδου παραμένουν αήττητα στη μάχη τους με τον χρόνο.
