Η συμμετοχή των Ελληνίδων στο πολιτικό γίγνεσθαι αποτελεί ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος της χώρα μας. Με αφορμή την 8η Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, ας θυμηθούμε τους σημαντικούς σταθμούς της πολιτικής χειραφέτησης των Ελληνίδων μέσα από τους θεσμούς της Βουλής, της κυβέρνησης και της Ευρωβουλής.
Ο αγώνας για πολιτική ισότητα των γυναικών στη χώρα μας είχε καταγραφεί από το τέλος του 19ου αιώνα.
Μία από τις πρωτεργάτριες ήταν η φεμινίστρια δασκάλα και δημοσιογράφος Καλλιρόη Παρρέν-Σιγανού, με αρθρογραφία μέσα από τις στήλες της «Εφημερίδας των Κυριών» που εξέδιδε από το 1887 και γραφόταν μόνο από γυναίκες .
Η πρωτοπόρος φεμινίστρια Καλλιρόη Παρρέν
Το αίτημα της γυναικείας ψήφου είχε συμπεριληφθεί στο Σύνταγμα του 1927, αλλά αποσαφηνίστηκε το 1930 με νομοθετική ρύθμιση που δεν ικανοποιούσε τις γυναίκες, καθώς έδινε δικαίωμα ψήφου μόνο στις αυτοδιοικητικές εκλογές σε όσες ήταν εγγράμματες και άνω των 30 ετών.
Βέβαια, ήδη από τις εκλογές του 1920 είχε ακουστεί το σύνθημα «Σφυρί, δρεπάνι και ψήφος στο φουστάνι» καθώς το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας είχε συμπεριλάβει στο πρόγραμμά του το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι για τις γυναίκες.
Τελικά οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά στις δημοτικές εκλογές τον Φεβρουάριο του 1934, ενώ η πρώτη γυναίκα δήμαρχος, η Μαρία Δεσύλλα, εξελέγη με μεγάλη καθυστέρηση, το 1956 στην Κέρκυρα.
Όσον αφορά στις εθνικές εκλογές, ενώ στις ευρωπαϊκές χώρες οι γυναίκες είχαν αποκτήσει την πολιτική ισοτιμία με πρώτη τη Φινλανδία από το 1906, στη χώρα μας, αν και είχε συζητηθεί ανοιχτά από το 1908, το κατέκτησαν τυπικά τον Ιούνιο του 1952, με τον νόμο 2159 που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα.
Επειδή όμως δεν είχαν ετοιμαστεί οι εκλογικοί κατάλογοι δεν πρόλαβαν να ψηφίσουν στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1952, όταν θριάμβευσε με το πλειοψηφικό σύστημα ο Ελληνικός Συναγερμός του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου.
Όμως, μετά από λίγους μήνες, στις 18 Ιανουαρίου του 1953 ψήφισαν σε τοπικό επίπεδο στη Θεσσαλονίκη σε επαναληπτική εκλογή λόγω έλλειψης επιλαχόντα, μετά τον θάνατο του βουλευτή Βασίλη Μπακονίκα.
Από εκείνη την ψηφοφορία εξελέγη η πρώτη ελληνίδα βουλευτής, η Βολιώτισσα στην καταγωγή Ελένη Σκούρα το γένος Παπαχρήστου, με το ψηφοδέλτιο του Ελληνικού Συναγερμού.
Η Ελένη Σκούρα πρώτη ελληνίδα βουλευτής
Η είσοδος της Ελένης Σκούρα εν μέσω χειροκροτημάτων στη Βουλή προκάλεσε αμέσως συζήτηση για τον τρόπο προσφώνησής της, ενώ ο πρόεδρος Ιωάννης Μακρόπουλος την αποκάλεσε «κυρία βουλευτίδα».
Ο όρος αυτός χρησιμοποιείτο για αρκετά χρόνια στα επίσημα κρατικά έγγραφα (π.χ. διαβατήρια κ.λπ.), ενώ υπήρξαν διάφορες εναλλακτικές προτάσεις όπως, βουλευτίς, βουλευτίνα αλλά και βουλεύτρια που όμως δεν επικράτησε (τον χρησιμοποιεί σήμερα στον ιστότοπό της η Βουλή των Ελλήνων στα βιογραφικά των γυναικών μελών της).
Βέβαια, δεν πρέπει να παραλείψουμε ότι τον Απρίλιο του 1944 στα βουνά της Αντίστασης και συγκεκριμένα στην Βίνιανη της Ευρυτανίας, είχε συνέλθει το Εθνικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του αριστερού φιλελεύθερου στρατηγού Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και προκήρυξε βουλευτικές εκλογές που έλαβαν παλλαϊκό χαρακτήρα.
Σε αυτές τις εκλογές, παρά τις αντίξοες συνθήκες της Κατοχής, είχαν συμμετάσχει πλέον του 1,5 εκατομμυρίου ψηφοφόροι. Είχαν ψηφίσει για πρώτη φορά γυναίκες στις οποίες είχαν αναγνωριστεί ίσα πολιτικά δικαιώματα και είχαν εκλεγεί η Μαρία Σβώλου, η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η Καίτη Νισύριου, η Μάχη Μαυροειδή κ.α.
Οι γυναίκες της Αριστεράς
Οι γυναίκες της Αριστεράς κατέχουν ξεχωριστή θέση και συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι καθώς υπήρξαν πρωτοπόρες συμβάλλοντας στην κατάρριψη των συντηρητικών ταμπού και ταυτόχρονα στο «βάθεμα και στο πλάτεμα» της δημοκρατίας.
Η πρώτη βουλευτής της Αριστεράς καταγράφηκε στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου του 1956, όταν οι Ελληνίδες ψήφισαν για πρώτη φορά πανελλαδικά και ήταν η ΕΔΑϊτισα Βάσω Θανασέκου.
Η Βάσω Θανασέκου πλάι στον πρόεδρο Γιάννη Πασαλίδη και τους βουλευτές της ΕΔΑ το 1956
Η Θανασέκου, το γένος Σαραβάνου, ήταν σύζυγος του δημοκρατικών φρονημάτων στρατιωτικού, Γιώργου Θανασέκου, από τη Φθιώτιδα. Εξελέγη με το ψηφοδέλτιο της Δημοκρατικής Ένωσης στην εκλογική περιφέρεια Αθηνών, εκπροσωπώντας την ΕΔΑ.
Η Δημοκρατική Ένωση ήταν ένα συνασπισμένο Μέτωπο της αντιπολίτευσης απέναντι στο ψηφοδέλτιο της νεοϊδρυθείσας ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που πρωτοεμφανιζόταν σ’ εκείνες τις εκλογές ως ηγέτης κόμματος.
Στη βουλή του 1956, παρόλο που ψήφισαν για πρώτη φορά οι Ελληνίδες, εξελέγησαν μόνο δύο γυναίκες, καθώς εκτός από τη Βάσω Θανασέκου είχε εκλεγεί με την ΕΡΕ και η Λίνα Τσαλδάρη, η μετέπειτα πρώτη ελληνίδα υπουργός.
Ακολούθησαν οι εκλογές του 1958, όταν η ΕΔΑ έκανε την έκπληξη και παρά τα εμπόδια του εκλογικού νόμου αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση με περίπου 25%, τρομάζοντας το μετεμφυλιακό κατεστημένο.
Τότε, εκτός από τη Βάσω Θανασέκου που επανεξελέγη, μπήκαν στη βουλή άλλες δύο γυναίκες της Αριστεράς και αποτέλεσαν τη θηλυκή τριάδα της ΕΔΑ: Ήταν η Μαρία Σβώλου, σύζυγος του αείμνηστου συνταγματολόγου και πολιτικού Αλέξανδρου Σβώλου στην Β’ περιφέρεια της Αθήνας και η Ελένη Μπενά στη Β’ περιφέρεια Πειραιά.
Η Ελένη Μπενά είπε το στερνό της αντίο πέρυσι το καλοκαίρι σε ηλικία 97 ετών και ήταν η τελευταία εν ζωή βουλευτής που είχε εκλεγεί πριν από την απριλιανή δικτατορία.
Πέρυσι τον Μάρτιο, στο πλαίσιο συνεδρίου του Πολιτικού Συνδέσμου Γυναικών με τίτλο “Γυναίκες και πολιτική: Αγώνας μετ’ εμποδίων”, μετά τη βράβευσή της από τον πρόεδρο της βουλής, Νίκο Βούτση, για την προσφορά της στα δύσκολα χρόνια της «καχεκτικής δημοκρατίας», είχε δηλώσει:
“Είμαι σχετικά ικανοποιημένη γιατί βλέπω στη σημερινή Βουλή 55 γυναίκες. Έχουμε μακρύ δρόμο ακόμη. Η συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική είναι δρόμος μετ’ εμποδίων. Όμως κανένας αγώνας, όσα εμπόδια κι αν πρέπει να ξεπεράσει, δεν είναι μάταιος, δεν είναι χαμένος”.
Η θηλυκή τριάδα της ΕΔΑ το 1958 στην αξιωματική αντιπολίτευση. Από αριστερά Ελένη Μπενά, Μαρία Σβώλου, Βάσω Θανασέκου.
Ακολούθησαν οι εκλογές του 1961, οι αποκαλούμενες της «βίας και νοθείας» στις οποίες η ΕΔΑ μέσα από το ψηφοδέλτιο του ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον) εξέλεξε πάλι τρεις γυναίκες. Ήταν οι επανεκλεγείσες Ελένη Μπενά και Μαρία Σβώλου μαζί με τη Μίνα Γιάννου (μετέπειτα μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ) που εξελέγη για πρώτη φορά στην περιφέρεια Αθηνών.
Στις εκλογές του 1963 όπως και το 1964, όταν θριάμβευσε η Ένωση Κέντρου, την Αριστερά εκπροσωπούσε η Μαρία Καραγιώργη-Γυφτοδήμου (σύζυγος του ιστορικού διευθυντή του Ριζοσπάστη Κώστα Καραγιώργη) που είχε εκλεγεί με την ΕΔΑ στην περιφέρεια Μαγνησίας.
Από τον Ιανουάριο του 1953 και την εκλογή της πρώτης βουλευτού έως τον Απρίλιο του 1967, οπότε επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών, διεξήχθησαν έξι εκλογικές αναμετρήσεις στις οποίες εξελέγησαν, συνολικά δεκατρείς φορές, μόνο οκτώ γυναίκες.
Από αυτές οι πέντε ανήκαν στην ΕΔΑ (Θανασέκου, Σβώλου, Μπενά, Καραγιώργη-Γυφτοδήμου , Γιάννου), ενώ οι άλλες τρεις ήταν η Ελένη Σκούρα που μπήκε πρώτη στη Βουλή με το ψηφοδέλτιο του Ελληνικού Συναγερμού, η Λίνα Τσαλδάρη της ΕΡΕ και η Ηρώ Λάμπρου πρώτη και μοναδική βουλευτής της Ένωσης Κέντρου το 1964.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, από τις δεκατρείς (13) γυναικείες έδρες της περιόδου 1953-1967 που προηγήθηκε της δικτατορίας των συνταγματαρχών, οι εννέα (9) ανήκουν στο κόμμα της ΕΔΑ, η οποία δικαιούται τον τίτλο του πρώτου κόμματος που ώθησε την Ελληνίδα στην κοινοβουλευτική συμμετοχή.
Η Μεταπολίτευση
Μετά την πτώση της χούντας (η οποία σημειωτέον δεν χρησιμοποίησε καμία γυναίκα στα κυβερνητικά της σχήματα) έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα δεκαεπτά φορές βουλευτικές εκλογές.
Οι εκλογές της Μεταπολίτευσης όσον αφορά τη γυναικεία συμμετοχή, έχουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους:
α) Από τις πρώτες εκλογές στις 17 Νοέμβρη 1974 στις οποίες εξελέγησαν επτά γυναίκες μέχρι τις εκλογές της 9ης Απριλίου του 2000, σε εννέα μεταπολιτευτικές αναμετρήσεις, ποτέ η εκπροσώπηση των γυναικών στο ελληνικό κοινοβούλιο δεν είχε ξεπεράσει το 10%.Το 2000 εξελέγησαν τριάντα πέντε γυναίκες, ποσοστό 11,6% που τότε αποτελούσε ρεκόρ.
Τη συγκεκριμένη περίοδο 1974-2000, δηλαδή για ένα διάστημα είκοσι έξι χρόνων, καταμετρήθηκαν εκατόν εβδομήντα (172) γυναικείες έδρες.
Το ΠΑΣΟΚ κατέλαβε εβδομήντα μία, η ΝΔ εξήντα εννέα, η παραδοσιακή Αριστερά (ΚΚΕ, ΚΚΕεσ., Συνασπισμός) είκοσι τέσσερις, ενώ από δύο έδρες πήραν οι Οικολόγοι/Εναλλακτικοί, η Πολιτική Άνοιξη, ο ΛΑΟΣ και από μία η Ένωση Κέντρου/Νέες Δυνάμεις και η ΕΔΗΚ με την Βιργινία Τσουδερού.
Η δεύτερη εκλογική αναμέτρηση το 1977, σηματοδοτήθηκε από την εκλογή της Μαρίας Δαμανάκη η οποία πήρε το κοινοβουλευτικό βάπτισμα σε ηλικία μόλις 25 ετών με το ψηφοδέλτιο του ΚΚΕ. Η εκφωνήτρια του Πολυτεχνείου που μπήκε στη βουλή με τη νεότερη ηλικία που επιτρέπει ο νόμος, είχε στη συνέχεια μια πολυκύμαντη πολιτική καριέρα (Αρχηγός του Συνασπισμού, βουλευτής Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ, υποψήφια δήμαρχος Αθηναίων και ευρωπαία επίτροπος).
Η Μαρία Δαμανάκη από 25 ετών στα έδρανα της βουλής
Επίσης, τη συγκεκριμένη περίοδο αρκετές γνωστές γυναίκες από τον καλλιτεχνικό κόσμο έκαναν ντεμπούτο στα έδρανα της βουλής (οι ηθοποιοί Άννα Συνοδινού, Μελίνα Μερκούρη, Νόρα Κατσέλη, Αιμιλία Υψηλάντη, Εύα Κοταμανίδου, Ελένη Ανουσάκη, Μάρω Κοντού καθώς και η τραγουδίστρια Μαρία Φαραντούρη).
β) Σταθμό για την γυναικεία κοινοβουλευτική παρουσία αποτελούν οι εκλογές της 17ης Ιουνίου του 2012 καθώς με τις εξήντα τρεις γυναίκες που μπήκαν στη βουλή (ποσοστό 21%) έσπασε το φράγμα του 20%.
Ωστόσο, το τελευταίο ρεκόρ γυναικείας εκπροσώπησης που ισχύει μέχρι σήμερα σημειώθηκε στις εκλογές του Γενάρη του 2015 με εβδομήντα (70) θηλυκές έδρες, ποσοστό 23,33%.
γ) Η Αριστερά διαχρονικά ευνοεί ή τουλάχιστον δεν αποτρέπει τη γυναικεία συμμετοχή από τα κοινά, σύμφωνα με τα αποτελέσματα. Όπως συνέβη τα πρώτα δύσκολα χρόνια το διάστημα 1952-1967 με την ΕΔΑ, έτσι και στη Μεταπολίτευση οι γυναίκες της Αριστεράς ανάκτησαν τα πρωτεία της κοινοβουλευτικής συμμετοχής.
Ο ΣΥΡΙΖΑ ήδη κατέχει το ρεκόρ εκλογής γυναικών στο ελληνικό κοινοβούλιο από τον Γενάρη του 2015, όταν με το ψηφοδέλτιό του εξελέγησαν σαράντα πέντε (45) εκπρόσωποι του «ωραίου φύλου».
Στη δεύτερη θέση βρίσκεται το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου με ρεκόρ τριάντα τέσσερις (34) έδρες που σημείωσε στις εκλογές του 2009, ενώ το επί σειρά ετών κόμμα εξουσίας της ΝΔ είναι πολύ πίσω με κομματικό ρεκόρ δεκαεννέα (19) γυναίκες από τις εκλογές του 2004.
Από τον Μάιο του 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε την πρωτιά εκλέγοντας δεκαεπτά (17) βουλευτίνες και έχει καταφέρει να τη διατηρήσει μέχρι σήμερα έχοντας εκλέξει, σε διάστημα μόλις έξι χρόνων σε τέσσερις αναμετρήσεις, εκατόν δεκαεννέα (119) γυναίκες .
Η σημασία αυτής της επίδοσης μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα αν τη συγκρίνουμε με τη γυναικεία εκπροσώπηση της ΝΔ η οποία, από το 1974 σε διάστημα σαράντα τεσσάρων ετών και συμμετοχή σε δεκαεπτά εκλογικές αναμετρήσεις, αντιστοιχεί σε μόλις εκατόν πενήντα πέντε (155) έδρες.
Οι εκλογές των μνημονίων
Στις εκλογές της 5ης Μαϊου του 2012, ύστερα από σχεδόν τρία χρόνια μνημονιακής λιτότητας, τέσσερις επιπλέον γυναίκες μπήκαν στη βουλή (σύνολο 56) σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2009, όμως σημειώθηκε ραγδαία αύξηση της εκπροσώπησης της Αριστεράς με 30 γυναίκες, που αντιστοιχούσε σε ποσοστό 53,57% επί του συνόλου των εκλεγμένων γυναικών.
Ο λόγος ήταν εκτίναξη του ποσοστού του ΣΥΡΙΖΑ που ήρθε δεύτερος μετά τη ΝΔ και από 4,6% το 2009 πήρε 16,78% και εξέλεξε δεκαεπτά (17) γυναίκες έναντι μόνο δύο στις προηγούμενες εκλογές. Προσθέτοντας στις γυναικείες έδρες του ΣΥΡΙΖΑ άλλες επτά (7) του ΚΚΕ και άλλες έξι (6) της ΔΗΜΑΡ καταρρίπτεται το ρεκόρ της κοινοβουλευτικής παρουσίας της Αριστεράς με τριάντα εκπροσώπους.
Από τα άλλα κόμματα η ΝΔ είχε δώδεκα (12) γυναίκες, οι ΑΝΕΛ εννέα (9) κομματικό ρεκόρ σχεδόν ίσο με το 1/3 του συνόλου των τριάντα τριών βουλευτών τους, το ΠΑΣΟΚ τέσσερις (4) και μία (1) η Χρυσή Αυγή.
Η αύξηση του αριθμού των γυναικών συνεχίστηκε και στις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012, όταν έπεσε για πρώτη φορά το φράγμα του 20% καθώς εξελέγησαν συνολικά εξήντα τρεις (63) δηλαδή ποσοστό 21% επί των τριακοσίων βουλευτών.
Καταγράφηκε επιπλέον αύξηση της Αριστεράς (νέο ρεκόρ κοινοβουλευτικής παρουσίας) που εκπροσωπήθηκε με τριάντα τέσσερις (34) γυναίκες, δηλαδή 53,96% επί του συνόλου των γυναικών που εξελέγησαν με όλα τα κόμματα.
Αναλυτικά, ο ΣΥΡΙΖΑ που ήρθε πάλι δεύτερο κόμμα πίσω από τη ΝΔ, εξέλεξε είκοσι πέντε (25) γυναίκες, οκτώ περισσότερες από τις προηγούμενες εκλογές, ενώ πέντε (5) εξέλεξε η ΔΗΜΑΡ και τέσσερις (4) το ΚΚΕ).
Με τα ψηφοδέλτια των άλλων κομμάτων μπήκαν στη βουλή, δεκαοκτώ (18) με τη ΝΔ, επτά (7) με τους ΑΝΕΛ, τρεις (3) με το ΠΑΣΟΚ και μία (1) με τη Χρυσή Αυγή.
Τα μνημόνια αύξησαν τη γυναικεία εκπροσώπηση στη βουλή
Στις εκλογές της 15ης Γενάρη του 2015, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ άγγιξε την αυτοδυναμία καταλαμβάνοντας 149 έδρες, σημειώθηκαν τρία ρεκόρ γυναικείας εκπροσώπησης που ισχύουν έως σήμερα στο ελληνικό κοινοβούλιο.
Το πρώτο ήταν οι 70 έδρες που κατέλαβαν συνολικά οι γυναίκες όλων των κομμάτων, ποσοστό 23,33% επί των τριακοσίων βουλευτών.
Το δεύτερο ρεκόρ αφορούσε τη συνολική εκπροσώπηση των γυναικών της Αριστεράς που κατέλαβαν για πρώτη φορά σαράντα εννέα (49) έδρες στο ελληνικό κοινοβούλιο, ενώ το τρίτο αποτελεί κομματικό ρεκόρ και είναι οι σαράντα πέντε (45) γυναίκες που εξελέγησαν με το ψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ (οι τέσσερις υπόλοιπες έδρες ανήκαν στις γυναίκες του ΚΚΕ).
Από τα άλλα κόμματα η ΝΔ που αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση εξέλεξε δέκα (10) γυναίκες, το ΠΟΤΑΜΙ τέσσερις (4), οι ΑΝΕΛ τρεις (3), το ΠΑΣΟΚ δύο (2) και δύο (2) η Χρυσή Αυγή.
Στην τελευταία αναμέτρηση της 20ης Σεπτεμβρίου 2015, μετά το δημοψήφισμα του Ιουλίου για το μνημόνιο, εξελέγησαν συνολικά 56 γυναίκες και μειώθηκε η παρουσία τους σε ποσοστό 18,6%.
Η Αριστερά κατέλαβε 36 έδρες, από τις οποίες τριάντα τρεις (33) ο ΣΥΡΙΖΑ (Στη συνέχεια αποχώρησε η Κατριβάνου, ενώ πρόσφατα προσχώρησε η Θεοδώρα Μεγαλοοικονόμου της Ένωσης Κεντρώων), και τρεις (3) το ΚΚΕ.
Από τα άλλα κόμματα εξελέγησαν έντεκα (11) με τη ΝΔ (διεγράφη και δήλωσε ανεξάρτητη η Κατερίνα Παπακώστα, ενώ πρόσφατα προστέθηκε η Κατερίνα Μάρκου τέως ανεξάρτητη πρώην ΠΟΤΑΜΙ), τρεις (3) με το ΠΑΣΟΚ-Δημοκρατική Συμπαράταξη, δύο (2) με τους ΑΝΕΛ και δύο (2) με τη Χρυσή Αυγή.
ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ/ΓΥΝΑΙΚΕΣ
Σε υψηλά πολιτικά αξιώματα
Όπως συνέβη και στα πρώτα χρόνια της συμμετοχής τους στο πολιτικό γίγνεσθαι, όταν βρήκαν περισσότερο ζωτικό χώρο στην ΕΔΑ, έτσι και στη συνέχεια οι γυναίκες αναδείχθηκαν στα υψηλά κομματικά αξιώματα πρώτα στον χώρο της Αριστεράς.
Το ανδρικό κατεστημένο της κομματικής αρχηγίας έσπασε στο ΚΚΕ με την εκλογή της Αλέκας Παπαρήγα στο αξίωμα της γενικής γραμματέως της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος στις 27 Φεβρουαρίου 1991.
Η Αλέκα Παπαρήγα πρώτη γυναίκα και μοναδική μέχρι σήμερα Γενική Γραμματέας του ΚΚΕ
Δεκαεννέα ημέρες μετά, στις 18 Μαρτίου 1991, η Μαρία Δαμανάκη αναδείχθηκε πρόεδρος στον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, στον οποίο είχε ενταχθεί και παρέμεινε για λίγο διάστημα και το ΚΚΕ.
Είναι αξιοσημείωτο ότι σε αντίθεση με τη θητεία της Μαρίας Δαμανάκη που ήταν σύντομη (1991-1993) και ατυχής (ο Συνασπισμός έμεινε εκτός Βουλής το 1993 και η Δαμανάκη αναγκάστηκε σε παραίτηση), η θητεία της Αλέκας Παπαρήγα στην ηγεσία του ΚΚΕ διήρκησε είκοσι δύο χρόνια και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε διάρκεια στην ιστορία του κόμματος, μετά τη θητεία του Νίκου Ζαχαριάδη.
Στη συνέχεια στο αξίωμα της αρχηγού κοινοβουλευτικού κόμματος και συγκεκριμένα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης ανήλθε και η Φώφη Γεννηματά, στέλεχος επί σειρά ετών του ΠΑΣΟΚ του οποίου είναι από τον Ιούνιο του 2015 εκλεγμένη πρόεδρος.
Άλλη γυναίκα αρχηγός υπήρξε η Ντόρα Μπακογιάννη με το νεοσυσταθέν κόμμα Δημοκρατική Συμμαχία που όμως δεν μακροημέρευσε καθώς δεν κατάφερε να πιάσει το όριο του 3% και να εισέλθει στη βουλή.
Η Ντόρα Μπακογιάννη πρώτη δήμαρχος Αθηναίων και πρώτη γυναίκα ΥΠΕΞ της Ελλάδας
Η Ντόρα Μπακογιάννη είχε «αλώσει» τον Οκτώβριο του 2002 άλλο ένα κάστρο απόρθητο για πολλά χρόνια που ήταν το αξίωμα του δημάρχου Αθηναίων, ενώ κατέχει και την πρωτιά, από το Φεβρουάριο του 2006, ως η πρώτη γυναίκα υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας.
Επίσης η Ζωή Κωνσταντοπούλου δημιούργησε το κόμμα Πλεύση Ελευθερίας μετά την αποχώρησή της από τον ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς καμία συμμετοχή μέχρι στιγμής σε εκλογική αναμέτρηση και με μικρή απήχηση στις δημοσκοπήσεις.
Η Άννα-Ψαρούδα Μπενάκη πρώτη πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων
Τέλος, είναι αξιοσημείωτο ότι η Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη ήταν η πρώτη γυναίκα που είχε προταθεί για πρόεδρος της Βουλής το 1996, αξίωμα το οποίο τελικά ανέλαβε το 2004 υπερβαίνοντας τα τείχη του αντρικού κατεστημένου. Ακολούθησε η βραχύχρονη θητεία της Ζωής Κωνσταντοπούλου μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ η οποία ήταν η δεύτερη γυναίκα που ψηφίστηκε γι’ αυτό το αξίωμα.
Στην κυβέρνηση
Η Λίνα Τσαλδάρη πρώτη ελληνίδα υπουργός
Η πρώτη Ελληνίδα που συμμετείχε σε κυβερνητικό σχήμα, και μάλιστα με το αξίωμα της υπουργού, ήταν η Λίνα Τσαλδάρη, η οποία το 1956 ανέλαβε το υπουργείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην κυβέρνηση Καραμανλή. Ήταν και η μοναδική γυναίκα που πήρε αυτό το αξίωμα από τον ιδρυτή της ΕΡΕ και της Νέας Δημοκρατίας, αφού σε όλες τις μετέπειτα κυβερνήσεις του οι υπόλοιπες τοποθετήθηκαν σε υφυπουργεία.
Μετά την πρωτιά της Λίνας Τσαλδάρη ακολούθησαν και άλλες γυναίκες που διορίστηκαν στο αξίωμα της υπουργού, όχι όμως σε σημαντικό ποσοστό.
Η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη ανέλαβε επί σειρά ετών το υπουργείο Πολιτισμού και ήταν, όπως η Τσαλδάρη για τον Καραμανλή, η μοναδική υπουργός στις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου.
Η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη μοναδική υπουργός του Ανδρέα Παπανδρέου
Μεταξύ των γυναικών που υπουργοποιήθηκαν κατά καιρούς συμπεριλαμβάνονται οι Βάσω Παπανδρέου (υπουργός Ανάπτυξης, Εσωτερικών- Δημόσιας Διοίκησης- Αποκέντρωσης, ΠΕΧΩΔΕ), Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη (Πολιτισμού, Δικαιοσύνης), Μαριέττα Γιαννάκου (Υγείας, Παιδείας), Λούκα Κατσέλη (Οικονομίας, Εργασίας), Φάνη Πάλλη-Πετραλιά (Τουρισμού, Απασχόλησης), Ντόρα Μπακογιάννη (Πολιτισμού, Εξωτερικών), Ελισάβετ Παπαζώη (Αιγαίου, Πολιτισμού), Κατερίνα Μπατζελή (Αγροτικής Ανάπτυξης), Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου (Υγείας), Τίνα Μπιρμπίλη (Περιβάλλοντος), Αννα Διαμαντοπούλου (Παιδείας), Ολγα Κεφαλογιάννη (Τουρισμού). Δύο γυναίκες, η Αγγελική Κιάου και η Τατιάνα Καραπαναγιώτη, διετέλεσαν επίσης υπουργοί Παιδείας και Πολιτισμού-Τουρισμού αντίστοιχα στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Πικραμένου.
Έως σήμερα μόνο επτά εκλεγμένοι πρωθυπουργοί εμπιστεύθηκαν γυναίκες, ενώ σε καμία κυβέρνηση, εκτός από την πρώτη κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη, που ορκίστηκε στις 11 Απριλίου 1990 και αποτελούνταν από 37 μέλη, δεν είχαν συμμετάσχει περισσότερες από τέσσερις γυναίκες.
Το ρεκόρ συμμετοχής γυναικών στην κυβέρνηση κατέρριψε ο Γιώργος Παπανδρέου και παραμένει ακόμη, καθώς στις 6 Οκτωβρίου 2009 διόρισε εννέα γυναίκες πέντε (5) υπουργούς και τέσσερις (4) υφυπουργούς σε σύνολο επίσης 37 ατόμων (24,3%).
Η κυβέρνηση της Αριστεράς
Η πρώτη κυβέρνηση της Αριστεράς τον Ιανουάριο του 2015 υπό την ηγεσία του Αλέξη Τσίπρα εμφανίστηκε με έξι (6) γυναίκες επί συνόλου σαράντα (40) μελών. Επειδή δεν ήταν αυτοδύναμη υπήρχαν τέσσερις από τον ΣΥΡΙΖΑ (Τασία Χριστοδουλοπούλου, Νάντια Βαλαβάνη, Θεανώ Φωτίου, Ράνια Αντωνοπούλου) και δύο από τους ΑΝΕΛ (Ελενα Κουντουρά, Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά).
Τον Ιούλιο, λόγω ανακατατάξεων μετά το δημοψήφισμα και της παραίτησης του Γαβριήλ Σακελλαρίδη, αποχώρησε μία, η Νάντια Βαλαβάνη, ενώ προστέθηκαν άλλες δύο, η Σία Αναγνωστοπούλου και η Όλγα Γεροβασίλη. Από τις οκτώ γυναίκες που χρησιμοποιήθηκαν καμία δεν ανέλαβε χαρτοφυλάκιο υπουργού (έξι αναπληρώτριες υπουργοί και οι δύο υφυπουργοί).
Η δεύτερη κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα αύξησε τα μέλη της σε σαράντα οκτώ (48), ενώ η γυναικεία παρουσία παρέμεινε στις οκτώ συμμετοχές (ποσοστό 16,6%), χωρίς ανάληψη υπουργικού αξιώματος (τέσσερις αναπληρώτριες υπουργοί και τέσσερις υφυπουργοί).
Μετά από ένα χρόνο διακυβέρνησης, στον ανασχηματισμό της 5ης Νοεμβρίου του 2016, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας αύξησε σε πενήντα (50) τα μέλη της κυβέρνησής του, αλλά συνέχισε με τον ίδιο αριθμό γυναικών, δηλαδή οκτώ (8) γυναίκες, ήτοι ποσοστό 16%.
Η 33χρονη Έφη Αχτσιόγλου η νεότερη υπουργός της κυβέρνησης
Όμως, αυτή τη φορά υπήρξε αναβάθμιση καθώς τέσσερις γυναίκες ανέλαβαν το αξίωμα του υπουργού (Αχτσιόγλου, Γεροβασίλη, Κονιόρδου, Κουντουρά), ενώ δύο παρέμειναν αναπληρώτριες (Ράνια Αντωνοπούλου, Θεανώ Φωτίου) και άλλες δύο υφυπουργοί (Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά, Κατερίνα Παπανάτσιου).
Στην Ευρωβουλή
Η παρουσία των ελληνίδων στο ευρωκοινοβούλιο είναι, αριθμητικά τουλάχιστον, λίγο πιο αναβαθμισμένη σε σχέση με το εθνικό κοινοβούλιο.
Από το 1981 έχουν διεξαχθεί οκτώ εκλογικές αναμετρήσεις και από το σύνολο των 189 εδρών που έχουν διανεμηθεί, οι γυναίκες έχουν καταλάβει τις τριάντα έξι, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό 19,04% (Στο ελληνικό κοινοβούλιο σε είκοσι δύο εκλογικές αναμετρήσεις από το 1952 έως σήμερα η αντίστοιχη παρουσία των γυναικών είναι σχεδόν στο μισό, περίπου 10%).
Η μεγαλύτερη γυναικεία συμμετοχή έχει καταγραφεί στις ευρωεκλογές του 2009 με επτά ελληνίδες επί συνόλου είκοσι δύο ευρωβουλευτών, δηλαδή ποσοστό 31,8%.
Οι τελευταίες ευρωεκλογές το 2014 διεξήχθησαν για πρώτη φορά με σταυροδοσία των υποψηφίων, ενώ λόγω της εισόδου της Κροατίας στην ΕΕ μειώθηκαν οι ελληνικές έδρες σε είκοσι μία.
Οι εκλεγμένες γυναίκες ήταν έξι (Κούνεβα, Σακοράφα με τον ΣΥΡΙΖΑ, Σπυράκη, Βόζεμπεργκ με τη ΝΔ, Καϊλή με την ΕΛΙΑ-Δημοκρατική Παράταξη), ποσοστό 23,8%.
Συνολικά το ΠΑΣΟΚ έχει εκλέξει είκοσι φορές γυναίκες στην ευρωβουλή και ακολουθεί η ΝΔ με έντεκα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ που πρώτευσε στις τελευταίες ευρωεκλογές έχει εκλέξει δύο, ενώ από τους υπόλοιπους το ΚΚΕ μία, τη Διαμάντω Μανωλάκου το 2004, η ΠΟΛΑΝ, την Κατερίνα Δασκαλάκη το 1994 καθώς και μία ο ΛΑΟΣ, τη Νίκη Τζαβέλλα, το 2009.
Η Βάσω Παπανδρέου πρώτη ελληνίδα επίτροπος στην ΕΕ
Επί ευρωπαϊκού εδάφους πρέπει, επίσης, να αναφερθούν η ανάληψη του αξιώματος του αντιπροέδρου του Ευρωκοινοβουλίου από την Άννυ Ποδηματά του ΠΑΣΟΚ καθώς και του επιτρόπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τη Βάσω Παπανδρέου, την Άννα Διαμαντοπούλου και την Μαρία Δαμανάκη, όλες διορισμένες από κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ.
Η ανδροκρατική οργάνωση της κοινωνίας έχει συχνά κατηγορηθεί για τον παραγκωνισμό των γυναικών από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων.
Όμως, ούτε η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τον ρόλο της γυναίκας ούτε η επιβολή «τεχνητής αύξησης» μέσω των ποσοστώσεων στα ψηφοδέλτια και στα θεσμικά όργανα των κομμάτων, επαρκούν για να λυθεί οριστικά το πρόβλημα της μικρής συμμετοχής.
Όπως δείχνουν τα τελευταία αποτελέσματα, η μεγάλη οικονομική κρίση που βιώνει η κοινωνία μας αποτέλεσε σημαντική ώθηση για την Ελληνίδα για να αυξήσει τη συμμετοχή της στα κέντρα λήψης των αποφάσεων.
Στο μέλλον η ενίσχυση του «θηλυκού προσώπου» της εξουσίας ίσως καταστεί αναγκαία προϋπόθεση για να υποστηρίξουν οι γυναίκες τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας, όπου εδώ και πολλά χρόνια συναγωνίζονται με επιτυχία τους άνδρες συναδέλφους τους.
Ίσως να μην αργήσει και η στιγμή που θα πέσουν δύο αντρικά κάστρα με ιδιαίτερο συμβολισμό, όπως είναι το αξίωμα του υπουργού Εθνικής Άμυνας και βέβαια, το αξίωμα του εκλεγμένου πρωθυπουργού της Ελλάδας,
Η πρώτη ελληνίδα εκλεγμένη πρωθυπουργός (Η Βασιλική Θάνου υπήρξε υπηρεσιακή) αλλά και η πρώτη γυναίκα υπουργός Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας θα αποτελέσουν το κύκνειο άσμα των προκαταλήψεων και των διακρίσεων σε βάρος του λεγόμενου «ασθενούς φύλου».
*Ο Δημήτρης Ταταρούνης είναι δημοσιογράφος