Ο «Εξορκιστής» του Φρίντκιν θεωρείται μέχρι σήμερα η πιο σημαντική ταινία τρόμου στην ιστορία του σινεμά λόγω της πολύ ιδιαίτερης κινηματογραφικής, σκηνοθετικής και καλλιτεχνικής ματιάς του
Στην εναρκτήρια σεκάνς του «Εξορκιστή», γυρισμένη στο Ιράκ, βλέπουμε τον Μαξ φον Σίντοφ αντιμέτωπο με το άγαλμα του αρχαίου δαίμονα Παζούζου. Μακρινά πλάνα, σιωπή εκκωφαντική και μια κινηματογραφική αισθητική που παραπέμπει στο φορμαλιστικό σινεμά του Μίκλος Γιάντσο και του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Κάτι που ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι ο Αμερικανός σκηνοθέτης Ουίλιαμ Φρίντκιν, ο οποίος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 87 ετών, υπήρξε μέγας φαν του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Το είχε δηλώσει άλλωστε ο ίδιος. Αλλά έχει επιβεβαιωθεί και μέσα από τα λόγια του ίδιου του Τεό το 2009, όταν σε μια μεγάλη συνέντευξη που μου παραχώρησε αναφερόμενος στον Φρίντκιν μού είπε: «Τον ξέρω, μ’ αγαπάει πολύ αυτός, συναντηθήκαμε κάποτε σ’ ένα φεστιβάλ και ήρθε και μου το είπε».
Ο «Πολίτης Κέιν» και το γαλλικό σινεμά
Αγαπημένη ταινία του Φρίντκιν ήταν ο «Πολίτης Κέιν», την οποία είδε το 1960 όταν ήταν 25 ετών. Γαλουχημένος με το γαλλικό σινεμά του Ανρί-Ζορζ Κλουζό, του Φρανσουά Τριφό και του Κώστα Γαβρά, αλλά και με την αμερικανική περίοδο του Χίτσκοκ, ξεκίνησε σε νεαρότατη ηλικία να κάνει τα δικά του ντοκιμαντέρ και να δουλεύει στην τηλεόραση. Κι όταν το 1965 σκηνοθέτησε ένα απ’ τα τελευταία επεισόδια της καταπληκτικής σειράς «The Alfred Hitchcock hour» λέγεται πως ο Βρετανός μετρ του τρόμου τον κατσάδιασε γιατί δεν φορούσε… γραβάτα στο γύρισμα. Εκείνη τη χρονιά, αμέσως μετά τη μετακόμισή του στις γειτονιές του Χόλιγουντ, ο Φρίντκιν γύρισε την πρώτη του ταινία, με τίτλο «Good times», ένα μιούζικαλ – γουέστερν με πρωταγωνιστές το ποπ δίδυμο της εποχής Σόνι & Σερ. Μετέφερε ακόμη στη μεγάλη οθόνη ένα θεατρικό έργο του Χάρολντ Πίντερ σε δική του διασκευή («The birthday party», 1968) μέχρι να γνωρίσει την αποδοχή το 1971, όταν γύρισε δηλαδή το νεονουάρ φιλμ «The French connection» («Ο άνθρωπος από τη Γαλλία») με τους Τζιν Χάκμαν και Ρόι Σάιντερ. Το 1973, όμως, ήταν η χρονιά του «Εξορκιστή». Ο Φρίντκιν αποφάσισε να μεταφέρει στο σινεμά το ομότιτλο μυθιστόρημα του Ουίλιαμ Πίτερ Μπλάτι. Είναι σίγουρο ότι εάν αναλάμβανε το εγχείρημα άλλος σκηνοθέτης, μάλλον θα γυριζόταν μία ακόμη αδιάφορη ταινία τρόμου χωρίς καλλιτεχνικές αξιώσεις. Κι όμως, ο «Εξορκιστής» του Φρίντκιν με ένα… ευλογημένο καστ (Ελεν Μπέρστιν, Τζέισον Μίλερ, Μαξ φον Σίντοφ, Λίντα Μπλερ), υπέροχη καλλιτεχνική διεύθυνση και πολύ ιδιαίτερη σκηνοθετική ματιά έγραψε ιστορία στον παγκόσμιο κινηματογράφο. Παραμένει η πιο σημαντική ταινία τρόμου που γυρίστηκε ποτέ.
Αξιοσημείωτες και άγνωστες λεπτομέρειες
Ενώ στο βιβλίο ο Μπλάτι ήθελε τον διάβολο να βάζει σε πειρασμό τον Καρλ, τον πρώην ναζί οικονόμο του σπιτιού της Ρέγκαν ΜακΝίλ, στην ταινία ο Φρίντκιν έβαλε τον σκηνοθέτη φίλο της μητέρας ηρωίδας (ο τελευταίος κινηματογραφικός ρόλος του Τζακ ΜακΓκόουραν) να λογομαχεί με τον Καρλ πάνω σε ένα μεθύσι και να τον αποκαλεί «χασάπη ναζί». Οσο για τον ρόλο της μητέρας του πατέρα Καρρά, ο Φρίντκιν επέλεξε την υπέργηρη ομογενή Ελληνίδα Βασιλική Μαλλιαρού, η οποία, χωρίς να έχει καμία σχέση με την υποκριτική, έπλασε ένα σπαρακτικό χαρακτήρα. Το ότι ο Φρίντκιν είδε τυχαία τη Μαλλιαρού να τρώει σ’ ένα νεοϋορκέζικο εστιατόριο και έσπευσε να της προτείνει αμέσως συνεργασία φανερώνει πόσο οξυδερκής ήταν ως σκηνοθέτης. Ο «Εξορκιστής» προτάθηκε για δέκα Οσκαρ συνολικά, κερδίζοντας δύο: σεναρίου και ήχου. Ηταν η έναρξη της δημιουργίας του λεγόμενου Νέου Χόλιγουντ, ενός άτυπου κινήματος με μπροστάρηδες τον Φρίντκιν, τον Φράνσις Φορντ Κόπολα, τον Πίτερ Μπογκντάνοβιτς κ.ά. Οι τρεις τους ίδρυσαν εντός της Paramount την Εταιρεία Σκηνοθετών, την οποία ο Φρίντκιν εγκατέλειψε μόλις συνειδητοποίησε πως δεν ευδοκιμούν προσπάθειες για ανεξάρτητο σινεμά στους κόλπους μιας κολοσσιαίας κινηματογραφικής εταιρείας.
Η ταινία «Sorcerer» του 1977, την οποία ο Φρίντκιν ξεχώριζε στη φιλμογραφία του, ήταν εμπορική αποτυχία. Μόλις μία εβδομάδα νωρίτερα είχε βγει στις αίθουσες το σαρωτικό μπλοκμπάστερ «Star Wars». Ακολούθησε το «Ψωνιστήρι» (1980) με τον Αλ Πατσίνο, ένα αστυνομικό θρίλερ που αν και αναγορεύτηκε σε καλτ μες στα χρόνια, στον καιρό του προξένησε μέχρι και τις αντιδράσεις της αμερικανικής γκέι κοινότητας –κατηγορήθηκε για ομοφοβία–, με τον κορυφαίο ηθοποιό να δηλώνει πως το σενάριο του Φρίντκιν δεν είχε καμία «αντιγκέι» πρόθεση.
Παραλίγο να «φύγει» από καρδιά το 1981
Οι επόμενες ταινίες του Φρίντκιν μέχρι και το κύκνειο άσμα του, το απολαυστικό «Killer Joe» (2011), πιθανόν να ήταν ήσσονος σημασίας συγκριτικά με τα πρώτα έργα του και κυρίως τον «Εξορκιστή». Ο ίδιος άλλωστε το 1981, στα 46 του, υπέστη καρδιακή προσβολή που κόντεψε να τον στείλει πρόωρα στον θάνατο και οι γιατροί τού είχαν συστήσει να δουλεύει λιγότερο. Παντρεμένος τέσσερις φορές (μεταξύ των συζύγων του ήταν οι ηθοποιοί Ζαν Μορό και Λέσλι-Αν Ντάουν), ο Φρίντκιν απέκτησε δύο παιδιά. Πέθανε στο σπίτι του στο Λος Αντζελες την περασμένη Δευτέρα από καρδιακή ανεπάρκεια και πνευμονία, τρεις εβδομάδες προτού κλείσει τα 88 του χρόνια.
Τον Οκτώβριο θα βγει στις αίθουσες ο νέος «Εξορκιστής», «The exorcist: Believer». Ο Φρίντκιν δεν είχε ανακατευτεί με κανένα απ’ τα συνολικά τέσσερα σίκουελ της θρυλικής ταινίας του.
