Τα πρόσωπα, ακόμη κι αν δεν το υποψιάζονται ή δεν το θέλουν, οι πράξεις και οι μεταξύ τους σχέσεις λειτουργούν σαν προετοιμασία για κάτι πολύ μεγαλύτερο, κάτι με μακροχρόνιες ιστορικές συνέπειες
Όταν οι μνήμες επανέρχονται επιμένουν και βασανίζουν ενοχλητικά τα «γιατί» και «πώς» φτάσαμε έως τη λαϊκή εξέγερση του Πολυτεχνείου; Γιατί πήραν αυτή την κατεύθυνση τα γεγονότα; Πού βρέθηκε όλο αυτό το και παλλαϊκό ποτάμι ηρωισμού; Μα ο λαός δεν ήταν πριν λίγες μέρες ο ταπεινός και συμβιβασμένος με το χουντικό καθεστώς; Πόσοι ήταν αυτοί που περίμεναν «έτοιμοι από καιρό» για την εξέγερση; Η θυσία των παιδιών ήταν μια αυθόρμητη ίσως και «ανόητη πράξη» χωρίς πολιτικό κίνητρο, χωρίς γνώση και προοπτική;
Τα ερωτήματα είναι πολλά και πιεστικά όχι μόνο για τους Ιστορικούς αλλά και για όλους μας που ζήσαμε και πρωτοστατήσαμε στις ημέρες του Νοέμβρη.
Ένα «εύπεπτο» σενάριο συνωμοσίας
Οι συνομωσιολόγοι έχουν καταλήξει από καιρό, ίσως ακόμη και από την επόμενη μέρα του Πολυτεχνείου, ότι τα γεγονότα τα προετοίμασε η χούντα του Ιωαννίδη εναντίον της χούντας του Παπαδόπουλου για την μεγάλη προδοσία της Κύπρου. Η αμερικάνικη CIA έβαλε το χέρι της. Η Τουρκία το γνώριζε και ετοίμασε την πολεμική της μηχανή εναντίον της Κύπρου για τη διχοτόμιση. Και θύματα -πάντα αθώα και άδολα- οι φοιτητές του Πολυτεχνείου και οι μαθητές των σχολείων, ο λαός της Αθήνας που κατέβηκε απροετοίμαστος στη σύγκρουση. Πιαστήκαμε κορόιδα από μια καλοστημένη παγίδα, χωρίς να υποψιαστούμε το τι ετοίμαζαν η χούντα και ο Κίσινγκερ για να αιματοκυλίσουν το αντιφασιστικό κίνημα και να δικαιολογήσουν ένα ακόμη πραξικόπημα και μια ακόμα προδοσία·της διχοτόμησης;
Ας μη νομίζουμε ότι το σενάριο συνομωσίας που περιγράφω δεν έγινε πειστικό. Ακόμη και σήμερα δουλεύει και σε ένα κομμάτι της Αριστεράς, γίνεται πιστευτό σαν πιθανή εξήγηση των γεγονότων του Νοέμβρη.
Αναγκαστικά λοιπόν 46 χρόνια μετά από τη λαϊκή εξέγερση του Πολυτεχνείου επανακάμπτουν σαν ερινύες σ’ αυτούς που μαρτύρησαν για το δικό τους αγώνα και επί 46 χρόνια προσπαθούν, ενάντια σε συκοφαντικά σενάρια, να κρατήσουν άσβεστη τη μνήμη του Πολυτεχνείου.
Τι είναι, λοιπόν, αυτό που έφταιγε και μια τέτοια θυσία πήγε χαμένη; Μήπως η στιγμή ήταν άκαιρη–απροετοίμαστη και η πρωτοπορία των φοιτητών οδήγησε το κίνημα σε μια ήττα χωρίς δικαίωση;
Μια μακρά περίοδος αναμονής
Ας δούμε τι προηγήθηκε: Μια μακρά περίοδος αναμονής με πολλά επεισόδια θαρραλέας πάλης ενάντια στην αυθαιρεσία και την εγκληματική δράση της χούντας. Είναι η περίοδος από 1967 έως το 1972 που η ασίγαστη πάλη του λαού περιγράφεται στο σύνθημα «πότε θα κάνει ξαστεριά». Η ελπίδα αναπτερώνεται μέσα από «συγκρατημένη» οργή, με αντιστασιακές πράξεις αντιδικτατορικών οργανώσεων, με βασανισμούς κρατουμένων , δολοφονίες και εκατοντάδες χρόνια κάθειρξης από τα στρατοδικεία. Αυτή την περίοδο πρέπει να την θεωρήσουμε σαν προετοιμασία για ό,τι θα ακολουθήσει από το 1972 και μετά και μέχρι το Πολυτεχνείο.
Η κατάληψη της Νομικής είναι τελευταίο επεισόδιο της «προετοιμασίας» και το κάλεσμα για μαζική δράση του λαού. Το σύνθημα «συμπαράσταση λαέ» από την ταράτσα της Νομικής καλεί το λαό σε πολιτική κίνηση ενάντια στο αιματοβαμμένο καθεστώς της χούντας. Οσοι παρακολουθούν από κοντά τα γεγονότα και πολιτικοποιούνται στη δράση δεν ξέρουν τι θα ακολουθήσει. Δεν ξέρουμε τι θα επακολουθήσει, ξέρουμε μόνο ότι η δράση είναι απαραίτητη και η πολιτική πίεση ενάντια στο καθεστώς φέρνει αποτελέσματα.
Η Ιστορία δεν είναι μια απλή υπόθεση αυθαιρεσίας. Κάτω από την χαοτική επιφάνεια των συμβάντων υπάρχει «δομή» δρώντων υποκειμένων. Τα πρόσωπα, και αν ακόμη δεν το υποψιάζονται και δεν το θέλουν, εντούτοις οι πράξεις τους, οι μεταξύ τους σχέσεις λειτουργούν σαν δράσεις προετοιμασίας για κάτι πολύ μεγαλύτερο από απλή διαμαρτυρία ενός φοιτητικού κινήματος. Σαν έναυσμα με μακροχρόνιες ιστορικές συνέπειες.
Η δεύτερη απόπειρα κατάληψης της Νομικής που θεωρήθηκε μια αποτυχία για την πορεία του κινήματος, δεν καταγράφεται απλά σαν πολιτικό λάθος αλλά μια ακόμη κίνηση συνέχειας. Το κίνημα έχει ακόμη εφεδρείες και αποκτά μια ακόμη εμπειρία για μεγαλύτερη συσπείρωση και γνώση ότι πλησιάζει η ώρα της μεγάλης σύγκρουσης με τη χούντα.
Το σύνθημα που δονεί τους εξεγερμένους «έξι χρόνια αρκετά δε θα γίνουν επτά» δείχνει ότι η πολιτική πορεία του φοιτητικού κινήματος έχει ρεαλισμό και πίστη ότι πλησιάζει η ώρα της αναμέτρησης.
Από την άλλη μεριά η πίεση του κινήματος και η απήχηση στο λαό φαίνεται από τις πολιτικές μανούβρες της χούντας. Η δήθεν φιλελευθεροποίηση του Μαρκεζίνη δείχνει την κορύφωση της κρίσης. Μετά από μια επτάχρονη ωμή κατάχρηση κρατικής βίας η χούντα αναγνωρίζει ότι το καθεστώς της δεν μπορεί να συνεχίσει. Ζητάει το συμβιβασμό με τις αστικές πολιτικές δυνάμεις εναντίον μιας δήθεν κομμουνιστικής συνωμοσίας.
Στις παλινωδίες των αστικών πολιτικών δυνάμεων το κίνημα απαντάει με το «κάτω η χούντα», «έξω οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ». Το γενικό πολιτικό πλαίσιο δένε με το άμεσο επιτακτικό αίτημα για «Ψωμί, Παιδεία Ελευθερία».
Η πολιτική πορεία του φοιτητικού κινήματος είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το παλλαϊκό αίτημα για ριζικές πολιτικές αλλαγές που εγγυώνται την εδραίωση ενός δημοκρατικού καθεστώτος.
Χωρίς ψευδαισθήσεις. Εξαρτάται από εμάς
Ψευδαισθήσεις δεν υπάρχουν σ’ όλη τη διάρκεια του αντιδικτατορικού αγώνα. Όποιο αποτέλεσμα και αν είχε ο αγώνας θα εξαρτιόταν από τις δικές μας δυνάμεις, από τη λαϊκή συμμετοχή και την καθαρότητα των στόχων. Τα γεγονότα το επιβεβαίωσαν.
Στο απίθανο σενάριο ότι η μια χούντα κινήθηκε για να εξουδετερώσει την άλλη, χρησιμοποιώντας το λαϊκό κίνημα, δεν θα έπρεπε πρώτα και κύρια να προηγηθεί σύγκρουση στο εσωτερικό του κρατικού μηχανισμού έτσι όπως έγινε και τον Απρίλη του ’67; Πολύ περισσότερο που μπήκαν στην ημερήσια διάταξη συνθήματα εναντίον στον ίδιον τον δικτάτορα και την πολιτική του, συνδεδεμένα με το «Εξω οι Αμερικάνοι – Έξω το ΝΑΤΟ».
Κανένα αντιλαϊκό καθεστώς δεν θα κινδύνευε να νομιμοποιήσει –να προκαλέσει- μια λαϊκή κινητοποίηση που θα ήθελε έστω και ψευδεπίγραφα να το ανατρέψει. Η βία της καταστολής είναι καταφανώς αντίθετη της βίας της απελευθέρωσης.
Όταν οι χουντικοί πραξικοπηματίες κατέχουν τον κρατικό μηχανισμό αυτόν κινούν πρώτα για τα άνομα σχέδιά τους. Κανένας δικτάτορας δεν μπορεί με διαταγή να κινητοποιήσει λαϊκές δυνάμεις για να επιβάλλει λύσεις που τον εξυπηρετούν. Η βιαιότητα της καταστολής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου νομίζω ότι βεβαιώνει για το αντίθετο. Η χούντα όχι μόνον δεν προετοίμασε τα γεγονότα αλλά βρέθηκε εντελώς απροετοίμαστη μπροστά στη λαϊκή κατακραυγή. Το φοιτητικό κίνημα βρέθηκε πολιτικά ώριμο και αγωνιστικά προετοιμασμένο και διέκρινε την αδύναμη θέση της χούντας για μια «στρατιωτική μεταπολίτευση». Ξεπέρασε γρήγορα τα διλλήματα της δήθεν προβοκάτσιας και πρόβαλε μαχητικά τα συνθήματα της δημοκρατικής διεξόδου.
Αυτό το σημείωμα επιχειρεί μια ιστορικοχρονική προσέγγιση στην εξέγερση του Πολυτεχνείου γιατί πιστεύω πως έτσι συμπληρώνονται τα κενά στην ιστορική γνώση. Απαντάμε με μεγαλύτερη σιγουριά στις ψευτοθεωρίες που επιχειρούν να θολώσουν την ιστορική μνήμη και προσπαθούν, βασισμένοι πάνω σ’ αυτό, να εδραιώσουν μια αναθεωρητική άποψη και να χτίσουν μια αφήγηση που ισχυρίζεται ότι η εξέγερση που έγινε δεν ήταν κάτι «φοβερό», δεν έπαιξε παρά αρνητικό ρόλο στην πτώση της χούντας.
Αν πρέπει να επιμείνουμε στη μνήμη του Πολυτεχνείου ο λόγος είναι πως η νέα γενιά θα πρέπει να μάθει έτσι ώστε να ασκεί κριτική απέναντι στη δημαγωγία σε καιρούς οικονομικών και πολιτικών αναταρχών και να μπορεί να διακρίνει ανάμεσα στη δημαγωγία και την πραγματικά έλλογη απελευθερωτική πολιτική. Να διακρίνει στο σήμερα τι είναι δημοκρατικό, λαϊκό και αντιφασιστικό και τι είναι ψευτοεπαναστατικό, δημαγωγικό.
Το Πολυτεχνείο απέδειξε ότι στα πλασματικά διλλήματα της φασιστικής δημαγωγίας περί επιλογής ανάμεσα στην «ομαλή κοινοβουλευτική πορεία ή την αναρχία» απάντησε με μια σταθερή γραμμή υπεράσπισης της δημοκρατικής πορείας. Ίσως γι’ αυτό και σήμερα μετά από 46 χρόνια κρατάει μια λαμπρή θέση στην ιστορία της χώρας και αποτελεί ορόσημο στην αντιφασιστική πάλη του ελληνικού λαού.
Οι νεκροί και οι αγωνιστές του Πολυτεχνείου δεν είναι υπεύθυνοι για το τι επακολούθησε. Η ματαίωση των ελπίδων μας για μια στέρεη δημοκρατική πορεία και μια ριζική πολιτική αλλαγή είναι υπόθεση των πολιτικών εξελίξεων που ακολούθησαν τον Νοέμβρη του ΄73.
Δημοσιεύθηκε στο Hot Doc στις 10 Νοεμβρίου 2019, τεύχος 77
