Επιεική μεταχείριση επιφύλαξε η Δικαιοσύνη στα μέλη της γνωστής εφοπλιστικής οικογένειας Παπαδημητρίου που κατηγορούνται για υπεξαίρεση δεκάδων αδήλωτων αρχαιοτήτων.
Το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Αθήνας, ύστερα από έξι συνεδριάσεις, καταδίκασε κατά πλειοψηφία τη Δέσποινα Παπαδημητρίου και τον υιό της Δημήτρη, ενώ αθώωσε τα άλλα δύο μέλη της οικογένειας Αλέξανδρο και Αγγελική. Το δικαστήριο επέβαλε ποινή φυλάκισης τεσσάρων ετών στον καθένα, καθώς αναγνώρισε στους δύο καταδικασθέντες το ελαφρυντικό του πρότερου εντίμου βίου, ενώ απάλειψε από το κατηγορητήριο την επιβαρυντική διάταξη του νόμου περί καταχραστών του δημοσίου (δικάστηκαν με τον νόμο του 2002 για την προστασία των αρχαιοτήτων).
Ακόμη οι δικαστές επικύρωσαν την κατάσχεση των αρχαιοτήτων και διέταξαν τη δήμευσή τους υπέρ του ελληνικού δημοσίου. Ετσι, ενώ με αυτή την απόφαση η οικογένεια έπεσε στα μαλακά, άρχισε ταυτόχρονα η περιπέτεια του βασικού μάρτυρα κατηγορίας, αρχαιολόγου Χρήστου Τσιρογιάννη. Πρόκειται για διακεκριμένο επιστήμονα, ερευνητή του τμήματος Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Γλασκώβης και διδάκτορα του Κέιμπριτζ, o οποίος συνδράμει τις αρμόδιες αρχές στην αποκάλυψη διεθνών κυκλωμάτων αρχαιοκαπηλίας.
Εξώδικο στον μάρτυρα
Μία μόλις ημέρα μετά την έκδοση της δικαστικής απόφασης ο Χρ. Τσιρογιάννης έλαβε εξώδικο από γνωστό δικηγορικό γραφείο του Λονδίνου που εκπροσωπεί την οικογένεια Παπαδημητρίου, το περιεχόμενο του οποίου είναι αν μη τι άλλο… ανησυχητικό. Με αυτό η οικογένεια Παπαδημητρίου «εγκαλεί» τον μάρτυρα της ελληνικής πολιτείας –κατέθεσε εκ μέρους του υπουργείου Πολιτισμού κατά τη διάρκεια της δίκης– για κακοπροαίρετη συμπεριφορά. Του ζητά, θέτοντάς του χρονικό ορίζοντα επτά ημερών, να απαντήσει σε εννέα ερωτήματα, τα οποία, κατά την πλευρά των καταδικασθέντων, αφορούν σημεία της μαρτυρικής του κατάθεσης που είναι ασαφή ή ψευδή.
Με ύφος μάλιστα ανακριτικής αρχής η οικογένεια Παπαδημητρίου ζητά από τον μάρτυρα να της ξεκαθαρίσει αν τα όσα κατέθεσε ήταν δική του γνώμη ή αποτελούν γνώμη του υπουργείου Πολιτισμού ή του αρμόδιου εισαγγελέα. Αναλυτικότερα, αναγράφεται επί λέξει στο τέλος του εξωδίκου: «If it is your position that the Ministry of Culture and/or Prosecutor required you to make statement that you knew were false, you were reckless as to whether they were false, we require you to say so unequivocally», που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει: «Σας ζητούμε να μας πείτε κατηγορηματικά αν η κατάθεσή σας είναι η θέση σας ή αν το υπουργείο Πολιτισμού ή/και ο εισαγγελέας σας ζήτησαν να κάνετε αυτές τις δηλώσεις αν και γνωρίζατε αναμφίβολα ότι ήταν ψευδείς και ήσασταν απερίσκεπτος ως προς το ότι ήταν ψευδείς».
«Καθίσταται προφανές ότι η οικογένεια Παπαδημητρίου, μέσω του εξωδίκου και ενόψει της δίκης σε δεύτερο βαθμό, υπό την “απειλή” των πολυδάπανων δικαστικών προσφυγών, επιχειρεί να επιτύχει την εξωδικαστική αλλαγή της καταδικαστικής για τους ίδιους μαρτυρίας του βασικού μάρτυρα κατηγορίας» σχολίαζαν σχετικά στο Documento νομικοί κύκλοι που γνωρίζουν την υπόθεση αρχαιοκαπηλίας στη Σχοινούσα. Κάποιοι μάλιστα εκφράζουν απορίες, ακόμη και οργή, για την «αναίδεια» του σκέλους του εξωδίκου που αφορά το υπουργείου Πολιτισμού αλλά και τις εισαγγελικές αρχές, τις οποίες εμφανίζεται να θεωρεί «ύποπτες» για το δήθεν στήσιμο μαρτυρικής κατάθεσης!
Μάλιστα η επίδοση του εξωδίκου έτυχε δυσμενούς σχολιασμού από τον Ευρωπαϊκό Σύλλογο Αρχαιολόγων αλλά και στο ιστολόγιο του γνωστού στους κύκλους των αρχαιολόγων δρα Σάμιουελ Αντριου Χάρντι. Οπως αναφέρεται σε σχετική ανάρτηση, η προσπάθεια της οικογένειας Παπαδημητρίου μέσω του γνωστού δικηγορικού γραφείου του Λονδίνου αποτελεί απόπειρα επηρεασμού μάρτυρα. Από την πλευρά του ο ίδιος ο Χρ. Τσιρογιάννης, που σύμφωνα με το επίμαχο εξώδικο έδρασε απερίσκεπτα και κινείται από «εμμονή» να προκαλέσει κακό στην οικογένεια Παπαδημητρίου, απαντά σχετικά με μια λακωνική δήλωση: «Εχω κάνει το καθήκον μου ως Ελληνας πολίτης, ως αρχαιολόγος και ως μάρτυρας για την αλήθεια. Διατηρώ κάθε νόμιμο δικαίωμα σχετικά με αυτή την υπόθεση».
Τα αρχαία της Σχοινούσας
Η δικαστική εμπλοκή των Παπαδημητρίου αφορά τον θησαυρό ανεκτίμητης αρχαιολογικής αξίας που είχε εντοπιστεί και κατασχεθεί τον Απρίλιο του 2006 ύστερα από έφοδο του τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας της Ασφάλειας Αττικής στη βίλα της οικογένειας στη Σχοινούσα αλλά και στην κατοικία τους στο Παλαιό Ψυχικό.
Η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο δώδεκα χρόνια μετά. Οι τέσσερις αρχικά κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν με την κατηγορία ότι «ιδιοποιήθηκαν παράνομα αρχαία μνημεία, πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους έως και το 1830» και μάλιστα τέλεσαν την κακουργηματική αυτή πράξη «κατ’ επάγγελμα και κατά συνήθεια». Ωστόσο η Δικαιοσύνη έκρινε ότι μόνο οι δύο εκ των τεσσάρων φέρουν ποινική ευθύνη.
Βέβαια η ιστορία αυτή είναι πολύ πιο σύνθετη από το σκέλος που αφορά τα δύο μέλη της οικογένειας Παπαδημητρίου, τα οποία θα κριθούν και σε δεύτερο πλέον βαθμό από το Πενταμελές Εφετείο Κακουργημάτων.
Πρόκειται για υπόθεση με διεθνείς διαστάσεις και σημαντικό κομμάτι του παζλ αφορά την αμφιλεγόμενη δραστηριότητα του αποθανόντος αδερφού της Δέσποινας Παπαδημητρίου, εμπόρου τέχνης και αρχαιολογικών θησαυρών Χρήστου Μιχαηλίδη, ο οποίος έχασε τη ζωή του το 1999 κάτω από συνθήκες που θεωρήθηκαν πολύ περίεργες. Μαζί με τον συνεργάτη και σύντροφό του Ρόμπιν Σάιμς είχαν συνδεθεί με το σκάνδαλο του Μουσείου Γκετί (αντικείμενα της συλλογής αρχαιοτήτων του είχαν αγοραστεί από αρχαιοκάπηλους) αλλά και με τη δραστηριότητα ενός δικτύου εντοπισμού και διακίνησης αρχαίων αντικειμένων με εμπιστευτικές αγοραπωλησίες σε πάμπλουτους συλλέκτες, ανεξέλεγκτες δημοπρασίες σε γνωστούς οίκους του εξωτερικού και συναλλαγές εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Εχει γραφτεί μάλιστα ότι η ομάδα τους περιλάμβανε σκαπανείς που έψαχναν σε χωράφια για αρχαία αντικείμενα, επιχειρηματίες που λειτουργούσαν ως σύνδεσμοι στο λαθρεμπόριο, νομιμοφανείς αρχαιοπώλες και κυρίως τους υπευθύνους μεγάλων γνωστών μουσείων σε όλο τον κόσμο.
Μετά τον θάνατο του Χρ. Μιχαηλίδη η αδερφή του Δέσποινα, σύζυγος του εφοπλιστή Νίκου Παπαδημητρίου, απαίτησε δικαστικά το μερίδιό του από την κοινή περιουσία με τον Σάιμς, που περιλάμβανε περίπου 15.000 αρχαία αντικείμενα, αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία είχαν μεταφερθεί σε 33 διαφορετικές αποθήκες σε Βρετανία, Ελβετία, Γερμανία, ΗΠΑ κ.α. H πλευρά Παπαδημητρίου κέρδισε μεγάλο τμήμα της περιουσίας καθώς και το σπίτι στη Σχοινούσα, όπου είχαν ήδη μεταφερθεί δεκάδες αρχαία αντικείμενα.
Εύλογα λοιπόν η αστυνομική επιχείρηση το 2006 στη βίλα στη Σχοινούσα, όπου από τη δεκαετία του 1990 Σάιμς και Μιχαηλίδης συσσώρευαν αρχαιότητες, είχε προκαλέσει τότε σάλο και η είδηση είχε κάνει τον γύρο του κόσμου. Ανάμεσα στα ευρήματα αναφέρονται κορινθιακά κιονόκρανα αξίας 25.000 ευρώ το καθένα, μαρμάρινη προτομή του 1ου αιώνα π.Χ. αξίας 35.000 ευρώ, μαρμάρινη προτομή του 1ου αι. μ.Χ. αξίας 90.000 ευρώ, δύο φύλλα βημοθύρου (τέλη 7ου – αρχές 8ου αι.) που απεικονίζουν τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου αξίας 50.000 ευρώ και άλλη μαρμάρινη προτομή του 1ου αι. μ.Χ. αξίας 40.000 ευρώ.
Εντέλει, από τα 152 αρχικώς κατασχεθέντα αντικείμενα, με την αξία των εκτιμηθέντων να ανέρχεται σε τουλάχιστον 982.000 ευρώ, ως εμπίπτοντα στον νόμο περί αρχαιοτήτων θεωρήθηκαν μόνο τα 69, ενώ κάποια μόνο κομμάτια είχαν αγοραστεί νόμιμα από οίκους του εξωτερικού (τέσσερα από Christie’s και τρεις εικόνες από Temple), για τα οποία υπάρχουν νόμιμα παραστατικά και είχαν καταλήξει στη Σχοινούσα μετά το 1999, μετά δηλαδή τον θάνατο του Μιχαηλίδη.
Σύμφωνα με την πλευρά Παπαδημητρίου, όλα τα υπόλοιπα αντικείμενα υπάρχουν στη Σχοινούσα από τη δεκαετία του 1990, πολλά μάλιστα από αυτά ενσωματώθηκαν σε εκκλησάκι και άλλα διακόσμησαν την αυλή και τον περιβάλλοντα χώρο.
Από την πλευρά της η Δ. Παπαδημητρίου ισχυρίζεται ότι δεν γνώριζε πως έπρεπε να δηλώσει τα αντικείμενα που περιήλθαν στην κυριότητά της μετά τον θάνατο του αδερφού της, εφόσον πίστευε ότι η ασχολία του με το εμπόριο έργων τέχνης ήταν νόμιμη. Για τα αντικείμενα που βρέθηκαν στο Παλαιό Ψυχικό δηλώνει ότι τα είχε φέρει η οικογένειά της από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου πριν από 40 χρόνια, ενώ τα τρία παιδιά υποστηρίζουν ότι το ακίνητο της Σχοινούσας ανήκε σε εταιρείες και η μητέρα φρόντισε να περάσουν στα χέρια τους οι μετοχές των ιδιοκτητριών εταιρειών ώστε μετά τον θάνατό της να περιέλθει σε αυτά.
Η μαρτυρία που άναψε φωτιές
«Οι κατηγορούμενοι είναι γνώστες του διεθνούς εμπορίου αρχαιοτήτων και οφείλουν να γνωρίζουν τη σχετική νομοθεσία. Εδώ χωρικοί σπεύδουν να κάνουν δήλωση κατοχής όταν βρίσκουν κάτι στο χωράφι τους, δεν γίνεται να μη γνώριζαν αυτό που γνωρίζει ο κάθε αγράμματος πολίτης» υποστήριξε καταθέτοντας στο δικαστήριο ο αρχαιολόγος Χρ. Τσιρογιάννης.
Επ’ αυτού η οικογένεια Παπαδημητρίου στο εξώδικό της αντιτείνει ότι δεν εμπορεύονται και ουδέποτε έχουν εμπορευτεί αρχαιότητες. Ο Χρ. Τσιρογιάννης πάντως σημείωσε ότι για τις περισσότερες αρχαιότητες δεν υπήρχαν παραστατικά νόμιμης προέλευσης και εξαγωγής προς διασφάλισή τους βάσει των διεθνών συμβάσεων και της εθνικής νομοθεσίας.
Να σημειωθεί ότι ο Χρ. Τσιρογιάννης είναι ένας από εκείνους που κατέγραφαν επί μέρες για λογαριασμό του υπουργείου Πολιτισμού τις αδήλωτες αρχαιότητες των Σάιμς – Μιχαηλίδη στη Σχοινούσα και στο Π. Ψυχικό. Καταθέτοντας ήταν ιδιαίτερα αποκαλυπτικός και για τα μεγάλα παιχνίδια που παίζονται ακόμη και από τους μεγαλύτερους οίκους δημοπρασιών σε σχέση με την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων.
Στο εξώδικο μάλιστα αναφέρεται σχετικά με αυτό το σκέλος της κατάθεσης του Χρ. Τσιρογιάννη: «Δηλώσατε ότι οι οίκοι δημοπρασιών, από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με γνώση τους και συστηματικά πουλούν αντικείμενα χωρίς σωστή και νόμιμη προέλευση αλλά με μη υπάρχοντα ή πλαστογραφημένα χαρτιά και επιπλέον είπατε “ειδικά ο Christie’s”. Οπως γνωρίζετε, τέσσερα έργα τέχνης αγοράστηκαν στον οίκο Christie’s που αποτελούν μέρος του ζητήματος ενώπιον του ελληνικού δικαστηρίου. Παρ’ όλα αυτά, δηλώσατε ότι τρία από αυτά τα κομμάτια ήταν εντάξει και δεν είχαν αποκτηθεί παρανόμως. Οσον αφορά το Ρωμαϊκό Μάρμαρο Aesculapius δεν κάνατε κανένα σχόλιο… Δεδομένης της δήλωσης σχετικά με τους οίκους δημοπρασιών, παρακαλώ επιβεβαιώστε χωρίς αμφιβολία εάν λέτε ότι το Ρωμαϊκό Μάρμαρο Aesculapius αποκτήθηκε παρανόμως, εάν τα χαρτιά προελεύσεώς του είχαν πλαστογραφηθεί, δεν υπήρχαν και/ή εάν ο Christie’s είπε ψέματα σχετικά με αυτό το αντικείμενο».
