Η αναδίφηση στα παρασιωπημένα ντοκουμέντα που συναπαρτίζουν το «Αρχείο Τζήμα» ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια μας μια σκληρή πραγματικότητα. Η Ελλάδα ήταν ανεπιθύμητη στον μεταπολεμικό κόσμο ως η χώρα που θα εφάρμοζε Λαοκρατία και σοσιαλισμό, προοπτικά. Αντίθετα «έπρεπε να μείνει στη σφαίρα των Δυτικών».
Απροσχημάτιστα, ειλικρινά, ντεκλαρέ. Τώρα τα ξέρουμε όλα χωρίς «Γιάλτες» (τίποτα δεν κρίθηκε εκεί), «Συμφωνίες ποσοστών» (που απλώς επισφράγισαν). Από τα πιο αρμόδια χείλη. Τον Σοβιετικό στρατιωτικό αρμόδιο για τα Βαλκάνια, στρατηγό Νικολάι Κορνέγεφ της GRU, της πιο «πολιτικής» μυστικής υπηρεσίας.
Ο Κορνέγεφ έχασε το πόδι του στο Στάλινγκραντ το 1942 και το ’43 στάλθηκε σύνδεσμος στον Τίτο. Εκεί τον συνάντησε απεσταλμένος του ΕΛΑΣ, ο Ανδρέας Τζήμας. Ο ευφυής και τραγουδισμένος «Σαμαρινιώτης». Για ν’ ακούσει και τις… λεπτομέρειες: «Η γραμμή σας είναι λανθασμένη με παρεκκλίσεις και επιπλέον η Αγγλία ενδιαφέρεται εξαιρετικά για την Ελλάδα. Δεν θα συγκρουστούμε για χάρη σας. Η Σοβιετική Ρωσία έχει ανάγκη από ειρήνη. Δεν χρειάζεται κανένας προλεταριακός πειραματισμός. Κι αν έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι περισσότερο, δεν πρέπει»!
Δεκάδες αδημοσίευτα έγγραφα που λύνουν απορίες· και δημιουργούν περισσότερες. Γιατί η ηγεσία έριξε ολόκληρο κραταιό –ακόμη– κίνημα σ’ αυτή την περιπέτεια προδιαγεγραμμένου τέλους. Σε μια σύγκρουση για την οποία είχε λάβει όλα τα αποτρεπτικά μηνύματα. Απο την ΕΣΣΔ (των 20.000.000 νεκρών) και ενώ έβλεπε την αλτερνατίβα αδελφών κομμάτων. Ιταλικό, Γαλλικό, που μπήκαν σε κυβερνήσεις, εκτέλεσαν μαζικά φιλοφασίστες και έδιωξαν τον Ιταλό βασιλιά.
Στο βιβλίο τονίζεται για πολλοστή φορά ότι ολοκληρωτικά την ευθύνη για τον Εμφύλιο είχε η ελληνική (ακροκεντρωο)δεξιά. Αναγνωρίζεται πως υπήρχε αιτιολόγηση· Γαλλία, Ιταλία είχαν διαφορετικές ηγέτιδες τάξεις. Αλλά επαναλαμβάνουμε τη ρήση του Ηλία Ηλιού: «Κι εμείς δεν αφήσαμε πεπονόφλουδα που να μην την πατήσουμε».
Δεν ρίχνουμε όλο το «ανάθεμα» στον Ζαχαριάδη, παρά την αλλοπρόσαλλη τακτική του σε μια κινούμενη άμμο. Απορρίπτουμε διαρρήδην αστήρικτα συμπεράσματα (στα οποία ο ίδιος έκανε κατάχρηση): Όχι, Ο Ζαχαριάδης δεν ήταν «ύποπτος»!
Κρατάμε ως κατακλείδα τη φράση του πιστού κομμουνιστή Ανδρέα Τζήμα που μετά την ήττα «φιλοξενήθηκε» σε ουγγρικό ψυχιατρείο: «Τα κομματικά στελέχη παλαιότερα για μένα ήταν φετίχ. Αργότερα τα φετίχ έπεσαν και υποβιβάστηκαν σε ανθρώπους. Και οι αδυναμίες στο χαρακτήρα πολλών συντρόφων με πότισαν με πίκρα και βασανα. Αλλά ποτέ δε με θόλωσαν. Ήξερα πάντα να ξεχωρίζω το προσωπικό από το γενικό και για μένα η έννοια του κόμματος έμεινε ιερή και απαρασάλευτη, άσχετη από τις αδυναμίες και τις τύχες των ανθρώπων».