Γιατί ηττήθηκε η Αριστερά; Διότι κέρδισε η Δεξιά. Μοιάζει ταυτολογία, μα δεν είναι. Η Νέα Δημοκρατία είδε το ποσοστό της να αυξάνεται παρά την αποτυχία της στη διαχείριση της πανδημίας (ενώ επέβαλε ένα από τα πιο σκληρά lockdowns, είχε αναλογικά τους περισσότερους νεκρούς στην Ευρώπη), παρά την αποτυχία στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και την εγκατάλειψη των υποδομών (Εύβοια, Τέμπη), παρά την υπονόμευση του κράτους δικαίου (υποκλοπές, χειραγώγηση της Δικαιοσύνης), παρά την ακρίβεια (σημαντικό μέρος της οποίας είναι ενδογενές) και την ένταση των ανισοτήτων (με απευθείας αναθέσεις εκατομμυρίων από τη μια, με εξευτελιστικά Market Pass από την άλλη), παρά, τέλος, την οικονομική και ηθική διαφθορά των φίλων και στελεχών της (Πάτσης, Λιγνάδης κ.λπ.) και παρότι ο ηγέτης της υστερούσε καταφανώς έναντι του αντιπάλου του (μην τολμώντας καν να προσέλθει σε τηλεμαχία μαζί του).
Ασφαλώς η Δεξιά ελέγχοντας τη ροή του κρατικού χρήματος και ενεργοποιώντας τις εκλεκτικές συγγένειές της με τους ολιγάρχες εξασφάλισε μια αδιάβροχη μιντιακή υπεροπλία – και μέσω αυτής το μήνυμά της συναντά και κατευθύνει τον νου των πολλών. Ωστόσο ξεκάθαρη μιντιακή υπεροπλία είχε επίσης
το 2015 και όμως έχασε τρεις συνεχόμενες αναμετρήσεις (δύο βουλευτικές εκλογές και ένα δημοψήφισμα). Γιατί τότε το μήνυμά της αστοχούσε και τώρα όχι; Διότι υπήρχε ακόμη κοινωνία, δηλαδή συλλογικότητες που λειτουργούσαν ως φίλτρα και αποκωδικοποιούσαν, επανερμήνευαν ή αποδομούσαν το μήνυμα της εξουσίας.
Κοινωνία σημαίνει διάρθρωση και συνείδηση της άνισης κατανομής πλούτου και εξουσίας. Σημαίνει κοινωνικά κινήματα, εργατικά και υπαλληλικά σωματεία, οργανώσεις πολιτών για μικρά και μεγάλα, σημαίνει αλληλεγγύη ανάμεσα στους αδύναμους και συλλογική δράση απέναντι στους ισχυρούς. Ως φαίνεται, όμως, το παλαιό όραμα της Μάργκαρετ Θάτσερ είναι στη σημερινή Ελλάδα απτή πραγματικότητα: ό,τι ονομάζαμε κοινωνία δεν υπάρχει· υπάρχουν μόνο τα άτομα και οι οικογένειές τους. Η διάλυση των κοινωνικών δεσμών επιταχύνεται όσο οι θεσμικές απορρυθμίσεις (ατομικές συμβάσεις εργασίας, απελευθέρωση απολύσεων, «ενοικιαζόμενοι» και επισφαλώς εργαζόμενοι) συναντούν τις ψηφιακές τεχνολογίες (εξ αποστάσεως εκπαίδευση, εξ αποστάσεως εργασία, εξατομικευμένη ψυχαγωγία μέσα από πλατφόρμες κ.λπ.). Οι τόποι συνάντησης και ουσιαστικής διάδρασης των ανθρώπων μειώνονται ολοένα και περισσότερο. Σε αυτό τον κερματισμένο κόσμο η επιτυχία
Η κοινωνία ως μη κοινωνία είναι ο παράδεισος της (νεοφιλελεύθερης) Δεξιάς. Και σε αυτό τον κόσμο των ατόμων το μήνυμα της εξουσίας κυλάει απ’ τις οθόνες σε καθέναν ξεχωριστά, αδιαμεσολάβητο και γι’ αυτό πανίσχυρο. Η Αριστερά ηττήθηκε εκλογικά διότι η Δεξιά κέρδισε κοινωνικά
επιδεικνύεται ανερυθρίαστα (και ηδονίζεται με τη δυστυχία του πλησίον), η αποτυχία απολογείται ενοχικά για την ανεπάρκειά της ή σιχτιρίζει την ατυχία της, ο εγωισμός εξοβελίζει την αλληλεγγύη και ο κυνισμός περισσεύει. Η κοινωνία γίνεται μια αρένα όπου όλοι αντιπαλεύουν όλους, όλοι φοβούνται όλους, όλοι υποβλέπουν, υπονομεύουν, φθονούν, περιφρονούν. Οι ατομικές στρατηγικές επιβίωσης και ανέλιξης κυριαρχούν και η συλλογική δράση παύει να έχει νόημα. Και αν κάτι συλλογικό μένει, είναι μονάχα η συλλογική μοιρολατρία ενός άμορφου πλήθους.
Η κοινωνία ως μη κοινωνία είναι ο παράδεισος της (νεοφιλελεύθερης) Δεξιάς. Και σε αυτό τον κόσμο των ατόμων το μήνυμα της εξουσίας κυλάει απ’ τις οθόνες σε καθέναν ξεχωριστά, αδιαμεσολάβητο και γι’ αυτό πανίσχυρο. Η Αριστερά ηττήθηκε εκλογικά διότι η Δεξιά κέρδισε κοινωνικά. Και κερδίζοντας κοινωνικά ηγεμόνευσε ιδεολογικά. Αν όμως εξοβελίσεις παντελώς τις αριστερές αξίες (την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη), τι θα συνέχει άραγε τους ανθρώπους; Τι θα εμποδίσει την αλληλοεξόντωση; Κάπου εδώ η άκρα Δεξιά εισβάλλει στη σκηνή κουβαλώντας τις δικές της αξίες (το έθνος, τη θρησκεία, την οικογένεια, την αστυνομία, το μίσος για τον ξένο). Κάπου εδώ και η νεοφιλελεύθερη Δεξιά αφήνει τη Θάτσερ για να συναντήσει τον Ορμπάν.
*Ο Χάρης Αθανασιάδης είναι καθηγητής Δημόσιας Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
