Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 96 ετών ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης, Μίκης Θεοδωράκης.
Η ζωή του Μίκη Θεοδωράκη
Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε πάνω από 1.000 τραγούδια, συμφωνικά έργα, καντάτες και ορατόρια, μουσική για θεατρικά έργα και τραγωδίες, όπερες και μουσική για τον κινηματογράφο. Ένα από τα πιο σπουδαία κεφάλαια του έργου του είναι η μελοποιημένη ποίηση. Παράλληλα υπήρξε πολιτικός, πρώην υπουργός, τέσσερις φορές εκλεγμένος βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου με το Κ.Κ.Ε και τη Ν.Δ και ακτιβιστής τιμημένος με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1983. Το 2000 υπήρξε υποψήφιος για βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Επίσης έχει γράψει πολλά βιβλία που έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Μιχαήλ (Μίκης) Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου 1925 από πατέρα Κρητικό και μητέρα Μικρασιάτισσα. Ο πατέρας του ήταν ανώτερος δημόσιος υπάλληλος και έτσι πέρασε τα παιδικά του χρόνια μετακινούμενος σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας: Μυτιλήνη (1925-1928), Σύρο και Αθήνα (1929), Ιωάννινα (1930-1932) Αργοστόλι (1933-1936), Πάτρα (1937-1938), Πύργο (1938-1939) και Τρίπολη (1939-1943).
Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ανακάλυψε την αγάπη του για τη μουσική και έγραψε τις πρώτες του συνθέσεις. Στην Τρίπολη, σε ηλικία μόλις 17 χρόνων, έδωσε την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του «Κασσιανή». Το 1942 εξέδωσε ποιήματα με το ψευδώνυμο Ντίνος Μάης. Το 1943 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα και συνέχισε τις μουσικές του σπουδές με δάσκαλο τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη.
Η στράτευση και η αντίσταση
Παράλληλα, ανέπτυξε έντονη αντιστασιακή δράση από τις γραμμές του ΚΚΕ. Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συνελήφθη για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίστηκε. Στη συνέχεια, διέφυγε στην Αθήνα όπου οργανώθηκε στον ΕΛΑΣ και εκτέλεσε χρέη διαφωτιστή στον Πέμπτο Τομέα της ΕΠΟΝ, ενώ αγωνίστηκε και σαν διμοιρίτης της Μεταξωτής διμοιρίας του 1ου τάγματος της Νέας Σμύρνης κατά τα Δεκεμβριανά.
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου εξορίστηκε στην Ικαρία. Μετά τη γενικευμένη αμνηστία που έδωσε η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη πέρασε στις ένοπλες ομάδες του Δημοκρατικού Στρατού Αθηνών στην ομάδα του Παύλου Παπαμερκουρίου. Συνελήφθη ξανά στο σπίτι του πατέρα του και βρέθηκε ξανά εξόριστος στην Ικαρία σε συνθήκες πειθαρχηµένης διαβίωσης. Εκεί έγραψε το έργο «Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο» στη μνήμη του Βασίλη Ζάννου που εκτελέστηκε το 1948. Στη συνέχεια, στάλθηκε στο στρατόπεδο της Μακρονήσου όπου βασανίστηκε μέχρι παράλυσης.
Οι πολιτικές διώξεις δεν ανέκοψαν τη δημιουργική του μουσική πορεία. Συνέθεσε έργα «κλασσικής» μουσικής και στις 5 Μαρτίου 1950 παρουσίασε στο θέατρο «Ορφέας» της Αθήνας το πρώτο του έργο «Πανηγύρι της Ασή-Γωνιάς» (1946) από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών με μαέστρο τον δάσκαλό του Φιλοκτήτη Οικονομίδη.
Οι σπουδές στο Παρίσι
Το 1953 παντρεύτηκε τη γιατρό Μυρτώ Αλτίνογλου (το ζευγάρι απέκτησε δύο παιδιά, τον Γιώργο και τη Μαργαρίτα) και συνέχισε τις μουσικές του σπουδές στο Παρίσι με δασκάλους τον Ολιβιέ Μεσιάν και τον Εζέν Μπιγκό. Το 1957 του απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ της Μόσχας από τον Σοστακόβιτς για το έργο του Suite No 1 για πιάνο και ορχήστρα. Συγχρόνως συνέθεσε πολλά έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου. Το 1959 κέρδισε το βραβείο «Κόπλεϋ» για τον καλύτερο Ευρωπαίο συνθέτη της χρονιάς. Συνέθεσε μουσική για το μπαλέτο της Ludmila Tcherina, Κόβεντ Γκάρντεν, το Μπαλέτο της Στουτγκάρδης και επίσης για τον κινηματογράφο. Συγχρόνως, δημιούργησε πολλά έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου.
Η μελοποιημένη ποίηση
Ένα βράδυ του 1958 διάβασε τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου και επί τόπου μελοποίησε τα πρώτα οκτώ ποιήματα. Το 1960 ηχογραφήθηκαν με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Η πρώτη εκδοχή του Επιτάφιου του Γιάννη Ρίτσου ηχογραφήθηκε από τη Νάνα Μούσχουρη σε ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας Μάνου Χατζιδάκι. Είναι η εποχή, που ο Θεοδωράκης καταπιάστηκε με την ποίηση των κορυφαίων εκπροσώπων της γενιάς του ’30 (Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος κ.ά.). Από τα έργα εκείνης της περιόδου ξεχωρίζουν τα: «Αρχιπέλαγος», «Πολιτεία Α’ και Β’», «Επιφάνεια», «Μαουτχάουζεν», «Άξιον Εστί». Επίσης, έγραψε μουσική για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Ζορμπάς» (1964) και για δύο θεατρικές παραστάσεις που σημάδεψαν τη δεκαετία του ’60 («Μαγική Πόλη» και «Η γειτονιά των Αγγέλων»). Ο Μίκης Θεοδωράκης ίδρυσε στη συνέχεια τη Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και έδωσε πολλές συναυλίες στην προσπάθεια του να εξοικειώσει τον κόσμο με τη συμφωνική μουσική.
Από τις φυλακές Αβέρωφ στον Ωρωπό
Το 1963 μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη ιδρύθηκε η «Νεολαία Λαμπράκη» της οποίας εκλέχθηκε πρόεδρος. Την ίδια εποχή εκλέχτηκε και βουλευτής της ΕΔΑ. Με την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967, άρχισε ένας νέος κύκλος διώξεων και εξοριών για τον συνθέτη. Ακολούθησε η φυλάκισή του στην οδό Μπουμπουλίνας, η απομόνωση, οι φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, το νοσοκομείο, η αποφυλάκιση και ο κατ’ οίκον περιορισμός, η εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα Αρκαδίας και τέλος το στρατόπεδο Ωρωπού. Η περίοδος αυτή τελείωσε το 1970 με την αμνηστία που του χορηγήθηκε ύστερα από διεθνή κατακραυγή και προσπάθειες προσωπικοτήτων όπως ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν, ο Χάρι Μπελαφόντε, ο Άρθουρ Μίλερ και ο Χανς Άισλερ. Στο εξωτερικό έδωσε δεκάδες συναυλίες εναντίον των συνταγματαρχών και έγινε σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα. Το 1972 επισκέφθηκε το Ισραήλ δίνοντας συναυλίες. Συναντήθηκε με τον τότε Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης Αλόν, που του ζήτησε να μεταφέρει μήνυμα στον Αραφάτ. Πραγματικά αμέσως μετά συναντήθηκε με τον Αραφάτ, στον οποίο παρέδωσε το μήνυμα της Ισραηλινής Κυβέρνησης και προσπάθησε να τον πείσει να αρχίσει συζητήσεις με την άλλη πλευρά. Από τότε έπαιξε πολλές φορές τον ρόλο του άτυπου πρεσβευτή μεταξύ των δύο πλευρών.
Η λαμπρή πορεία της μεταπολίτευσης και οι συναυλίες στο εξωτερικό
Το 1974 με την πτώση της Χούντας επέστρεψε στην Ελλάδα. Την περίοδο της Μεταπολίτευσης η μουσική του γνώρισε μεγάλη αποδοχή και έγινε σημείο αναφοράς για τους αγωνιστές μιας ολόκληρης γενιάς. Πολλά από τα έργα που έγραψε κατά τη διάρκεια της επταετίας εκδόθηκαν τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης («Ο ήλιος και ο χρόνος», «Τα Λαϊκά», «Τα τραγούδια του Ανδρέα», «Λιανοτράγουδα», «Κάντο Χενεράλ», «Επιφάνεια Αβέρωφ» και πολλά άλλα), ενώ σταδιακά άρχισε η ηχογράφηση και η έκδοση των συμφωνικών του έργων. Το 1976 ίδρυσε το Κίνημα «Πολιτισμός της Ειρήνης» και έδωσε διαλέξεις και συναυλίες σ’ όλη την Ελλάδα. Το 1983 του απονεμήθηκε το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη.
Το 1986 (μετά την καταστροφή στο Τσερνομπίλ) πραγματοποίησε μεγάλη περιοδεία με συναυλίες σε όλη την Ευρώπη κατά της ατομικής ενέργειας. Το 1988 διοργανώθηκαν με δική του πρωτοβουλία δύο συνέδρια για την ειρήνη στο Tübingen και στην Κολωνία. Συμμετείχαν πολιτικοί όπως ο Όσκαρ Λαφονταιν και ο Johannes Rau, φιλόσοφοι όπως ο Dürrenmatt, συγγραφείς, πολιτειολόγοι και καλλιτέχνες. Το 1990 έδωσε 36 συναυλίες σε ολη την Ευρώπη υπό την αιγίδα της Διεθνούς Αμνηστείας.
Παράλληλα, αγωνίστηκε και για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε άλλες χώρες και κυρίως στην Αλβανία (που την επισκέφθηκε και ως Υπουργός για τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας) και στην Τουρκία. Ως πρόεδρος Διεθνούς Επιτροπής στο Παρίσι κατέβαλε προσπάθειες για την απελευθέρωση των τούρκων ηγετών της αντιπολίτευσης Κουτλού και Σαργκίν που τελικά πέτυχαν.
Η πορεία του στην πολιτική
Ο Μίκης Θεοδωράκης ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης. Παράλληλα, ξεκίνησε με τον τούρκο μουσικό Ζουλφί Λιβανελί μία προσπάθεια προσέγγισης ανάμεσα στους λαούς της Ελλάδας και της Τουρκίας. Ο Μίκης Θεοδωράκης το 1974 κατέβηκε υποψήφιος με το ψηφοδέλτιο της Ενωμένης Αριστεράς, όμως δεν κατάφερε να εκλεγεί. Το 1978 μετά από πρόταση που δέχτηκε αποφάσισε να κατέβει υποψήφιος δήμαρχος Αθηνών, υποστηριζόμενος από το ΚΚΕ, χωρίς να καταφέρει να εκλεγεί. Το 1981 κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια της Βʹ Πειραιά με το ψηφοδέλτιο του ΚΚΕ, ενώ το ίδιο έγινε και το 1985. Το 1990 με τη διάσπαση του ΚΚΕ αποφάσισε να εκλεγεί ως ανεξάρτητος συνεργαζόμενος βουλευτής με τη Νέα Δημοκρατία και διατέλεσε υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και Επικρατείας για περίπου 2,5 χρόνια. Την 1η Δεκεμβρίου 2010 ο Μίκης Θεοδωράκης ανακοίνωσε την ίδρυση Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών με την ονομασία «Σπίθα». Το Σεπτέμβριο του 2013 αποφάσισε με επιστολή του να αποστρατευτεί από τη «Σπίθα». Πήρε θέση για πολλά κρίσιμα ζητήματα της πολιτικής επικαιρότητας όπως η εκλογή ΣΥΡΙΖΑ, το δημοψήφισμα του 2015 και το Μακεδονικό.
Κυριότερα έργα
Κύκλοι τραγουδιών: Τα παιδικά, Επιτάφιος, Επιφάνεια, Πολιτεία Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Χρυσοπράσινο Φύλλο, Η Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν + Κύκλος Φαραντούρη, Ρωμιοσύνη, Romancero Gitano, Θαλασσινά φεγγάρια, Ο ήλιος και ο χρόνος, Δώδεκα λαϊκά, Νύχτα θανάτου, Αρκαδίες, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας, Μπαλάντες (σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη), Στην Ανατολή, Τα λυρικά (σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη), Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου, Μνήμη της πέτρας, Ως αρχαίος άνεμος, Μήπως ζούμε σ’ άλλη χώρα;, Μια θάλασσα γεμάτη μουσική, Η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν, Ασίκικο Πουλάκη, Λυρικώτερα, Λυρικώτατα, Σερενάτες, Τα Πικροσάββατα.
Μουσική για θέατρο: Όμορφη πόλη, Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Μαγική πόλη, Ένας όμηρος, Εχθρός Λαός, Προδομένος Λαός, Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Περικλής,Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή, Το θεριό του Ταύρου, Μάκβεθ.
Μουσική για αρχαίο δράμα: Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες), Αντιγόνη, Ιππής, Λυσιστράτη, Προμηθεύς Δεσμώτης, Οιδίπους Τύραννος, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Φοίνισσες, Αίας, Μήδεια.
Μουσική για κινηματογράφο: Συνοικία το όνειρο, Ζορμπάς, Ζ, Σέρπικο, Ιφιγένεια, Ηλέκτρα, Το μπλόκο, Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Σουτιέσκα (Τίτο), Μπιριμπί, Φαίδρα, Κατάσταση πολιορκίας, Actas de Marusia.
Ορατόρια: Άξιον εστί, Μαργαρίτα, Επιφάνεια Αβέρωφ, Κατάσταση πολιορκίας, Πνευματικό εμβατήριο, Requiem, Canto General, Θεία Λειτουργία, Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο.
Συμφωνικά έργα και Μουσική Δωματίου: 1η, 2η, 3η 4η, 7η Συμφωνία, Κατά Σαδδουκαίων, Canto Olympico, Τρίο, Σεξτέτο, Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς, Ελληνική Αποκριά, Κύκλος, Σονατίνα για πιάνο, Σουίτα αρ. 1, 2 και 3, Σονατίνα αρ. 1 και αρ. 2 για βιολί και πιάνο, Οιδίπους Τύραννος, Κοντσέρτο για πιάνο, Ραψωδία για τσέλο και ορχήστρα, Sinfonietta, Adagio.
Μπαλέτα: Οι Εραστές του Τερουέλ, Αντιγόνη, Ζορμπάς. άξιον εστί.canto general.
Όπερες: Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου), Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Λυσιστράτη.
