«Όνειρα» – Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν για τον δυτικό πολιτισμό

Για πρώτη φορά στο βιβλίο «Όνειρα» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου) βρίσκονται συγκεντρωμένα σε έναν τόμο κείμενα του Βάλτερ Μπένγιαμιν στα οποία προβάλλεται μία πλευρά του που είχε προσεχτεί λιγότερο έως τώρα: ένα ονειρικό μοτίβο που παρέμεινε σταθερό στη σκέψη του μέχρι το τέλος της ζωής του, κρατώντας μάλιστα ένα ρόλο-κλειδί στην απόπειρά του να περιγράψει ως φαντασμαγορία τον δυτικό πολιτισμό στην ακμή του καπιταλισμού.

Τα όνειρα απασχόλησαν την ανθρωπότητα επί πολλούς αιώνες: ως χρησμοί, προφητείες, θεία προμηνύματα, ματιές στη σκοτεινή πλευρά της ψυχής, πηγές της ποίησης και της τέχνης. Όμως στην πορεία του 20ού αιώνα γνώρισαν μια ραγδαία έκπτωση της σημασίας τους. Ήδη το 1925, στο σχόλιό του «Κιτς στο όνειρο», ο Μπένγιαμιν διαπίστωνε: «Τα όνειρα τώρα κόβουν δρόμο προς την κοινοτοπία». Παρ’ όλα αυτά δεν έπαψε να ονειρεύεται, να καταγράφει τα όνειρα που ήταν σημαντικά γι’ αυτόν και να συνδέει με το όνειρο σπουδαίες θεωρίες, όπως του Φρόυντ ή των σουρεαλιστών.

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν γεννήθηκε το 1892 στο Βερολίνο. Σπούδασε φιλοσοφία στα πανεπιστήμια του Φράιμπουργκ, του Βερολίνου (όπου εξελέγη πρόεδρος της φοιτητικής ένωσης), του Μονάχου και της Βέρνης (απ’ όπου έλαβε το διδακτορικό του), και επανήλθε στο Βερολίνο, γνωρίζοντας μεταξύ άλλων, στην πορεία, τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε, τον Γκέρσομ Σόλεμ (με τον οποίο μοιράστηκε το ενδιαφέρον του για τον ιουδαϊκό μυστικισμό), τον Ερνστ Μπλοχ, τον Λίο Στράους, τον Τέοντορ Αντόρνο (μέσω του οποίου συνδέθηκε με το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας της Φρανκφούρτης), τον Γκέοργκ Λούκατς και τον Μπέρτολτ Μπρεχτ (που σφράγισε τη στροφή του στο μαρξισμό). Η υφηγεσία του απορρίφθηκε από το Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, αργότερα όμως δίδαξε για λίγο στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.

Στο μεταξύ είχε επιδοθεί στη μετάφραση από τα γαλλικά έργων του Μπωντλαίρ και του Προυστ, στη συνεργασία με γερμανικές εφημερίδες και στη συγγραφή δοκιμίων, καθώς και στο σχεδίασμα του έργου ζωής του για τις Στοές. Με την άνοδο του Χίτλερ στην καγκελαρία, εγκατέλειψε τη Γερμανία, για να εγκατασταθεί τελικά στο Παρίσι, όπου συνεργάστηκε με το εξόριστο πλέον στην Αμερική Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας και συνδέθηκε με την Χάνα Άρεντ, τον Χέρμαν Έσε, τον Κουρτ Βάιλ, τον Ζωρζ Μπατάιγ (στον οποίο και θα εμπιστευόταν τελικά το ανολοκλήρωτο χειρόγραφο των Στοών) κ.ά. Όταν το 1940 οι ναζί εισέβαλαν στη Γαλλία, πέρασε τα γαλλοϊσπανικά σύνορα με σκοπό να διαφύγει στις ΗΠΑ, αλλά αυτοκτόνησε την τελευταία στιγμή παίρνοντας χάπια μορφίνης, από φόβο μην πέσει στα χέρια της Γκεστάπο.

Έργα του είναι: Zur Kritik der Gewalt (1921), Goethes Wahlverwandtschaften (1924/25), Der Surrealismuselt (1929), Zum Bilde Prousts (1929), Karl Kraus (1931), Franz Kafka. Zur zehnten Wiederkehr seines Todestages (1934), Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit (1936), Der Erzähler. Betrachtungen zum Werk Nikolai Lesskows (1936), Eduard Fuchs, der Sammler und der Historiker (1937), Über einige Motive bei Baudelaire (1939), Über den Begriff der Geschichte (1940), Das Passagen-Werk (επιμ. Rolf Tiedemann, 2 τόμοι, 1928-1929, 1934-1940), Berliner Kindheit um Νeunzehnhundert (1932-1934/38) και Gesammelte Schriften (επιμ. Rolf Tiedemann και Hermann Schweppenhäuser, 17 τόμοι, 1972-1999).

Ετικέτες