Εδώ και λίγους μήνες η Ευρωπαϊκή Ενωση προσπαθεί να συμφωνήσει σε ένα νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το προσφυγικό, με τις προτάσεις των κρατών-μελών να προκαλούν αντιδράσεις οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Με τις ισορροπίες στο ευρωπαϊκό πολιτικό στερέωμα να γέρνουν όλο και (ακρο)δεξιότερα, το ανθρώπινο δικαίωμα στο άσυλο φαίνεται να μπαίνει σε μια στενωπό από την οποία θα κάνει αρκετά χρόνια να βγει.
Επιδείνωση προβλέψεων
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (ECRE), μια ένωση 110 οργανώσεων για την υπεράσπιση του δικαιώματος στο άσυλο, εκτιμά ότι οι προτάσεις των κρατών-μελών της ΕΕ σχετικά με το προσφυγικό ζήτημα «αποτελούν σημαντική επιδείνωση στα πρότυπα φιλοξενίας» αλλά και «απομάκρυνση από το διεθνές δίκαιο».
Οι προτάσεις των κρατών-μελών περιέχουν, μεταξύ άλλων, την εξέταση της αίτησης ασύλου στα σύνορα, κάτι που υπό τις παρούσες συνθήκες σημαίνει περισσότερες απορρίψεις και απομακρύνσεις. Και αυτό γιατί υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι συμβαίνουν παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων εκεί, αφού μέχρι και η συντηρητική γερμανική εφημερίδα «Süddeutsche Zeitung» το παραδέχεται, ενώ είναι καταγραμμένες και από ευρωπαϊκά σώματα όπως η Ευρωπαϊκή Yπηρεσία Kαταπολέμησης της Aπάτης (OLAF). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταθέσει την πρόταση για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ από τον Σεπτέμβριο του 2020. Σύμφωνα πάντα με το ECRE, οι προτάσεις έχουν επιδεινωθεί γιατί η ευρωομάδα της Δεξιάς στο Ευρωκοινοβούλιο αναζητά συνεννοήσεις με τους ακροδεξιούς και όχι με τους κεντρώους.
Η θέση της Κομισιόν για τον κανονισμό για τη διαχείριση ασύλου και μετανάστευσης (RAMM), σύμφωνα με το ECRE, «αποτυγχάνει να ευθυγραμμιστεί με το κοινοτικό και το διεθνές δίκαιο, περιέχει εκτεταμένες διακρίσεις και προβλέπει εκτεταμένες εξουσίες στην Κομισιόν». Επίσης, «η συνέχιση των κανόνων του Δουβλίνου είναι ανέπαφη», ενώ η «εξωτερικοποίηση» της προστασίας των προσφύγων σε τρίτες χώρες, εκτός ΕΕ, προβλέπεται να αποτελέσει «εργαλείο» για να τις πιέσουν να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες.
Παράλληλα, στη γερμανική κυβέρνηση υπάρχει συναίνεση σχετικά με αυτό το σχέδιο, γεγονός που συνιστά τεράστιο άλμα προς τα δεξιά για τους Πράσινους. Επίσης, χώρες όπως η Σουηδία και η Δανία, οι οποίες –υποτίθεται– ακολουθούσαν μια πιο ανεκτική και περιεκτική πολιτική ασύλου, εξετάζουν ή έχουν ήδη σε ισχύ σχέδια σύμφωνα με τα οποία οι αιτούντες άσυλο θα απελαύνονται σε τρίτες χώρες, εκτός ΕΕ, μέχρι να εξεταστεί η αίτησή τους.
Ευρωπαϊκό παζάρι
Παραμένει ανοιχτό το αν θα γίνει δεκτή η πρόταση από τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, μια και οι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα θα σημαίνουν πλέον ότι χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία ή η Ρουμανία θα πρέπει να είναι υπεύθυνες για το υπόλοιπο της διαδικασίας ασύλου, υπό τους νόμους της ΕΕ, ανάμεσα δηλαδή στην άφιξη και τη χορήγηση ασύλου. Eτσι, οι χώρες-προορισμοί, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Σουηδία, επωφελούνται περισσότερο από την προτεινόμενη συμφωνία και εκεί είναι που θα πρέπει να παιχτεί ένα δυνατό παιχνίδι δούναι και λαβείν με τις χώρες τις περιφέρειας, ώστε να δεχτούν μια τέτοια πρόβλεψη.
Υπάρχουν προτάσεις κρατών-μελών για εξέταση της αίτησης ασύλου στα σύνορα, το οποίο σημαίνει περισσότερες απορρίψεις και απομακρύνσεις, αφού εκεί συμβαίνουν παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων
Κύμα δεξιών πολιτικών
Αυτό που βιώνει όμως η Ευρώπη σε κεντρικό επίπεδο αντανακλά αυτό που συμβαίνει σε εθνικό επίπεδο ανά την ήπειρο. Για παράδειγμα στην Ιταλία, που βιώνει μια από τις μεγαλύτερες αυξήσεις στις αφίξεις μεταναστών από το 2017 και έχει αναγκάσει την πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι να κηρύξει τις πόλεις του νότου σε κατάσταση «μεταναστευτικής ανάγκης», έχουν τεθεί σε ισχύ κανόνες που παρακάμπτουν το κοινοβούλιο αλλά και το διεθνές δίκαιο, ενώ οι απελάσεις καθίστανται πιο εύκολες.
Να σημειωθεί ότι περισσότεροι από 46.000 άνθρωποι έχουν φύγει από τη βόρεια Αφρική, οι 36.000 από τους οποίους έχουν εγκατασταθεί στην Ιταλία. Η κυβέρνηση έχει επιβάλει τα πλοία που διενεργούν διασώσεις να επιστρέφουν στο λιμάνι από όπου μπάρκαραν έπειτα από κάθε περιστατικό, μειώνοντας σημαντικά τον χρόνο που επιχειρούν στη θάλασσα. Επιπλέον, έχει επιβληθεί η λεγόμενη «επιλεκτική αποβίβαση», η οποία επιβάλλει την παραμονή του μεγαλύτερου μέρους των διασωθέντων στο πλοίο διάσωσης.
Δεν θα πρέπει να αγνοήσει κανείς τα όσα γίνονται και σε μια κλασικά φιλελεύθερη δημοκρατία όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, που δεν είναι πλέον μέλος της ΕΕ αλλά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρώπης και μπορεί να λειτουργήσει ως οδηγός για τις ηπειρωτικές χώρες. Υπενθυμίζεται, λοιπόν, ότι –με σκοπό την αποτροπή της μετανάστευσης– η κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον κι οι διάδοχές της έθεσαν σε εφαρμογή σχέδιο απέλασης στη Ρουάντα των αιτούντων άσυλο, για να εξεταστεί εκεί η αίτησή τους. Παράλληλα, η κυβέρνηση του Ρίσι Σούνακ έχει στα σκαριά σχέδιο για μεταφορά αιτούντων άσυλο σε φορτηγίδες, ανακοινώνοντας πρόσφατα ότι σχεδιάζει να μισθώσει και άλλα παροπλισμένα πλοία για τον ίδιο σκοπό.