Με νομοθετικές ρυθμίσεις από συγκεκριμένα ευρωπαϊκά κράτη που ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένα στον δανεισμό με ρήτρα σε ελβετικά φράγκα (όπως η Ουγγαρία και η Κροατία) αλλά κυρίως χάρη στη δικαίωσή τους ύστερα από χρόνια δικαστικών αγώνων από τα ανώτατα δικαστήρια των χωρών τους, οι Ευρωπαίοι δανειολήπτες που φορτώθηκαν με δυσβάστακτα στην αποπληρωμή τους δάνεια έχουν πάρει πλέον ανάσα ανακούφισης. Με τη μορφή δηλαδή είτε της μετατροπής του δανείου στο εθνικό νόμισμα είτε με την ακύρωση ή τον επανυπολογισμό των δανειακών συμβάσεών τους και την αποπληρωμή τους με εφικτούς όρους.
Ουραγός στο ευρωπαϊκό τοπίο παραμένει η Ελλάδα, εφόσον καμία κυβέρνηση δεν έχει φέρει ακόμη το πολυαναμενόμενο από χιλιάδες υπερχρεωμένους δανειολήπτες νομοθέτημα. Παράλληλα, ούτε η ελληνική Δικαιοσύνη έχει τολμήσει να ανοίξει τον δρόμο με μια δικαιωτική απόφαση από τον Αρειο Πάγο και τη νομολογία που αυτή θα συνεπάγετο για την ανακούφιση των επαχθών όρων των Ελλήνων δανειοληπτών.
Τα δάνεια με ρήτρα ελβετικού φράγκου έγιναν δημοφιλή κυρίως στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη μετά τον Δεκέμβριο του 2004 και ιδιαίτερα κατά τη διετία 2006-08. Συστηματικά και μαζικά χορηγήθηκαν στην Ουγγαρία, την Αυστρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία, την Ελλάδα, αλλά και στις γειτονικές (εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης) Μαυροβούνιο και Σερβία. Ελκυστικά όμως λόγω του χαμηλού επιτοκίου τους έγιναν και σε δυτικοευρωπαϊκές χώρες, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, τη Γερμανία.
Μετά την οικονομική κρίση του 2008 οι Ευρωπαίοι δανειολήπτες είδαν τις δόσεις τους να αυξάνονται δραματικά και το ελβετικό φράγκο ενίοτε να διπλασιάζεται σε αξία έναντι των εγχώριων νομισμάτων και του ευρώ.
Νομοθετικές ρυθμίσεις
Μία από τις πρώτες χώρες που κινητοποιήθηκαν όταν άρχισε να διαφαίνεται η διόγκωση των δανειακών υποχρεώσεων ήταν η Ουγγαρία. Τον δρόμο άνοιξε μια δικαστική απόφαση-σταθμός, την οποία εντάσσουν πλέον στις αγωγές τους κατά τραπεζών όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες. Επρόκειτο για σύμβαση ενυπόθηκου δανείου με την τράπεζα Jelzálogbank, που υπογράφηκε τον Μάιο του 2008 με αποπληρωμή 25ετίας. Γι’ αυτή την υπόθεση απεστάλη μάλιστα και το πρώτο προδικαστικό ερώτημα που απευθύνθηκε ποτέ προς το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ) για το συγκεκριμένο θέμα. Κατόπιν της απόφασης του ΔΕΕ της 30ής Απριλίου 2014 το ανώτατο ουγγρικό δικαστήριο κάλεσε τα κατώτερα δικαστήρια ναι μεν να δέχονται την εγκυρότητα των εν λόγω δανείων, αλλά να μεταβάλλουν τους όρους λειτουργίας τους όπου αρμόζει, στη βάση τυχόν πλημμελούς πληροφόρησης των δανειοληπτών από τις τράπεζες.
Λίγους μήνες αργότερα, την 4η Νοεμβρίου 2014, έγινε υποχρεωτική και με νόμο η μετατροπή των δανείων ελβετικού φράγκου σε φιορίνι, με βάση όχι την ισοτιμία εκταμίευσης των δανείων, αλλά την τρέχουσα ισοτιμία κατά τον χρόνο νομοθέτησης. Μάλιστα η μετατροπή προηγήθηκε της απόφασης της Εθνικής Τράπεζας της Ελβετίας το 2015, για την απελευθέρωση των συναλλαγματικών διακυμάνσεων του νομίσματος και την αποσύνδεσή του από το ευρώ, μετά την οποία το ελβετικό φράγκο κέρδισε ακόμη περισσότερο έδαφος στην αγορά συναλλάγματος. Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Κοινοβουλευτικής Ερευνας (EPRS), που δημοσιεύτηκε το 2021, με τη μετατροπή αυτή είχε μειωθεί ως τότε η αξία των δανείων ελβετικού φράγκου από 14,8 δισ. σε 3,8 δισ. ελβετικά φράγκα.
Μερικές ακόμη χώρες ακολούθησαν το παράδειγμα της Ουγγαρίας. Στην Κροατία ο αντίστοιχος νόμος του Σεπτεμβρίου 2015 επέτρεψε στους δανειολήπτες να επιλέξουν μετατροπή όχι μόνο στο τότε νόμισμα, την κούνα, αλλά και σε ευρώ, η οποία έγινε με βάση την ισοτιμία της ημερομηνίας σύναψης κάθε δανείου. Στη Ρουμανία το κοινοβούλιο ενέκρινε ομόφωνα σχετικό νόμο το 2016 για τη μετατροπή των δανείων σε λέι, όμως έναν χρόνο αργότερα ο νόμος κηρύχθηκε αντισυνταγματικός από το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο. Τελικά το Βουκουρέστι προχώρησε σε πρόγραμμα μετατροπής σε λέι με πρωτοβουλία του ιδιωτικού τομέα, το οποίο δεν κρίθηκε επιτυχημένο, καθώς εφαρμόστηκε σε εθελοντική βάση από τις τράπεζες και επέτρεψε σε αυτές να κρατούν μυστικούς τους ακριβείς όρους της μετατροπής.
Η Πολωνία, πάλι, δεν κατάφερε να περάσει από το κοινοβούλιο νομοσχέδιο για την μετατροπή των δανείων σε ζλότι. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι ήταν από τις πρώτες χώρες που επιδίωξε να εφαρμόσει ρυθμιστικό πλαίσιο. Ηδη από το 2008 η πολωνική Εποπτική Αρχή Χρηματοπιστωτικού Τομέα εξέδωσε σύσταση προς τις τράπεζες να επιτρέπουν στους καταναλωτές να πληρώνουν τα δάνεια ελβετικού φράγκου σε ξένο νόμισμα (δηλαδή σε ελβετικό), ώστε να μην επηρεάζονται δυσμενώς από την ανατίμησή του έναντι του πολωνικού. Οι τράπεζες όμως απάντησαν επιβάλλοντας υπερβολικές προμήθειες στους καταναλωτές εφόσον άλλαζαν τους όρους της σύμβασης.
Ερωτήματα προς το ΔΕΕ
Σύμφωνα με την έκθεση της EPRS, «αν και κάποια κράτη-μέλη εφάρμοσαν μηχανισμούς για την προστασία των καταναλωτών», ήταν τελικά το ΔΕΕ εκείνο που «αποδείχθηκε σημαντικός παράγοντας στη διασφάλιση της προστασίας των Ευρωπαίων καταναλωτών». Κι αυτό γιατί, με προδικαστικά ερωτήματα που του απηύθυναν τα ανώτερα δικαστήρια των κρατών-μελών, κλήθηκε να παραγάγει νομολογία προκειμένου να ερμηνεύσει την οδηγία 93/13/ΕΟΚ για την προστασία των καταναλωτών από τις καταχρηστικές ρήτρες των συγκεκριμένων συμβάσεων.
Οπως επισημαίνει η πρόεδρος του Συλλόγου Δανειοληπτών Ελβετικού Φράγκου Δέσποινα Σονιάδου στο Documento, «από όλες τις χώρες προωθήθηκαν προδικαστικά ερωτήματα στο δικαστήριο της ΕΕ, το οποίο απάντησε και πλέον σε εθνικό επίπεδο στις χώρες αυτές έχει κηρυχθεί άκυρη και καταχρηστική η ρήτρα της ισοτιμίας».
Συγκεκριμένα, «στην Πολωνία, τη Σλοβενία και τη Βουλγαρία, μετά τις αποφάσεις που έβγαλε το ανώτατο δικαστήριό τους (κατόπιν προδικαστικού ερωτήματος στο ΔΕΕ), οδηγήθηκαν στην ακύρωση της σύμβασης. Δηλαδή ο δανειολήπτης πληρώνει μόνο το αρχικό κεφάλαιο, ούτε τους τόκους ούτε τις ισοτιμίες. Στις υπόλοιπες χώρες, από τη στιγμή που έπειτα από προδικαστικό ερώτημα, σε εθνικό επίπεδο, έχει κηρυχθεί άκυρη και καταχρηστική η ρήτρα, επανυπολογίζουν τα δάνεια με την ισοτιμία εκταμίευσης και λογίζονται εξαρχής ως δάνεια σε ευρώ».
Σε Βουλγαρία και Ρουμανία
Μία από τις εμβληματικές αποφάσεις ελήφθη πρόσφατα από τη βουλγαρική Δικαιοσύνη. Βάσει της απόφασης του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου στις 26 Νοεμβρίου 2024, οι δανειολήπτες μπορούν πλέον να διεκδικήσουν δικαστικά από τις τράπεζες την επιστροφή όλων των καταβληθέντων τόκων και τελών, ενώ οφείλουν να εξοφλήσουν μόνο το αρχικό κεφάλαιο του δανείου, αφού τα συμβόλαια για τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο κηρύχθηκαν άκυρα. Η υπόθεση αφορούσε ατομική προσφυγή κατά της Eurobank Βουλγαρίας και η απόφαση του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου ελήφθη μετά την απόφαση C117/23 του ΔΕΕ, στο προδικαστικό αίτημα που είχε υποβάλει. Αλλωστε, τρεις τράπεζες, εκ των οποίων οι δύο ελληνικές, δηλαδή οι EFG Eurobank Βουλγαρίας, Unicredit και Τράπεζα Πειραιώς, ευθύνονται για τα βουλγαρικά δάνεια σε ελβετικό φράγκο την περίοδο 2007-08.
Μάλιστα, παρότι στο παρελθόν είχαν κατατεθεί από την Επιτροπή Προστασίας Καταναλωτών της Βουλγαρίας τρεις συλλογικές αγωγές κατά των τραπεζών αυτών, η συλλογική προσφυγή κατά της Eurobank διακόπηκε επειδή η επιτροπή υπέγραψε εξωδικαστική συμφωνία με την τράπεζα εν αγνοία των δανειοληπτών και απέσυρε την αγωγή.
Σε μια δεύτερη αγωγή που κατατέθηκε από ζεύγος Ρουμάνων κατά της Πειραιώς, το δικαστήριο της Ρουμανίας Gorj Court διέταξε την αποπληρωμή δανείου σε ελβετικά φράγκα με βάση την ισοτιμία που ίσχυε κατά την ημέρα υπογραφής της σύμβασης. Το δικαστήριο αποφάσισε το πάγωμα της συναλλαγματικής ισοτιμίας και τον επαναπροσδιορισμό με βάση την ισοτιμία εκταμίευσης του δανείου. Διέταξε επίσης την τράπεζα να επιστρέψει στους ενάγοντες τα επιπλέον ποσά από τις συναλλαγματικές διαφορές που έχουν ήδη καταβληθεί.
Δικαστικές αποφάσεις σε χώρες της ΕΕ
Γαλλία
Τα δικαστήρια αποφάσιζαν αρχικά υπέρ των τραπεζών. Ομως, ύστερα από προδικαστικά ερωτήματα τα οποία προωθήθηκαν από τα εθνικά δικαστήρια στο ΔΕΕ, προέκυψαν οι αποφάσεις C-609/19 και 776/19 έως 788/19, οι οποίες αναδεικνύουν ότι τα δάνεια με ρήτρα αξίας ελβετικού φράγκου είναι δάνεια με λογιστικό δανεισμό και προκαλούν ως αποτέλεσμα την άνευ ορίων μετακύλιση του συναλλαγματικού κινδύνου στον δανειολήπτη-καταναλωτή.
Στις 20 Απριλίου 2022 και υλοποιώντας τις αποφάσεις αυτές, το ακυρωτικό δικαστήριο της Γαλλίας διαφοροποίησε τη νομολογία του εκδίδοντας απόφαση υπέρ των δανειοληπτών στην οποία αναφέρεται: «Η τράπεζα που χορηγεί δάνειο σε ξένο νόμισμα, με τον όρο ότι το ξένο νόμισμα είναι το λογιστικό νόμισμα και το ευρώ το νόμισμα πληρωμής, και το οποίο έχει ως αποτέλεσμα να επιβαρύνεται ο δανειολήπτης με τον συναλλαγματικό κίνδυνο, υποχρεούται να παρέχει στον δανειολήπτη επαρκείς και ακριβείς πληροφορίες… Αν δεν πληρούνται αυτοί οι όροι και οι προϋποθέσεις, οι σχετικοί όροι της δανειακής σύμβασης είναι άκυροι».
Στη συνέχεια, τον Νοέμβριο του 2024 η γαλλική Δικαιοσύνη έκρινε ότι η BNP Paribas ήταν «πλήρως υπεύθυνη για τη ζημία» που υπέστη ομάδα δανειοληπτών που κινήθηκε εναντίον της τράπεζας. Μετά την απόφαση, που ήρθε έπειτα από αποφάσεις του ΔΕΕ επί προδικαστικών ερωτημάτων, η BNP Paribas αποζημίωσε ένα ένα τα μέλη του σωματείου δανειοληπτών ελβετικού φράγκου με συνολικό ποσό περίπου μισό δισεκατομμύριο ευρώ.
Γερμανία
Το 2017, με απόφασή του το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο της Γερμανίας για δάνειο σε αναφορά με ελβετικό φράγκο προς οργανισμό τοπικής αυτοδιοίκησης δέχτηκε την ελλιπή προσυμβατική ενημέρωση του δανειολήπτη από την τράπεζα σχετικώς με τους κινδύνους μεταβολής της συναλλαγματικής ισοτιμίας.
Ιταλία
Το πρόβλημα με τα δάνεια με ρήτρα σε ελβετικό φράγκο προήλθε από τη βρετανική Barclays. Το 2021 το ανώτατο δικαστήριο της Ιταλίας έκρινε τις ρήτρες που δεν έχουν συνταχθεί με σαφή τρόπο καταχρηστικές και ως εκ τούτου άκυρες. Με δικαστική απόφαση του 2024 η Barclays οφείλει να αποζημιώσει τους Ιταλούς δανειολήπτες, καθώς το δικαστήριο κήρυξε άκυρες τις συμβατικές ρήτρες για στεγαστικά δάνεια με ρήτρα αξίας ελβετικού φράγκου λόγω έλλειψης διαφάνειας
–σαφήνειας. Υπογράμμισε μάλιστα τον υπερβολικό συναλλαγματικό κίνδυνο στον οποίο εκτέθηκαν οι δανειολήπτες, οι οποίοι δεν είχαν επαρκώς ενημερωθεί από την τράπεζα.
Πολωνία
Εμβληματικές κρίθηκαν και αποφάσεις της πολωνικής Δικαιοσύνης, επίσης κατόπιν προδικαστικών ερωτημάτων προς το ΔΕΕ. Ενδεικτικά, με δικαστική απόφαση της 21ης Σεπτεμβρίου 2023 κρίθηκε ότι ανεξάρτητα από την εκπαίδευση και την εμπειρία του δανειολήπτη, η τράπεζα έχει υποχρέωση να παρέχει πληροφορίες με κατανοητό και διαφανή τρόπο. Καταρρίπτοντας έτσι τους ισχυρισμούς των τραπεζών πως το μορφωτικό και επαγγελματικό επίπεδο του δανειολήπτη τον απέκλειε από κάθε αξίωση.
Κύπρος
Το 2022 το δικαστήριο Πάφου αποφάσισε υπέρ των δανειοληπτών των οποίων τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο χορηγήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (Κύπρος) Ltd. Ο δικαστής της υπόθεσης διέταξε την τράπεζα να μετατρέψει τα δάνειά της από ελβετικό φράγκο σε ευρώ με τη συναλλαγματική ισοτιμία εκταμίευσης.
Ισπανία
Το ανώτατο δικαστήριο διέταξε επανυπολογισμό δανείων με ισοτιμία εκταμίευσης και επιτόκιο Euribor. Σε μια απόφαση η Caixa Bank, πρώην Barclays, κλήθηκε να μετατρέψει το δάνειο προσφεύγοντος σε ευρώ.
Διαβάστε επίσης
Τριαντόπουλος, ο καθαριστής που βρόμισε
Πολιτική Τραμπ και στη CIA: «Δυνατότητα εθελουσίας εξόδου»
Η τραπεζική απάτη με το ελβετικό φράγκο που βαπτίστηκε στεγαστικό δάνειο
Σκάνδαλο στον στρατό: 7,1 εκατ. ευρώ σε εργολάβους με 179 αμαρτωλές συμβάσεις – Το πόρισμα
Eurovision 2025: Έντονες αντιδράσεις από Τουρκία για την «Αστερομάτα» – Τι ζητούν
Κύρτσος: Παρέμβαση Μαξίμου και στην oμογένεια για Καρυστιανού και έγκλημα Τεμπών
