Η άνοδος της ακροδεξιάς, η «μαντόνα» Μελόνι, η ανύπαρκτη Αριστερά μέσα από τη ματιά δύο Ελλήνων ακαδημαϊκών της Ιταλίας.
Και τώρα τι; Οι μετεκλογικές εξελίξεις στην Ιταλία έχoυν γίνει αντικείμενο αναλύσεων και εκτιμήσεων από πολλούς. Για το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών, για την επικράτηση της Τζόρτζια Μελόνι, για το μέλλον της ιταλικής Αριστεράς και για την ευρωπαϊκή διάσταση των εξελίξεων το Documento απευθύνθηκε σε δύο Ελληνες πανεπιστημιακούς που ζουν κι εργάζονται στη γειτονική χώρα.
Ο Χαράλαμπος Τσολάκης, καθηγητής Εντομολογίας στο Università di Palermo, μόνιμος κάτοικος Ιταλίας, πιάνει το νήμα από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου μέχρι την εκλογή της Μελόνι. Για την «άφθαρτη» ακροδεξιά πολιτικό που έδωσε εικόνα στα θρησκευτικά και πατριωτικά ιδανικά των Ιταλών μιλάει ο Γιώργης-Βύρων Δάβος, ο οποίος εργάζεται ως δημοσιογράφος και κριτικός τέχνης. Επίσης είναι επισκέπτης καθηγητής Αισθητικής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπρέρα στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου και Κοινωνιογλωσσολογίας και Λογικής Φιλοσοφίας της Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο του Βίγο στην Ισπανία.
Πού οφείλεται κατά τη γνώμη σας η εκλογική επιτυχία του κόμματος της Μελόνι;
Γιώργης-Βύρων Δάβος: Σε μεγάλο βαθμό η άνοδος της Μελόνι οφείλεται στη φθορά των άλλων κομμάτων που συμμετείχαν και στήριξαν τη δοτή κυβέρνηση του Μάριο Ντράγκι και το ακραία υπαγορευμένο από την ΕΕ πρόγραμμά της. Τα Αδέλφια της Ιταλίας έμειναν στην αντιπολίτευση και καρπώθηκαν την απογοήτευση του εκλογικού σώματος από την άνευ όρων ευρωατλαντική στοίχιση των άλλων κομμάτων του κυβερνητικού σχηματισμού (Δημοκρατικό Κόμμα, Forza Italia, Λέγκα). Η απογοήτευση από την ΕΕ, η ακρίβεια, η ανεργία, το μεταναστευτικό ως συνέπεια της απραξίας της κυβέρνησης σε κοινωνικό επίπεδο αλλά και οι έριδες των κομμάτων της κυβέρνησης είναι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτό. Εδώ θα πρέπει να προστεθεί και η «απομυθοποίηση» των άλλων ηγετών της Δεξιάς (Σίλβιο Μπερλουσκόνι, Ματέο Σαλβίνι), όπως και η ακόμη «άφθαρτη» από πολιτικές τριβές εικόνα της Μελόνι ή η δημοσκοπική εξιδανίκευση της εικόνας της ως γυναίκας και μητέρας με θρησκευτικά και πατριωτικά ιδανικά που υπερκέρασε τη φασιστική της ταυτότητα, με αποτέλεσμα να… μαυλίσει μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος.
Τι εξήγηση έχει το φαινόμενο της ανόδου της ακροδεξιάς;
Χαράλαμπος Τσολάκης: Η ιστορία αρχίζει με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Στη δεκαετία του ’90 βλέπουμε την αντικατάσταση του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος από το Δημοκρατικό Κόμμα Ιταλίας που μετά έγινε απλώς Δημοκρατικό Κόμμα, τη διάλυση του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, την εξαφάνιση του Σοσιαλιστικού Κόμματος αλλά και την αντικατάσταση του νεοφασιστικού κόμματος MSI (Κοινωνικό Κίνημα Ιταλίας) με την πιο νερωμένη Destra Nazionale (Εθνική Δεξιά) του Φίνι. Στην ουσία η πόλωση που υπήρχε στην ιταλική πολιτική ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά αποδυναμώθηκε και τη θέση του ατλαντικού κέντρου πήρε η Forza Italia του Μπερλουσκόνι, που μάζεψε τα δεξιά χριστιανοδημοκρατικά ρεύματα κι ένα μεγάλο μέρος των πρώην σοσιαλιστών που ήδη στη δεκαετία του ’80 συμπορεύονταν πολιτικά, ουσιαστικά και ιδεολογικά με τη χριστιανοδημοκρατία. Μέρος της τελευταίας κατευθύνθηκε προς το Δημοκρατικό Κόμμα, ισοπεδώνοντας την πολιτική και κοινωνική σε μια προσωπική αντιπαράθεση μεταξύ αρχηγών κομμάτων. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν όλα αυτά τα κόμματα ακολουθούσαν την ίδια πολιτική και προπάντων οικονομική γραμμή.
Ολα αυτά απέφεραν κοινωνικό χάος κι έναν γενικό αποπροσανατολισμό των πολιτών, οι οποίοι χωρίς σημεία αναφοράς περιφέρονταν πίσω από τον κάθε δημαγωγό (βλ. Μπέπε Γκρίλο με το Κίνημα Πέντε Αστέρων) που υποσχόταν αλλαγές, βοήθεια στα φτωχά στρώματα της κοινωνίας και εξάλειψη της δημόσιας σπατάλης. Αλλά κι αυτοί οι τελευταίοι όταν μπήκαν στην κυβέρνηση απέδειξαν ότι δεν διέφεραν από τους άλλους! Ετσι ο κόσμος στράφηκε στα πιο απλά και καθημερινά συνθήματα που αφορούν την τάξη και την ασφάλεια, την οικογένεια και την ξενοφοβία, τα οποία ήταν και είναι τα κλασικά συνθήματα της ακροδεξιάς. H Μελόνι, η οποία προέρχεται από το προαναφερόμενο MSI, μολονότι χρίστηκε υπουργός σε μια από τις τόσες κυβερνήσεις του Μπερλουσκόνι, έπιασε τον παλμό μεγάλου μέρους του εκλογικού σώματος που ακόμη ελπίζει στην αναδιάρθρωση της ιταλικής κοινωνίας με εθνική χροιά. Οι υποσχέσεις της Μελόνι υπερτερούν των ξενόφοβων διακηρύξεων της σχισματικής Λέγκας του Βορρά και υπονοούν κρατικές αναδιαρθρώσεις ιδιαίτερα επιθυμητές από σε μεγάλο μέρος της ιταλικής κοινωνίας. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που πολλά από τα «φρούρια» της Λέγκας στον ιταλικό βορρά πέρασαν στη Μελόνι και το ίδιο έγινε μ’ ένα μεγάλο μέρος της εκλογικής βάσης της Forza Italia.
Πώς σχολιάζετε την αδυναμία να υπάρξει μια κεντροαριστερή απάντηση στο ενιαίο μπλοκ της Δεξιάς;
Χ.Τσ.: Η αδυναμία βρίσκεται ακριβώς στη λέξη κεντροαριστερά. Αυτό το κόμμα ήδη υπάρχει, είναι το PD (Δημοκρατικό Κόμμα) και πήρε περίπου το 19% των ψήφων, αλλά από αριστερό δεν έχει καν το όνομα. Αυτό που οι εφημερίδες ακόμη αποκαλούν κεντροαριστερά είναι στην ουσία ένα κεντρώο φιλελεύθερο κόμμα το οποίο φυσιολογικά αδυνατεί να πείσει τα μεσαία στρώματα, που την τελευταία εικοσαετία έχουν αποδεκατιστεί οικονομικά και κοινωνικά, και τα εργατικά στρώματα, που είναι στα πρόθυρα της φτώχειας, ότι η εναλλακτική λύση είναι η λιτότητα για τους πολλούς και ο πλούτος για τους λίγους. Μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος που δεν πήγε να ψηφίσει, το πιο υψηλό στη μεταπολεμική περίοδο, προέρχεται από την Αριστερά. Αυτοί οι άνθρωποι δεν βλέπουν καμιά αριστερή εναλλακτική στο PD αλλά ούτε στα ανοργάνωτα κομματίδια που αποσπάστηκαν στο πέρασμα του χρόνου από το PD και σε αυτές τις εκλογές μάζεψαν μαζί με τους Πράσινους το 3% των ψήφων. Στην ουσία δεν υπάρχει οργανωμένος αριστερός λόγος και από αυτή την απουσία επωφελείται η ακροδεξιά.
Ποιος ο λόγος που δεν έγινε εφικτή η συγκρότηση ενός αντίπαλου δέους με εκλογικούς όρους;
Γ.Β.Δ.: Η αδυναμία να σχηματιστεί αριστερός πόλος είναι σχεδόν δεδομένη στην Ιταλία. Μετά την υποτιθέμενη κάθαρση των «καθαρών χεριών» του 1992 και τη μετάλλαξη του ΙΚΚ σε σοσιαλδημοκρατικό και φιλοατλαντικό κόμμα με πολλά χριστιανοδημοκρατικά στελέχη (π.χ. ο τωρινός ηγέτης του Ενρίκο Λέτα προέρχεται από εκεί) πολλοί αριστεροί ψηφοφόροι επιλέγουν την αποχή, ενώ και τα κινήματα ή οι πρωτοβουλίες παραμένουν τοπικά, ασύνδετα μεταξύ τους, χωρίς να εκφράζουν τους ψηφοφόρους σε πανεθνικό επίπεδο. Η περιφερειακή και κοινωνική διαστρωμάτωση της Ιταλίας δεν επιτρέπει σε κινήματα ή κόμματα που δεν έχουν τη δομή και την ιδεολογία που κάποτε είχε το ΙΚΚ να ενώσουν πληθυσμιακές και κοινωνικές ομάδες με διαφορετικό χαρακτήρα, ιδίως όταν δεν μπορούν να εκπέμψουν κοινά ιδανικά και συνθήματα. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων απορρόφησε μέρος από την αριστερή πτέρυγα της χώρας, όμως δεν μπορεί να αποτελέσει σταθερό πυρήνα για την ανάπτυξη ενός αριστερού αναχώματος.
Τι προκλήσεις έχει να αντιμετωπίσει η Μελόνι μετά το αποτέλεσμα της κάλπης;
Γ.Β.Δ.: Αυτήν τη στιγμή η Μελόνι βρίσκεται «υπό επιτήρηση» τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της χώρας. Εχει υποσχεθεί πίστη στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ όσον αφορά την Ουκρανία, τους εξοπλισμούς και την εφαρμογή του προϋπολογισμού και του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης. Μπορεί οι δεδομένες φιλοδυτικές της απόψεις να καθησυχάζουν τις ΗΠΑ, όμως η απρόβλεπτη πολιτική της στάση όσον αφορά τις εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις που απαιτεί το σχέδιο, η αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής πολιτικής σε πολλούς τομείς (ακρίβεια και ενέργεια, αμβλώσεις και μεταναστευτικό) δημιουργούν ανασφάλεια στις Βρυξέλλες. Οπως και ο δεδομένος «κρατισμός» που έχουν κόμματα σαν το δικό της ανησυχεί ιδιαίτερα το μεγάλο κεφάλαιο της χώρας, όπως και του εξωτερικού. Ιδια ανησυχία προκαλεί η πρόθεσή της να αλλάξει τον τρόπο εκλογής του προέδρου μέσω άμεσης ψηφοφορίας από τον λαό, εξέλιξη που μπορεί να οδηγήσει στην παραίτηση Ματαρέλα και τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, που θα αλλάξει τα δεδομένα στον τρόπο παρέμβασης του Ιταλού προέδρου στις εξελίξεις, αλλά και να έχει άμεσες συνέπειες και στην εφαρμογή του προγράμματος ανάκαμψης.
Η πρόσφατη προειδοποίηση του Μπερλουσκόνι ότι «εάν διαπιστώσει αντιευρωπαϊκές τάσεις» στην πρωθυπουργία της Μελόνι θα αποχωρήσει από την κυβέρνηση έχει ξυπνήσει σενάρια για πιθανή αποχώρησή του και τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης εθνικής ενότητας, με δεδομένα τα καλά αποτελέσματα του κέντρου (Ρέντσι – Καλέντα) και του Κινήματος Πέντε Αστέρων. Ο Μπερλουσκόνι εμφανίζεται ως εγγυητής του «ευρωπαϊσμού» (γιατί ο φιλοατλαντισμός είναι δεδομένος πλέον) και της πιστής εφαρμογής του προϋπολογισμού και του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης που εκπονεί ο Ντράγκι.
Οταν η ΕΕ, μετά ο πρόεδρος Ματαρέλα κι έπειτα ο ίδιος ο Μπερλουσκόνι κρίνουν ότι παραβιάζεται, μπορεί κάλλιστα να αποχωρήσει από την κυβέρνηση και με τη σύμπραξη κέντρου, Κινήματος Πέντε Αστέρων, ίσως και PD και Λέγκας, που επίσης ενδέχεται να αποχωρήσει, να ξανασχηματίσουν μετ’ ολίγου κυβέρνηση αλά Ντράγκι ή τεχνοκρατών. Επίσης θα πρέπει να σταθμιστεί και ο βαθμός που η Μελόνι θα ικανοποιήσει τις κυβερνητικές απαιτήσεις του Μπερλουσκόνι (υπουργεία, προσωπικές του φιλοδοξίες, π.χ. για την προεδρία). Ενα πλήγμα στον βοναπαρτισμό του Μπερλουσκόνι ενδέχεται να οδηγήσει και στην προαναφερθείσα αποχώρηση και σε ενδοκυβερνητική κρίση. Προς το παρόν πάντως τα εχέγγυα που έδωσε η Μελόνι σε ΕΕ και ΝΑΤΟ της εξασφαλίζουν την υπό επιτήρηση ανοχή: εάν τηρηθούν κατά γράμμα οι 500 μεταρρυθμίσεις του Εθνικού Σχεδίου, η διανομή των κονδυλίων του στις εγκεκριμένες από τις Βρυξέλλες επενδύσεις (έστω και με μικρές παραχωρήσεις για τις ιταλικές επιχειρήσεις που θέλει η Μελόνι) και ο σφικτός προϋπολογισμός με τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες και τη βοήθεια στην Ουκρανία, τότε η Ευρώπη δεν θα έχει πρόβλημα με τον ρητορικό πατριωτισμό, την επαναφορά των βασανιστηρίων στα αστυνομικά τμήματα, την πολιτική κατά των αμβλώσεων και υπέρ της οικογένειας, τις διώξεις των μεταναστών κ.λπ. που εισηγείται η Μελόνι (άλλωστε το ίδιο πράττει και για την Ουγγαρία, την Πολωνία κ.λπ.).
Το βέβαιο είναι ότι η Ιταλία εισέρχεται σε περίοδο αβεβαιότητας, εν αναμονή του εάν η κυβέρνηση υπό τη Μελόνι θα «συμμορφωθεί» εντελώς με ΕΕ και ΝΑΤΟ ή θα προκαλέσει κλυδωνισμούς, με κίνδυνο να της στοιχίσει τις αδρές χρηματοδοτήσεις από τα ευρωπαϊκά προγράμματα.
Περιμένετε κάτι διαφορετικό από μια πρωθυπουργία Μελόνι;
Χ.Τσ.: Τίποτε το ιδιαίτερο. Η Μελόνι έδωσε διαπιστευτήρια στους ατλαντικούς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς και εκτός από τη δημόσια ρητορική της δεν θα αλλάξει σε κανένα βαθμό την πορεία της ιταλικής οικονομίας. Ηδη λίγες ώρες μετά τις εκλογές άρχισαν να μασάνε τις υποσχέσεις και οι προσκείμενες σ’ αυτούς εφημερίδες γράφουν για τη συνέχεια της ατζέντας Ντράγκι. Οπως λέμε στην Ελλάδα, άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς.
