Εν μέσω πολεμικής σύρραξης στην Ουκρανία και κατακόρυφης αύξησης των τιμών σε ενέργεια και είδη πρώτης ανάγκης, οι υπουργοί Υποδομών και Ενέργειας έστρωσαν το τραπέζι σε μια χούφτα μεγαλοεργολάβους προκειμένου να είναι όλα έτοιμα όταν σερβιριστεί το ζεστό χρήμα του Ταμείου Ανάκαμψης. Ανασύροντας τη μανιέρα που μετέτρεψε τα εκατομμύρια δολάρια του σχεδίου Μάρσαλ σε παγωμένες πιστώσεις, ο Κώστας Καραμανλής του Αχιλλέα συνέταξε από κοινού με τον Κώστα Σκρέκα το νομοσχέδιο-σκούπα με τον εύσχημο τίτλο «Πρότυπες προτάσεις για έργα υποδομής», το οποίο εισάγει έναν πειραματικό θεσμό για έργα υποδομών και ενέργειας με πρωτοβουλία του ιδιωτικού τομέα και πλαφόν ενεργοποίησης τα 200 εκατ. ευρώ.
Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία της πλειοψηφίας, σκοπός του σχεδίου νόμου είναι η επιτάχυνση της ωρίμασης, της δημοπράτησης και της υλοποίησης έργων υποδομών. Φευ! Οπως διασαφήνισαν δύο ανεξάρτητες αρχές, το Επιστημονικό Συμβούλιο της Βουλής και αρμόδιοι φορείς που πήραν τον λόγο στην Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου, πίσω από τις μεγαλαυχίες της συμπολίτευσης κρύβεται η επιδίωξη θέσπισης πέπλου αδιαφάνειας, άνισης μεταχείρισης και καρτελοποίησης της κατασκευαστικής αγοράς μέσω διατάξεων που οδηγούν σε «κενό δικαίου».
Προβλέπεται δε η σύσταση Επιτροπής Αξιολόγησης Πρότυπων Προτάσεων, στην οποία ανάλογα με τη φύση του έργου θα προεδρεύει είτε ο Κ. Καραμανλής είτε ο Κ. Σκρέκας, καταλήγοντας στον τελικό κριτή που δεν είναι άλλος από το Μέγαρο Μαξίμου.
Παράλληλα, ο υπουργός Μεταφορών και Υποδομών φρόντισε να αδρανοποιήσει τα φίλτρα ελέγχου που είχαν θεσπιστεί επί της προηγούμενης κυβέρνησης για τις συμβάσεις στρατηγικής σημασίας (ν. 4412/2016), οι οποίες «συμπτωματικά» έχουν πάλι τελικό κριτή την Ηρώδου Αττικού διά της Κυβερνητικής Επιτροπής Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας. Διόλου τυχαίο ότι η ΝΔ υπερψήφισε μόνη της στις 3 Μαρτίου το εν λόγω νομοσχέδιο μέσα σε κλίμα έντονων επικρίσεων από σύσσωμη την αντιπολίτευση.
Τι εστί «πρότυπες συμβάσεις»
Αντικείμενο του νόμου 4903/2022 είναι η θέσπιση των διαδικασιών υποβολής και οι κανόνες αξιολόγησης και έγκρισης πρότυπων προτάσεων για έργα υποδομής, καθώς και οι κανόνες που διέπουν τις διαδικασίες ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων, συμβάσεων παραχώρησης και συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Οσον αφορά το πεδίο εφαρμογής, πρόκειται για έργα υποδομής τα οποία «δεν έχουν ενταχθεί οριστικά στον σχεδιασμό της αναθέτουσας αρχής» και έχουν χαρακτηριστικά «καινοτομίας ή πολυπλοκότητας» με προϋπολογιζόμενη αξία τουλάχιστον 200 εκατ. ευρώ.
Βέβαια, προβλέπονται και εξαιρέσεις. Με απόφαση του υπουργού Υποδομών ή Ενέργειας μπορούν να ενταχθούν στον σχεδιασμό της αναθέτουσας αρχής ή στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων έργα που είτε παρουσιάζουν πολύ χαμηλό επίπεδο ωρίμασης είτε «θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση των δυσμενών οικονομικών συνεπειών της πανδημίας».
Βήμα βήμα τα προνόμια
Σε σχέση με τα στάδια υλοποίησης, κατατοπιστική είναι η επικριτική περιγραφή του εισηγητή της αξιωματικής αντιπολίτευσης Χρήστου Γιαννούλη. «Το πρώτο βήμα για τις πρότυπες συμβάσεις είναι ότι έρχεται ένας ιδιώτης και υποβάλλει μια πρόταση για ένα έργο καινοτόμο. Το δεύτερο βήμα είναι να αξιολογείται από την Επιτροπή Αξιολόγησης» είπε, θυμίζοντας ότι επικεφαλής της επιτροπής είναι ο υπουργός Υποδομών ή Ενέργειας, ενώ τα υπόλοιπα μέλη είναι «απολύτου πολιτικής επιρροής». Κατά τον Χρ. Γιαννούλη, τρίτο βήμα είναι η έγκριση ή απόρριψη της πρότασης από την Κυβερνητική Επιτροπή Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας, κρίνοντας ότι επί της ουσίας «αποφασίζει ο πρωθυπουργός πλαισιωμένος από κάποιους κομματικούς μανδαρίνους ή από τις στρατιές των μετακλητών, τους οποίους έχετε βαφτίσει πολιτικό προσωπικό και τεχνοκράτες».
«Οι κανόνες σε όλη αυτήν τη διαδικασία μπορείτε να μας πείτε πού βρίσκονται μέσα στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο;» διερωτήθηκε, τονίζοντας: «Δεν προβλέψατε διαδικασία διατύπωσης γνώμης από την Επιτροπή Ανταγωνισμού σχετικά με τις επιπτώσεις των έργων υποδομής. Δεν προβλέψατε ότι το σύνολο των δεδομένων θα πρέπει να περιλαμβάνει πληροφορίες όπως ημερομηνίες οικονομικού κλεισίματος και μια σειρά από άλλα δεδομένα. Είχατε μόνο βιασύνη να έρθει το συγκεκριμένο μοντέλο πειραματικής εφαρμογής στη χώρα».
Σύμφωνα με τον αναπληρωτή τομεάρχη Υποδομών του ΣΥΡΙΖΑ, το τέταρτο και τελευταίο βήμα είναι και το πιο σημαντικό. «Είναι τεράστια η διαφορά μεταξύ του τι συμβαίνει σε άλλες χώρες και στις χώρες της ΕΕ. Γίνεται, λέτε, διαγωνιστική διαδικασία» επισήμανε δηκτικά και επικαλέστηκε τις ενστάσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού περί παραβίασης του κανόνα της ίσης μεταχείρισης, καθώς ο προτείνων το έργο όχι μόνο γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες του αντικειμένου, αφού ο ίδιος το συνέταξε, αλλά έχει και προνομιακή μεταχείριση μέσα από το λεγόμενο «δικαίωμα διεκδίκησης».
«Να διαχωριστεί από το Ταμείο Ανάκαμψης»
Πλην των εκπροσώπων ΚΕΔΕ, ΕΝΠΕ, Συνδέσμου Προμηθευτών Ενέργειας (ΕΣΠΕΝ) και Εθνικού Συμβουλίου Βιομηχανίας, Υποδομών και Κατασκευών (ΕΣΒΥΚ), οι υπόλοιποι εκπρόσωποι φορέων άσκησαν δριμεία κριτική. Ενδεικτικό παράδειγμα η τοποθέτηση του προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού Γιάννη Λιανού. Ο εκλεκτός του Μεγάρου Μαξίμου για την (επεισοδιακή) αντικατάσταση της Βασιλικής Θάνου αποσαφήνισε ευθύς εξαρχής ότι οι πρότυπες προτάσεις αποσκοπούν στην «ταχεία αξιοποίηση των κονδυλίων που θα διατεθούν στη χώρα μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης», διευκρινίζοντας πως το συγκεκριμένο εργαλείο έχει νόημα «μόνο εφόσον ο ιδιωτικός τομέας επωμιστεί κατά συντριπτικό μέρος τη χρηματοδότηση του έργου και το ανάλογο οικονομικό ρίσκο».
Εν συνεχεία υπογράμμισε ότι οι πρότυπες προτάσεις «μάλλον θα πρέπει να διαχωριστούν από περιπτώσεις όπου τα έργα υποδομής έχουν ενταχθεί στον σχεδιασμό της αναθέτουσας αρχής ή του αναθέτοντος φορέα, δηλαδή αποτελούν πρωτοβουλία του δημόσιου τομέα», ενώ πρότεινε την εφαρμογή αυτού του μοντέλου για «περιπτώσεις όπου η χρηματοδότηση του έργου γίνεται εξ ολοκλήρου ή τουλάχιστον κατά 90% από τον ιδιωτικό τομέα και όχι αν το συγκεκριμένο έργο χρηματοδοτείται σημαντικά από δημόσιους πόρους, εθνικούς ή ενωσιακούς». Επιπλέον προειδοποίησε για «πιθανές συμπράξεις καρτελοποίησης», ενώ επέστησε τον κίνδυνο για την παρατήρηση του φαινομένου «joint bidding» (κοινοπρακτική προσφορά), πρακτική που αποτελεί «παράβαση του ανταγωνισμού».
Ο Γ. Λιανός τάχθηκε κατά του ορίου των 200 εκατ. ευρώ για τις πρότυπες συμβάσεις, με την εν λόγω παράμετρο να αποτελεί σημείο κριτικής ακόμη και από εκπροσώπους φορέων που επιδοκίμασαν το νομοσχέδιο, καθότι –σύμφωνα με την πρόεδρο της Πανελλήνιας Ενωσης Συνδέσμων Εργοληπτών Δημοσίων Εργων (ΠΕΣΕΔΕ) Μαρία Τσιομπάνου– οι εργοληπτικές εταιρείες (Στ΄ και Ζ΄ τάξης) που μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτό το υψηλό πλαφόν αποτελούν μόλις το 0,005% του κλάδου. Κλείνοντας ο πρόεδρος της ανεξάρτητης αρχής πρότεινε να θεσμοθετηθεί η διαδικασία διατύπωσης γνώμης από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, χωρίς όμως να εισακουστεί από τον υπουργό.
«Κενά δικαίου» και φαινόμενα διαφθοράς
Σε ανάλογο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Αδάμ Καραγλάνης, αντιπρόεδρος της Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων, τη συγχώνευση της οποίας δρομολογεί η κυβέρνηση με την Αρχή Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών μέσω νομοσχεδίου που κατέθεσε στη Βουλή ο Παναγιώτης Πικραμμένος. Ο Αδ. Καραγλάνης περιέγραψε τις πρότυπες συμβάσεις ως θεσμό «που δεν έχει δοκιμαστεί» σε επίπεδο ΕΕ, συμπληρώνοντας ως μόνο παράδειγμα αυτό της Ιταλίας, στην οποία –σύμφωνα με τον πρόεδρο της Πανελλήνιας Ενωσης Διπλωματούχων Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Εργων Μιχαήλ Δακτυλίδη– δεν λειτούργησε αποτελεσματικά.
Ως προς τις προκλήσεις που θα παρουσιαστούν κατά την εφαρμογή του σχεδίου νόμου, ο αντιπρόεδρος της ανεξάρτητης αρχής έθεσε στο επίκεντρο το γεγονός ότι η πρωτοβουλία ανήκει στον ιδιώτη και όχι στην αναθέτουσα αρχή. «Αυτό ενδεχομένως να δημιουργεί θέματα συμβατότητας με τον όλο σχεδιασμό της αρχής, είτε συνεκτικότητας λοιπών έργων είτε ζητήματα δημοσιονομικά ή προϋπολογισμού» πιθανολόγησε και πρόσθεσε: «Το δεύτερο και κυριότερο, που εκεί θα πρέπει να πέσει όλο το βάρος για να υπάρξουν οι αναγκαίες δικλίδες, επειδή εξ ορισμού η αναθέτουσα αρχή επιδιώκει το δημόσιο συμφέρον και την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, σε αντίθεση με έναν ιδιωτικό φορέα ο οποίος λογικό είναι να επιδιώκει τα οικονομικά και επαγγελματικά του συμφέροντα, εκεί ενδέχεται να ανακύψουν ζητήματα εμφάνισης φαινομένων διαφθοράς».
Ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή του ο Αδ. Καραγλάνης σχολίασε ότι μέσω του νομοσχεδίου «εισάγονται εξαιρέσεις και δυνατότητες παρεκκλίσεων» από τον νόμο του 2016, διατηρώντας επιφυλάξεις για το κατά πόσο «δημιουργούνται κάποια κενά δικαίου» που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δικαστικές εμπλοκές και καθυστερήσεις.
Αντίκτυπος στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση έργων;
Παίρνοντας τη σκυτάλη, το Επιστημονικό Συμβούλιο ασκεί προσεκτική αλλά πολυεπίπεδη κριτική στο «ξήλωμα» των δικλίδων ελέγχου για τις συμβάσεις στρατηγικής σημασίας. Στην έκθεση που υπογράφει ο πρόεδρος του Συμβουλίου Κώστας Μαυριάς επισημαίνονται οι θεμελιώδεις αρχές της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ, όπως η ίση μεταχείριση, η διαφάνεια, η νομιμότητα κ.λπ. για τις διαδικασίες ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων και υπογραμμίζεται πως «τυχόν παραβίαση των βασικών αυτών αρχών έχει αντίκτυπο στη χρηματοδότηση των εν λόγω δημόσιων έργων, η οποία γίνεται σε μεγάλο βαθμό από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία, και στην κάλυψη του τυχόν προκύπτοντος δημοσιονομικού κόστους».
Εξηγείται επίσης ότι «με τον αποκλεισμό της εφαρμογής ορισμένων διατάξεων και την εισαγωγή παρεκκλίσεων από ισχύουσες διατάξεις δημιουργείται κενό δικαίου, το οποίο καλείται να καλύπτει η αναθέτουσα αρχή με την εκάστοτε διακήρυξη». Μάλιστα στην έκθεση αποσαφηνίζεται ότι η απουσία κανόνων εκ των προτέρων γνωστών στους ενδιαφερομένους πιθανόν να δημιουργήσει ανασφάλεια δικαίου, να επιβαρύνει χρονικά τις διαδικασίες και να δυσχεράνει τον προδικαστικό και δικαστικό έλεγχό τους.
«Προσφυγή στην Κομισιόν κι ας μας πουν ανθέλληνες»
Ετοιμος να προσφύγει στις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τεχνικών Εταιρειών, όπως διεμήνυσε στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής ο πρόεδρός του Γιώργος Βλάχος. «Θέλω να δηλώσω ότι εμείς θα προσφύγουμε στις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ας μας χαρακτηρίζουν ανθέλληνες» ανέφερε χαρακτηριστικά. Προηγουμένως είχε στηλιτεύσει κι αυτός με τη σειρά του το πλαφόν των 200 εκατ. ευρώ για τις πρότυπες συμβάσεις, ενώ λάβρος ήταν και κατά των εξαιρέσεων που προβλέπονται στο νομοσχέδιο για τις συμβάσεις στρατηγικής σημασίας.
Ειδικότερα, μίλησε για κατάργηση της διαφάνειας και υποστήριξε ότι στις τροποποιήσεις του ν. 4412/2016 δεν υπάρχει καμία αναφορά στο τι αντικαθιστά αυτές τις εξαιρέσεις. «Τις αντικαθιστά ότι θα κάνουν ό,τι θέλουν οι αναθέτουσες αρχές, είναι πάρα πολύ απλό…» συμπέρανε, ενώ περιέγραψε όλο το πλέγμα απορρύθμισης που προκαλεί η νομοθετική παρέμβαση του Κ. Καραμανλή. Και κατέληξε λέγοντας: «Ολα αυτά γίνονται σε μια περίοδο που η αδιαφάνεια έχει θεριέψει. Καθημερινά έρχονται στον σύνδεσμό μας καταγγελίες με παράλογους και φωτογραφικούς όρους που θέτουν οι αναθέτουσες αρχές σε διαγωνισμούς ούτως ώστε στην ουσία να καταργείται πλήρως ο ανταγωνισμός».
Είδαν «μικρές διαφωνίες»
Μπροστά στην ομοβροντία των φορέων ο εισηγητής της ΝΔ διέκρινε πως επρόκειτο για «μικρές διαφωνίες», ενώ στην ολομέλεια ο υπουργός Υποδομών προχώρησε σε νομοτεχνικές βελτιώσεις, οι οποίες ωστόσο άφησαν αναλλοίωτο τον σκληρό πυρήνα των απορρυθμιστικών του παρεμβάσεων.
«Εμείς σεβόμαστε τις ανεξάρτητες αρχές και κάνουμε αυτήν τη διόρθωση γιατί αυτή άλλωστε είναι και η ουσία αυτού του διαλόγου σε μια νομοθετική διαδικασία, η κυβέρνηση να το λαμβάνει σοβαρά υπόψη όταν υπάρχουν ενστάσεις» είπε ο Κ. Καραμανλής, προκαλώντας την απορία ποιο… ρακούν συμπεριέλαβε στα κρυφά τις προβλέψεις που αφαίρεσε. Σε κάθε περίπτωση, η τοποθέτηση του υπουργού αποτελεί εμπαιγμό, αφού βασικά αιτήματα των ανεξάρτητων αρχών παραγνωρίστηκαν πλήρως.
