Ως μεγάλο πισωγύρισμα σε σκοτεινές εποχές μπορεί να χαρακτηριστεί η δημιουργία υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας σε συνδυασμό με την εξάλειψη του όρου «ισότητα των φύλων» από τις κυβερνητικές θέσεις, με τις ακραίες δηλώσεις της σημερινής υφυπουργού Υποδομών και Μεταφορών Χριστίνας Αλεξοπούλου περί αγέννητου παιδιού το 2019 αλλά και με την εκλογή κομμάτων που ασπάζονται τέτοιες ακραίες απόψεις, όπως το κόμμα Νίκη.
Η Χρ. Αλεξοπούλου είχε πάρει ξεκάθαρη θέση κατά της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος στον προσωπικό της λογαριασμό στο Twitter διατυπώνοντας μεσαιωνικές αντιλήψεις σχετικά με την προστασία του αγέννητου παιδιού. Η Ιερά Σύνοδος καθιέρωσε μάλιστα Ημέρα Αγέννητου Παιδιού, παίρνοντας ξεκάθαρη θέση κατά των αμβλώσεων.
Σκοταδιστική θεωρία
Η άποψη αυτή ταιριάζει γάντι με όσες ενστερνίζεται κατά κύριο λόγο η άκρα Δεξιά, που υποστηρίζει τη σκοταδιστική θεωρία ότι η ζωή του βρέφους ξεκινάει με τη σύλληψη, αμφισβητώντας ευθέως το δικαίωμα των γυναικών στην αυτοδιάθεση του σώματός τους.
Η «επιβράβευση» της Χρ. Αλεξοπούλου με την τοποθέτηση στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών αναδεικνύει τις προθέσεις του πρωθυπουργού.
Ο Κυρ. Μητσοτάκης όχι μόνο δημιούργησε το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, το οποίο είχε χαρακτηρίσει «υπουργείο-πυλώνα» για την αντιμετώπιση του δημογραφικού, αλλά καταργεί επιπλέον τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Δύο Φύλων, ακολουθώντας κατά γράμμα τα αναχρονιστικά βήματα του Ερντογάν. Ο πρόεδρος της Τουρκίας προχώρησε το 2011 στη μετονομασία του υπουργείου Γυναικείων Υποθέσεων και Κοινωνικής Πολιτικής σε υπουργείο Οικογενειακής και Κοινωνικής Πολιτικής.
Τη θέλει… δούλα και κυρά
Ετσι, μετά την Τουρκία η γυναίκα επιστρέφει και στην Ελλάδα στην εποχή που ο ρόλος της ήταν αποκλειστικά εντός οικογένειας, η οποία και την προσδιορίζει, ενώ εκτός αυτής ο ρόλος της είναι δευτερεύων και αδιάφορος προς τις αρχές. «Θα αλλάξει κάποια νομοθεσία; Eχουμε δει οπισθοδρόμηση σε θέματα έμφυλης ισότητας και σε άλλες κοινωνίες και σε άλλα κράτη» εκτιμά η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Λίζα Τσαλίκη, για να επισημάνει η δρ ΜΜΕ Δέσποινα Χρονάκη ότι «δεν είμαστε μια κουλτούρα θέσει προοδευτική».
Από την πλευρά της η ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου Μαρία Γκασούκα στέκεται «ιδιαίτερα στο συγκεκριμένο ζήτημα, αποκαλυπτικό της τραμπικής αντίληψης που φαίνεται να διακατέχει στα θέματα αυτά σημαντικό μέρος των κυρίαρχων δυνάμεων στο εσωτερικό της νέας κυβέρνησης και εξηγεί τις πρόσφατες επιλογές της».
«Εξαφανίζοντας τον ενοχλητικό και εγγενώς αντιπολιτευτικό όρο της ισότητας των φύλων»
Δυστυχώς οι χειρότεροι φόβοι μας το 2019, όταν είδαμε την κατάργηση της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων και τη δημιουργία ενός μορφώματος που προσπάθησε να συγκεράσει τα ζητήματα ισότητας των φύλων με άλλα θέματα, τα οποία περισσότερο συσκότιζαν και λιγότερο εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα και τις διεκδικήσεις των γυναικών, επιβεβαιώθηκαν με τον χειρότερο τρόπο.
Τα γυναικεία και φεμινιστικά κινήματα, οι επιτροπές ισότητας των πανεπιστημίων, οι ειδικές και οι ειδικοί στα θέματα φύλου αντέδρασαν τότε και πρόβλεψαν έναν κατήφορο, το τέλος του οποίου θα σήμαινε την εξαφάνιση ενός θέματος προοδευτικού, βαθιά δημοκρατικού και συχνά αντιπολιτευτικού, όπως είναι η ισότητα των φύλων, άρα ενοχλητικού, που ερχόταν σε αντίθεση με τη συντηρητική, αναχρονιστική αντίληψη η οποία κυριαρχεί σχετικά στο κυβερνών κόμμα. Κι έτσι ακριβώς συνέβη. Η ανακοίνωση της δημιουργίας υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, τα αντικείμενα που έχει αναλάβει το συγκεκριμένο υπουργείο, οι προτεραιότητές του όπως τις διατύπωσε η νέα υπουργός, η οποία φαίνεται να έχει στο κέντρο του ενδιαφέροντός της οτιδήποτε άλλο εκτός των έμφυλων προβλημάτων, η εξαφάνιση του όρου της ισότητας των φύλων από τον κυβερνητικό λόγο και τις κρατικές υπηρεσίες κ.λπ. αποτελούν πισωγύρισμα πολλών χρόνων και πλήγμα στις σημαντικές κατακτήσεις που είχαν σημειωθεί την τετραετία 2015-19.
Το γεγονός δεν θα περιοριστεί εδώ, αν κρίνω από την επιβράβευση με υπουργοποίηση της ανεκδιήγητης κυρίας η οποία βάλλει κατά του δικαιώματος των γυναικών στον έλεγχο του σώματός τους και του αναφαίρετου δικαιώματός τους στην άμβλωση, επικαλούμενη μάλιστα νομιμοποιητικά τα θεία και τη μεταφυσική. Και θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στο συγκεκριμένο ζήτημα, αποκαλυπτικό της τραμπικής αντίληψης που φαίνεται να διακατέχει στα θέματα αυτά σημαντικό μέρος των κυρίαρχων δυνάμεων στο εσωτερικό της νέας κυβέρνησης, που εξηγεί τις πρόσφατες επιλογές της. Οπως όλες/οι γνωρίζουμε, οι διεθνείς νομικές πράξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι έγκυρες ερμηνείες αυτών των πράξεων επιβεβαιώνουν το αναφαίρετο δικαίωμα των γυναικών να αποφασίζουν οι ίδιες, ανεξάρτητες, για όλα τα θέματα που συνδέονται με την αναπαραγωγή, συμπεριλαμβανομένου του ζητήματος της άμβλωσης. Τονίζουν μάλιστα πως οι απαγορεύσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παραβιάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών στην ιδιωτική ζωή, τη σωματική ακεραιότητα και αυτονομία, την ελευθερία της έκφρασης, την ελευθερία σκέψης, συνείδησης, θρησκείας ή πεποιθήσεων κ.λπ.
Μόλις πριν από λίγες ημέρες, στις 2.6.2023, ο ΟΗΕ διά της ICPD επανέλαβε εμφατικά την αναγνώριση των δικαιωμάτων των γυναικών στην αναπαραγωγική και σεξουαλική υγεία. Βάση των συγκεκριμένων δικαιωμάτων αποτελούν άρθρα της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών. Στο κέντρο δε της σύμβασης βρίσκονται τα δικαιώματα στην αυτονομία και την ιδιωτικότητα στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή, καθώς και τα δικαιώματα για συναίνεση έπειτα από ενημέρωση και εμπιστευτικότητα σε σχέση με τις υπηρεσίες υγείας.
Αξίζει πάντως να θυμηθούμε πως η αντίδραση στα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών, η αμφισβήτηση του δικαιώματός τους να εκφράζουν τη σεξουαλικότητά τους και να λαμβάνουν μόνες αυτές τις αποφάσεις που αφορούν το σώμα τους δεν είναι αθώα και τόσο «χριστιανική» όσο θέλουν κάποιες και κάποιοι να φαίνεται. Συχνά καθοδηγείται και χρηματοδοτείται από οργανωμένες ομάδες συμφερόντων, όπως ξεκάθαρα μας έδειξε η πρόσφατη αρνητική αμερικανική εμπειρία. Κλείνοντας πάντως, και παρά την ιδεολογική άβυσσο που με χωρίζει από την κ. Ζαχαράκη στα θέματα φύλου και όχι μόνο, καταδικάζω απερίφραστα την αήθη, σεξιστική και χυδαία επίθεση που δέχτηκε από το γνωστό φασιστοειδές και στέκομαι αλληλέγγυα στο πλευρό της και στο δικαίωμά της να αποφασίζει μόνη αυτή για τη ζωή και το σώμα της.
*Μαρία Γκασούκα Ομότιμη καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
«Οπισθοδρομική και σκοτεινή κατάσταση»
Είμαστε όμηροι των γραπτών μας, καθότι τα γραπτά μένουν. Σε αυτήν τη λογική το ότι ένα νεοδιορισθέν όργανο της κυβέρνησης το οποίο αναλαμβάνει υπουργείο έχει γράψει στο παρελθόν, το 2019, αυτό το tweet δημιουργεί μια άκρως ανησυχητική κατάσταση. Ενα παρόμοιο tweet προφανώς δεν ξεχνιέται, γιατί το διαδίκτυο δεν ξεχνάει ούτε τα καλά ούτε τα κακά. Φυσικά και θα ανασυρθεί στη δημόσια συζήτηση το tweet της κ. Αλεξοπούλου του 2019 από τη στιγμή που αναλαμβάνει θέση ευθύνης.
Εχουμε τη δημιουργία υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. Δεν είναι τυχαίο ότι από εκεί που συζητούσαμε για ισότητα τώρα μιλάμε για οικογένεια. Γιατί προφανώς μιλάμε για μια οικογένεια η οποία θα είναι ετεροκανονιστική – δεν θα υπάρχει και η αντισυμβατική οικογένεια, δύο μπαμπάδες ή δύο μαμάδες. Κατά τη γνώμη μου βιώνουμε μια άκρως ανησυχητική κατάσταση που μας πηγαίνει πάρα πολύ πίσω. Είναι εύλογη η ανησυχία όλων όσοι σκέφτονται τι θα σημαίνει πρακτικά, σε τι θα μεταφραστεί όλο αυτό. Θα αλλάξει κάποια πολιτική; Θα αλλάξει κάποια νομοθεσία; Εχουμε δει οπισθοδρόμηση σε θέματα έμφυλης ισότητας και σε άλλες κοινωνίες και σε άλλα κράτη.
Υπήρξε και το σχόλιο του Θάνου Τζήμερου που αναφερόμενος στην κ. Ζαχαράκη έκανε λόγο για μια υπουργό άτεκνη και άγαμη. Εχεις έναν άνθρωπο σαν τον Θ. Τζήμερο, που ανήκε σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο που πρέσβευε μια συγκεκριμένη προσέγγιση στα πράγματα. Δεν του κάνει εντύπωση που συζητάμε για υπουργείο Οικογένειας –του διαφεύγει εντελώς το αφήγημα πίσω από το υπουργείο Οικογένειας– και αυτό που του κάνει εντύπωση είναι ότι η υπουργός του υπουργείου Οικογένειας είναι άτεκνη και άγαμη, άρα κατ’ αυτό τον τρόπο δεν είναι η κατάλληλη. Εκεί που θα έπρεπε να θίγονται πράγματα όπως η αντικατάσταση του όρου ισότητα από τον όρο οικογένεια, εκείνος καταφέρεται εναντίον της υπουργού που αναλαμβάνει το υπουργείο, η οποία τυχαίνει να μην πληροί το κουτάκι που ορίζει μια συγκεκριμένη κοινωνική προσδοκία.
Από πλευράς φεμινιστικών σπουδών είναι σαφές ότι ζούμε μια κατάσταση σκοτεινή και οπισθοδρομική – πρόκειται για μια υπαναχώρηση δεκαετίες πίσω. Βλέπουμε την άνοδο ενός νεοσυντηρητισμού και μιας επανα-παραδοσιοποίησης (retraditionalization) που μόνο με αγωνία και βαθιά ανησυχία με γεμίζει.
*Λίζα Τσαλίκη Καθηγήτρια Κοινωνικής και Πολιτικής Ανάλυσης της Επικοινωνίας στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ
«Αναπαράγουν αντιλήψεις οι οποίες μας πάνε πάρα πολύ πίσω»
Το σχόλιο της Χρ. Αλεξοπούλου ήταν αμιγώς μια χριστιανοηθική άποψη, άποψη στην οποία προφανώς και δεν χωράνε μη κυρίαρχες σεξουαλικά ομάδες, όπου εντάσσουμε τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και τους ανθρώπους που επιλέγουν ή αποφασίζουν εξ ανάγκης να μην μπουν σε διαδικασία οικογένειας. Σύμφωνα με αυτήν τη λογική, το παιδί δεν λαμβάνεται υπόψη ως κομμάτι της πολιτισμικής και κοινωνικής εξέλιξης αλλά μετατρέπεται σε αφήγηση για την ανάγκη αναπαραγωγής, την ανάγκη αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος, με στοιχεία όμως εθνοτικά (Ελληνες), θρησκευτικά (χριστιανοί ορθόδοξοι) και ετεροκανονιστικά (άντρας – γυναίκα). Είμαστε σε μια κοινωνία η οποία ορίζεται από αυτήν τη χριστιανοηθική λογική και ορίζεται από μια βαθιά συντηρητική φιλοσοφία γύρω από το σώμα, τη σεξουαλικότητα, τις σχέσεις των ανθρώπων διαφορετικών φύλων και διαφορετικών σεξουαλικών ταυτοτήτων.
Η ορθόδοξη χριστιανική κουλτούρα διατρέχει την ελληνική κουλτούρα και βεβαίως, ως βαθιά συντηρητική φιλοσοφία, συμβάλλει και στο ότι είμαστε βαθιά συντηρητική κοινωνία. Μια κοινωνία που δεν έχει ακολουθήσει ούτε έχει ποτέ έρθει στο ίδιο επίπεδο εξελίξεων με άλλες ευρωπαϊκές στο κομμάτι της ισότητας φύλων, των φεμινιστικών κινημάτων, των κινημάτων για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ κ.λπ. Δεν είμαστε μια κουλτούρα θέσει προοδευτική.
Αυτό επεκτείνεται και στο γεγονός ότι φτιάχτηκε ένα υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής στο οποίο υπάρχει υφυπουργείο για την οικογένεια, τη δημογραφική πολιτική και… παρεμπιπτόντως για την ισότητα. Απόψεις όπως της Χρ. Αλεξοπούλου αναπαράγουν αντιλήψεις οι οποίες πάνε πάρα πολύ πίσω ιστορικά και πολιτισμικά. Είναι αντιλήψεις που αναπαράγονται με διαφορετικούς τρόπους, έχουν πολύ μακρά πολιτισμική ιστορία. Αυτό σημαίνει ότι δεν τις εγκαταλείψαμε ποτέ, απλώς μας σοκάρει ότι αυτές επανέρχονται το 2023 τόσο ορατά. Περισσότερο η ορατότητά τους μας σοκάρει παρά το ότι υπάρχουν. Υπήρχαν και θα υπάρχουν. Αυτό που προβληματίζει είναι η νομιμοποίησή
τους και η θεσμοθέτηση ημερών αγέννητου παιδιού, η συζήτηση η οποία πιθανώς να έρθει εναντίον των αμβλώσεων, όπως έγινε στις ΗΠΑ πριν από λίγα χρόνια. Ολες αυτές είναι απόψεις οι οποίες βρίσκουν χώρο και επανέρχονται· δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού και ότι δεν αναπαράγονται στην καθημερινότητά μας, στις καθημερινές μας επιλογές και στον τρόπο ζωής μας, ειδικά εμάς των γυναικών και δη των νεαρών γυναικών.
Βέβαια οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι πλέον έχουμε μεγαλύτερη επαγρύπνηση ως πολίτες σε τέτοια θέματα και αυτό εν πολλοίς οφείλεται στο ότι τέτοιες απόψεις και δηλώσεις είναι πολύ πιο ορατές μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Ετσι, και σε συνδυασμό με πολιτισμικά και κοινωνικά σημαντικές στιγμές όπως το κίνημα #MeToo διεθνώς και στην Ελλάδα και τη θεσμοποίηση του συμφώνου συμβίωσης, διευρύνονται και οι μορφές ατομικής και συλλογικής ταυτοτικής συνείδησης αλλά και το εύρος στο οποίο τις κρίνουμε και τις αξιολογούμε.
*Δέσποινα Χρονάκη Δρ. επιστημονική συνεργάτιδα τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ ΑΠΘ και ΕΚΠΑ
