Ο Γερμανός σκηνοθέτης Τόμας Οστερμάιερ «διαβάζει» εκ νέου τον μύθο των Λαβδακιδών με την παράσταση «ödipus / οιδίποδας».
«Ο ουρανός είναι κενός». Αυτή η προκλητική για κάποιους δήλωση του σκηνοθέτη Τόµας Οστερµάιερ στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε πριν από λίγες ηµέρες στην Επίδαυρο ίσως συµπυκνώνει τη θεώρησή του όπως και της δραµατουργού Μάγια Τσάντε που από κοινού θα παρουσιάσουν την παράσταση «ödipus / οιδίποδας» στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Οι θεοί καταρρίπτονται, ο άνθρωπος σπάει τα προκαθορισµένα δεσµά της µοίρας του και ο ίδιος πρέπει να βρεθεί µπροστά στις συνέπειες και τις ευθύνες των πράξεών του.
Έπειτα από πρόσκληση της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου Κατερίνας Ευαγγελάτου, ο σκηνοθέτης και η δραµατουργός εγκύπτουν στην τραγωδία του Σοφοκλή και δηµιουργούν ένα έργο σύγχρονο, απαλλαγµένο ωστόσο από την αρχαιοελληνική αντίληψη ότι οι θεοί κυβερνούν τη ζωή των ανθρώπων. Στον δικό τους Οιδίποδα επίκεντρο είναι ο άνθρωπος του οποίου οι πεποιθήσεις για τη ζωή τίθενται υπό αµφισβήτηση καθώς συνειδητοποιεί ότι τίποτε δεν είναι όπως φαινόταν.
Δημήτρης Ήμελλος: «Στο θέατρο δεν υπάρχει θεατής αλλά αυτόπτης μάρτυρας» [Συνέντευξη]
Ο Οιδίποδας στον κόσµο των επιχειρήσεων
Η Μάγια Τσάντε, ύστερα από ενδελεχείς συζητήσεις µε τον σκηνοθέτη, στήνει µια παράσταση δωµατίου µε πρωταγωνιστές µια σύγχρονη γερµανική οικογένεια µε τέσσερα πρόσωπα επί σκηνής. Την Κριστίνα που βασίζεται στην Ιοκάστη, τον Μίχαελ που βασίζεται στον Οιδίποδα, τον Ρόµπερτ που βασίζεται στον Κρέοντα και την Τερέζα, µια επινοηµένη φίλη της Ιοκάστης που έχει στοιχεία του Τειρεσία και των δούλων αλλά στην ουσία αποτελεί έναν πρωτότυπο χαρακτήρα. Η Κριστίνα µετά τον θάνατο του συζύγου της έχει αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση η οποία είναι η δική τους αυταρχική αυτοκρατορία.
Πρόκειται ωστόσο να παντρευτεί τον κατά πολλά χρόνια µικρότερό της Μίχαελ, ο οποίος είναι βαθιά ιδεαλιστής και προσπαθεί να αµφισβητήσει τις παλιές ιεραρχίες. Εργάζεται στην επιχείρηση της Κριστίνα και του αδερφού της Ρόµπερτ, παράλληλα όµως διεξάγει έρευνα για τις σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκάλεσε ένα ατύχηµα στην εταιρεία. Ωστόσο, έπειτα από ένα γαϊτανάκι αποκαλύψεων θα αντιληφθεί ότι ο ίδιος έχει µεγάλη ευθύνη για όσα έχουν διαδραµατιστεί· ο ίδιος είναι η αιτία του κακού.
Μπορεί οι θεατές να δυσκολευτούν στην αρχή του έργου να εντοπίσουν τον παραλληλισµό µε τον Οιδίποδα του Σοφοκλή και να ξενίσει η ιδιαίτερα ελλειπτική γραφή της συγγραφέα, ωστόσο οι βασικές θεµατικές είναι εκεί. Το αρχαίο κείµενο έγινε αφορµή για µια σύγχρονη οικογενειακή τραγωδία µε σηµερινούς προβληµατισµούς, προσπάθειες συγκάλυψης και αποκαλύψεις χαρακτήρων. Οπως είπε και ο σκηνοθέτης, «εάν οι αρχαίοι συγγραφείς έβλεπαν ότι ακόµη και σήµερα παίζουµε µόνο τα έργα τους και δεν δηµιουργούµε κάτι καινούργιο, θα γελούσαν µ’ εµάς».
Οι γυναίκες στο προσκήνιο της κοινωνίας
Σύµφωνα µε τον Οστερµάιερ το βαθύτερο νόηµα στο έργο τους είναι το γνώθι σαυτόν. Ο Οιδίποδας δεν καταλαβαίνει ποιος είναι στην πραγµατικότητα και δεν αντιλαµβάνεται τον ρόλο του στην καταστροφή. Αυτό δηµιουργεί παραλληλισµούς µε τη σηµερινή κοινωνία όπου αντιµετωπίζουµε σηµαντικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήµατα, όπως η οικολογική καταστροφή, και κατά κάποιον τρόπο έχουµε απωθήσει από τη συνείδησή µας την ατοµική µας ευθύνη.
«Οπως ακριβώς συµβαίνει και µε την τροµοκρατία που προκαλείται λόγω της κυριαρχίας του δυτικού πολιτισµού. Στο τέλος της Ιστορίας, εµείς είµαστε η αιτία του κακού. Εάν το αντιλαµβανόµασταν ίσως δεν θα µπορούσαµε καν να συνεχίσουµε να ζούµε». Και όπως είπε πολύ παραστατικά: «Οταν δείχνεις µε το δάχτυλό σου τον άλλο υπάρχουν άλλα τέσσερα που δείχνουν εσένα».
Αποκλειστική συνέντευξη με τον δημιουργό του «La casa de papel», Άλεξ Πίνα
Αίσθηση προκάλεσε η δήλωση του σκηνοθέτη κατά τη διάρκεια της συνέντευξης όταν ερωτώµενος εάν αισθάνεται δέος που θα σκηνοθετήσει για πρώτη φορά στην Επίδαυρο, είπε ότι παρόλο που το θεωρεί το ωραιότερο θέατρο στον κόσµο, θαυµάζει την αρχιτεκτονική του και νιώθει µια σχεδόν µεταφυσική µαγική ατµόσφαιρα στον χώρο, αµφισβητεί την ακουστική για την οποία τόσο διαφηµίζεται, εφόσον δεν γνωρίζει παραστάσεις που να έχουν γίνει χωρίς τη χρήση µικροφώνου.
Σχολίασε επίσης πολύ εύστοχα ότι οι γνώσεις µας για το πώς ανέβαιναν οι παραστάσεις πριν από σχεδόν 2.500 χρόνια είναι ελλιπείς και βεβαίως από όσο γνωρίζουµε οι συνθήκες που πραγµατοποιούνταν διαφέρουν πολλοί από τις σύγχρονες. Οι παραστάσεις γίνονταν στο φως της ηµέρας, οι ηθοποιοί φορούσαν µάσκες και µάλιστα κατά τη δική του άποψη προσοµοίαζαν περισσότερο σε όπερα καθώς είχαν πολλά µουσικά µέρη. Μπορεί σήµερα εάν τις παρακολουθούσαµε να µας φαίνονταν καταπληκτικές, µπορεί όµως και περίεργες.
Η Schaubühne ιδρύθηκε στο Βερολίνο το 1962 και σήµερα είναι ένα από τα πιο δηµοφιλή και επιδραστικά θέατρα στη Γερµανία ανεβάζοντας σηµαντικά σύγχρονα έργα. Ο Οστερµάιερ είναι καλλιτεχνικός διευθυντής ήδη από το 1999, µόλις στα 31 του χρόνια. Το ρεπορτόριό τους χαρακτηρίζεται από µια κριτική και συχνά πολιτική µατιά στην κοινωνική πραγµατικότητα. Τον ρώτησα πού εντοπίζουµε αυτή την κριτική στο συγκεκριµένο έργο: «Πάντα οι παραστάσεις µας µιλούν για το πώς ο άνθρωπος µπορεί να σπάσει τα δεσµά που του έχουν επιβληθεί. Να µη θεωρεί δεδοµένη τη θέση του στην κοινωνία και να προσπαθεί να την αλλάξει. Ετσι κι εδώ µιλάµε για τη θέση της γυναίκας που είναι ενδυναµωµένη. Υπογραµµίζουµε τη γυναικεία φωνή που δεν ακούγεται στο αρχαίο κείµενο. Αναζητούµε πώς οι γυναίκες µπορούν να ασκήσουν τη δική τους εξουσία. Γι’ αυτό το τέλος της Ιοκάστης είναι διαφορετικό στο δικό µας έργο. Η Ιοκάστη επιβιώνει. Μιλάµε επίσης για την απουσία των θεών. Μιλάµε για την ευθύνη µας απέναντι στην κοινωνία».
Ιnfo: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ, 3, 4, 5/9
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 29/8
Μπέτυ Αρβανίτη: “Δεν μπορώ να δώσω άφεση αμαρτιών στους ναζί” [Συνέντευξη]