Με αφορμή την πρόσφατη Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων το Documento απευθύνθηκε σε έναν πρώην υπουργό Ανάπτυξης και σε έναν φωτογράφο για να εξηγήσουν τη ζωτική σημασία τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Οι υγροβιότοποι επιτελούν λειτουργίες που επηρεάζουν την ευρύτερη περιοχή και προσφέρουν οφέλη κυρίως στον άνθρωπο. Ομως με το πέρασμα των χρόνων ο άνθρωπος υπερεκμεταλλεύτηκε όλους αυτούς τους φυσικούς πόρους που του προσφέρθηκαν, προκαλώντας μεγάλη υποβάθμισή τους. Ετσι, θεσπίστηκαν διεθνείς συνθήκες και εθνικές νομοθεσίες με σκοπό την προστασία της πανίδας και της χλωρίδας που συμβιώνουν σε αυτά τα οικοσυστήματα. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι η Σύμβαση Ramsar, η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (Ρίο ντε Τζανέιρο), οι κοινοτικές οδηγίες 79/409/ΕΟΚ και 92/43/ΕΟΚ (Δικτύου Natura 2000) και ο ν. 1650/86.
Λόγω της άγνοιας για τις αξίες των περιοχών αυτών και της προσπάθειας για βραχυπρόθεσμα οφέλη η Ελλάδα αποξήρανε περίπου το 67% των υγροτοπικών της εκτάσεων μέσα σε 40 έτη (1925-65). Η ανάγκη παραγωγής περισσότερων γεωργικών προϊόντων οδήγησε στη μαζική αποξήρανση τεράστιων εκτάσεων με σκοπό τη μετατροπή τους σε αγρούς, ενώ η κατασκευή υδροηλεκτρικών έργων επηρέασε σημαντικά τα έλη, τα εποχικώς κατακλυζόμενα εδάφη, τα δέλτα και τις εκβολές των ποταμών.
Ισως το μεγαλύτερο πρόβλημα των υγροτόπων ήταν ότι θεωρήθηκαν η πιο «αδάπανη» λύση για τη διάθεση υγρών και στερεών αποβλήτων από βιομηχανίες και οικισμούς, με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική υποβάθμισή τους. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, στις απειλές που αντιμετωπίζουν και αναμένεται να αντιμετωπίσουν στο μέλλον τα υγροτοπικά οικοσυστήματα πρέπει να συμπεριληφθεί και η κλιματική αλλαγή.
Με την επιδείνωση των προβλημάτων που προκαλούσαν οι ανεξέλεγκτες ανθρωπογενείς δραστηριότητες στο φυσικό περιβάλλον εμφανίστηκε η έννοια της διαχείρισης, μέσω της οποίας έγινε προσπάθεια για αντιμετώπιση και πρόληψή τους. Αρχικά προβλεπόταν η μηδενική ανάπτυξη δραστηριοτήτων στους υγροβιότοπους. Με την πάροδο των χρόνων οι ερευνητές κατέληξαν ότι το περιβάλλον μπορεί να προστατεύεται αλλά συγχρόνως και να συμβάλλει στην οικονομική ενίσχυση κάθε περιοχής με την ανάπτυξη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, φιλικών προς αυτό. Αρμόδιο όργανο για τον σχεδιασμό της διαχείρισης μιας προστατευόμενης περιοχής είναι ο φορέας διαχείρισης.
Το σημαντικότερο εργαλείο που χρησιμοποιεί ο φορέας είναι το σχέδιο διαχείρισης, μέσω του οποίου θέτει τους στόχους, τους όρους και τους περιορισμούς αναλόγως με τα χαρακτηριστικά κάθε οικοσυστήματος. Η εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης αποτελεί νομική υποχρέωση που προκύπτει από τον ν. 2742/99 και τις τροποποιήσεις του για τον χωροταξικό σχεδιασμό και την αειφόρο ανάπτυξη. Σκοπός του είναι να ορίζει την πολιτική που θα ισχύει ανά περιοχή, να περιγράφει τους λόγους για τους οποίους χαρακτηρίζεται η εκάστοτε περιοχή «προστατευόμενη», να θέτει τους απαραίτητους στόχους για την αειφορική ανάπτυξή της και να καταγράφει τα μέσα της οργάνωσης και της λειτουργίας καθώς και τους αναγκαίους πόρους που θα χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί. Τα σχέδια διαχείρισης ισχύουν για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (μία πενταετία) και θα πρέπει να αξιολογούνται και να επαναπροσδιορίζουν τους στόχους τους. Φορείς διαχείρισης-υποδείγματα για τη σωστή δράση τους και την εφαρμογή πρωτότυπων πρακτικών διαχείρισης των περιοχών ευθύνης τους είναι της λίμνης Κερκίνης, της λίμνης Παμβώτιδας και του δέλτα Αξιού.
Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και απειλών είναι αναγκαία η εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών υγροτοπικής διαχείρισης και η ενσωμάτωση της αειφορικής προσέγγισης στη διαχείριση. Θα πρέπει ο εκάστοτε διαχειριστής να προσεγγίζει το υγροτοπικό σύστημα ως μέρος ενός ευρύτερου συστήματος που επηρεάζεται από αυτό και το επηρεάζει. Επίσης τα τοπικά και ιδιωτικά ενδιαφέροντα και συμφέροντα πρέπει να υποτάσσονται σε αυτά του γενικότερου κοινωνικού συνόλου όπως προσδιορίζονται από τη μελλοντική διατήρηση του υγροβιότοπου. Με βάση τη διεθνή εμπειρία και πρακτική το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι μια προστατευόμενη περιοχή δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο διαχείρισης σε όλη της την έκταση με έναν μοναδικό τρόπο ούτε γίνεται να ισχύουν παντού συγκεκριμένοι περιορισμοί, καθώς δεν έχουν όλα τα επιμέρους τμήματα μιας προστατευόμενης περιοχής τα ίδια χαρακτηριστικά και τις ίδιες ιδιαιτερότητες.
Η επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης, δηλαδή της ανάπτυξης που καλύπτει τις ανάγκες του σήμερα με σεβασμό στο περιβάλλον και χωρίς να υπονομεύει τις επόμενες γενεές, είναι ο στόχος. Η διατήρηση, αποκατάσταση και διαχείριση των υγροτόπων είναι αναγκαίες και μας αφορούν όλους!
Φωτογραφικό αποτύπωμα με ποιητική δύναμη
Ο Περικλής Μεράκος ξεκίνησε να φωτογραφίζει τους ελληνικούς υγροβιότοπους το 2010 όταν στο πλαίσιο μιας αποστολής βρέθηκε στις Πρέσπες. Η σαγηνευτική ομορφιά του τοπίου και η ακαταμάχητη γαλήνη των λιμνών κυριάρχησαν στη σκέψη του και του έδωσαν το ερέθισμα να γνωρίσει και να απαθανατίσει την πλούσια ζωή των υγροτόπων. Από εκείνη την εποχή έχει επισκεφτεί τους δέκα σημαντικότερους υγροβιότοπους στην Ελλάδα για να τους φωτογραφίσει, ενώ για το μέλλον προγραμματίζει πρότζεκτ με μια σειρά ντοκιμαντέρ μικρού μήκους και την έκδοση ενός φωτογραφικού λευκώματος για τους ελληνικούς υγροτόπους με στόχο την ευαισθητοποίηση του κόσμου σε σχέση με τη σωτηρία τους.
Φωτογραφίες Περικλής Μεράκος
