Πενήντα χρόνια μετά την παγκόσμια ενεργειακή κρίση των αρχών της δεκαετίας του 1970 ο κόσμος ολόκληρος (και πιο πολύ η Ευρώπη και η Ελλάδα) βυθίζεται σε νέα ενεργειακή κρίση, η οποία έχει τέσσερις αφετηρίες.
Η πρώτη αφετηρία έχει να κάνει με την πανδημία. Οι κεντρικές τράπεζες πλημμύρισαν την αγορά με φτηνό χρήμα, το οποίο κατέληξε σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και traders, φουσκώνοντας τις τιμές μετοχών, ακινήτων και χρηματιστηριακών προϊόντων. Το γεγονός ότι το φυσικό αέριο διακινείται στην αγορά spot το καθιστά ευάλωτο στις διακυμάνσεις της προσφοράς και της ζήτησης και στις επιθέσεις της κερδοσκοπίας. Το ίδιο ισχύει και για την ηλεκτρική ενέργεια, η τιμή της οποίας ειδικά στην Ευρώπη προσδιορίζεται χρηματιστηριακά.
Η δεύτερη αφετηρία βρίσκεται την παγκόσμια έμφαση στα περιβαλλοντικά κριτήρια, η οποία έστρεψε θεσμικούς επενδυτές, κυβερνήσεις και εταιρείες στις χρηματοδοτήσεις έργων πράσινης ενέργειας και μείωσε τις επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ταυτόχρονα με την αύξηση της ζήτησης φυσικού αερίου στις αρχές του 2021 παρουσιάστηκαν σοβαρά τεχνικά προβλήματα σε πεπαλαιωμένες υποδομές παραγωγής και μεταφοράς φυσικού αερίου της Αυστραλίας, της Νορβηγίας, της Ρωσίας και των ΗΠΑ, που μείωσαν τη διαθεσιμότητα του καυσίμου και αύξησαν τις τιμές.
Εκρηξη στη ζήτηση φυσικού αερίου
Η τρίτη αφετηρία έχει να κάνει με τον καιρό, καθώς το τελευταίο δωδεκάμηνο, είτε λόγω της κλιματικής αλλαγής είτε συγκυριακά, είχαμε μακρύ και κρύο χειμώνα ακολουθούμενο από ζεστό και πολύ ξηρό καλοκαίρι. Η μείωση της στάθμης των υδάτων σε μεγάλες ζώνες του κόσμου που ηλεκτροδοτούνται με υδροηλεκτρικά, π.χ. Βραζιλία, Καλιφόρνια, Τουρκία, και τα ισχυρά κύματα ψύχους στην Ασία, στις ΗΠΑ και στη Ρωσία εκτόξευσαν τη ζήτηση για φυσικό αέριο και αύξησαν αντίστοιχα τις τιμές. Κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους οι αυξημένες τιμές υπήρξαν πρόβλημα κυρίως της Ασίας και της Αυστραλίας. Για τον λόγο αυτό η Κίνα και οι άλλες ασιατικές χώρες εμφανίστηκαν πρόθυμες να δώσουν πολύ υψηλότερες τιμές για το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), έτσι π.χ. το αμερικανικό LNG πάει εδώ και καιρό στην Κίνα και όχι στην Ευρώπη.
Η τέταρτη αφετηρία είναι ο ειδικός ρόλος της Ρωσίας ως βασικού
προμηθευτή της Ευρώπης με φυσικό αέριο. Υπό τις παρούσες συνθήκες που οι ΗΠΑ εξάγουν LNG σε καλύτερες τιμές στην Κίνα, το κενό αερίου της Ευρώπης στις προμήθειες φυσικού αερίου μπορούσε να το καλύψει μόνο η ρωσική Gazprom. Η Ρωσία όμως, που παραδοσιακά επιδίωκε να πουλά φυσικό αέριο στην Ευρώπη με μακροπρόθεσμα συμβόλαια προκειμένου να κατοχυρώνει καλύτερες τιμές και όχι στη spot αγορά, που έχει αυξήσει κατά 17% τις εξαγωγές αερίου στην Ευρώπη το 2021 και που θέλει να αναπληρώσει τα δικά της αποθέματα ενόψει του χειμώνα, δεν έχει λόγο να λύσει το πρόβλημα των Ευρωπαίων χωρίς όφελος για την ίδια. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν διεκδικεί είτε να επανέλθουν τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια της Gazprom στις πωλήσεις φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είτε να δώσουν η Γερμανία και η Ευρώπη έγκριση στη χρήση του υποθαλάσσιου αγωγού Nord Stream 2, μέσω του οποίου το αέριο της Gazprom θα εξάγεται στην Ευρώπη παρακάμπτοντας την Ουκρανία. Υπό την πίεση των ΗΠΑ που απειλούν τη Γερμανία με κυρώσεις αν εγκρίνει τη χρήση του Nord Stream 2, η Γερμανία παίζει «καθυστερήσεις»…
ΗΠΑ και Κίνα επέστρεψαν στον άνθρακα
Αυτή η τέταρτη αφετηρία είχε να κάνει με τα σφάλματα και τα αδιέξοδα της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής. Γιατί ναι μεν έχουμε μια παγκόσμια ενεργειακή κρίση, όμως ΗΠΑ και Κίνα, που τα τελευταία χρόνια έκαναν σοβαρή προσπάθεια να ακολουθήσουν την Ευρώπη στην περιβαλλοντική στροφή και να περιορίσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, δεν δίστασαν φέτος να κηρύξουν την επιστροφή στον άνθρακα προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις ενέργειας και τις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου, να αποφύγουν τα μπλακ άουτ και να περιορίσουν τη ζημιά στην οικονομία τους.
Η Ευρώπη όμως, που κήρυξε τον πόλεμο στον άνθρακα πριν από 17 χρόνια και προώθησε την πράσινη ενέργεια χωρίς να δώσει την απαραίτητη προσοχή στο ότι για πολλά πολλά χρόνια οι πράσινες τεχνολογίες θα παρέμεναν ανώριμες (ουσιαστικά μέχρι να υπάρξει δυνατότητα αποθήκευσης της ενέργειας από αιολικά και ηλιακά συστήματα, που στην καλύτερη περίπτωση ελπίζεται να έρθει ύστερα από πέντε έξι χρόνια) κατέληξε αυτοπαγιδευμένη, καθώς δεν συνυπολόγισε ότι η πράσινη στροφή συνεπαγόταν δραματική αύξηση της εξάρτησής της από το φυσικό αέριο που δεν παράγει η ίδια αλλά εισάγει και δεν έλαβε καν μέριμνα να δημιουργήσει αποθηκευτικούς χώρους, με αποτέλεσμα να καταλήξει δραματικά εξαρτημένη από τις διακυμάνσεις των τιμών.
Πώς περιορίζονται οι κερδοσκοπικές πιέσεις
Βεβαίως, ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες λύσεις υπάρχουν και έχουν προταθεί. Για παράδειγμα, ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της περασμένης Πέμπτης, που υποτίθεται ότι θα λάβαινε μέτρα για την ενεργειακή κρίση, προτάθηκε η πανευρωπαϊκή αλλαγή του target model, η κατάργηση του χρηματιστηριακού προσδιορισμού των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας στη χονδρική, που βάζει τελικά τα νοικοκυριά να πληρώσουν την κερδοσκοπία των αγορών. Ομως ακριβώς την παραμονή του Συμβουλίου εκδηλώθηκε ηχηρή παρέμβαση 19 μεγάλων ευρωπαϊκών ενεργειακών εταιρειών, μεταξύ των οποίων και η ΔΕΗ, που από φόβο για τις αναταράξεις που μπορεί να προκαλέσει η κατάργηση του target model ζήτησαν τη διατήρησή του, αίτημα που συνόδευσαν με δική τους πρόταση περί κατάργησης όλων των πρόσθετων χρεώσεων και φόρων προκειμένου να μειωθούν οι λογαριασμοί ρεύματος.
Μια άλλη λύση που έχει προταθεί από Ελληνες τεχνοκράτες είναι η παροχή δωρεάν δικαιωμάτων ρύπων στην ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα για να πέσουν οι τιμές. Καθώς όμως κάποιες χώρες της ανατολικής Ευρώπης έχουν δωρεάν δικαιώματα ρύπων και άλλες, με επικεφαλής τη Γαλλία, εξαρτούν παραδοσιακά την ηλεκτροπαραγωγή τους από την πυρηνική ενέργεια και όχι από τον άνθρακα, δεν υπάρχουν συμμαχίες για να υποστηριχτεί αυτή η συμφέρουσα για την Ελλάδα πρόταση.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, γεγονός είναι ότι έπειτα από τόσα χρόνια αυστηρής στοχοπροσήλωσης στον τερματισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα οι ευρωτεχνοκράτες της ενέργειας στερούνται κάθε ευελιξίας για διορθωτικές κινήσεις και η ακαμψία τους τροφοδοτεί την ενεργειακή κρίση ειδικά στην Ευρώπη.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιούλιο κι ενώ οι τιμές του φυσικού αερίου είχαν ήδη πάρει την ανηφόρα, η επίτροπος Ενέργειας πρότεινε την επέκταση της εφαρμογής του συστήματος εμπορίας ρύπων σε αερομεταφορές, ελαφρά βιομηχανία, αυτοκίνητα, πλοία και κτίρια, προσκρούοντας στις αντιρρήσεις μιας ομάδας χωρών που με επικεφαλής τη Γαλλία δήλωσαν ότι οι πολίτες τους δεν αντέχουν οικονομικά τέτοιους πειραματισμούς. Από ένδεια γενναίων μέτρων ικανών να θέσουν την ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση υπό έλεγχο χαρακτηριζόταν και η λεγόμενη εργαλειοθήκη της Κομισιόν, που περιλάμβανε μόνο κρατικές επιδοτήσεις και την πληρωμή των φουσκωμένων λογαριασμών των πολιτών με δόσεις, αλλά και η σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου την περασμένη Πέμπτη, που μολονότι στοχευμένη υποτίθεται στην ενεργειακή κρίση, τελικά παρέπεμψε το ζήτημα στη σύνοδο των υπουργών Ενέργειας που θα γίνει την ερχόμενη βδομάδα.
