Οι ιθαγενείς πληθυσμοί του νότου δεν λένε να δεχτούν την ανατροπή του Πέδρο Καστίγιο, του πρώτου προέδρου που τους εξέφραζε στην ιστορία της χώρας.
Η καταστολή στον νότο έχει πάρει διαστάσεις πολιορκίας από το κεντρικό κράτος της Λίμα, το οποίο ιστορικά περιφρονεί τις νότιες περιοχές που είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους και πολυεθνική εκμετάλλευση.
Ο νότος δεν σιωπά
Μετά την απομάκρυνση του Καστίγιο από την εξουσία ξέσπασαν διαμαρτυρίες σε όλη τη χώρα. Η καταστολή ήταν δραματική, ενώ ολόκληρες πόλεις τέθηκαν υπό περιορισμό κυκλοφορίας για να ελεγχθεί η κατάσταση. Σταδιακά οι περισσότερες περιοχές επέστρεψαν στην ηρεμία, όχι όμως και ο νότος της χώρας. Εκεί συγκεντρώνονται οι περισσότεροι οπαδοί του Καστίγιο: Αρεκίπα, Απουριμάκ, Αγιακούτσο, Κούσκο και Πούνο είναι περιοχές στις οποίες συνεχίζουν να υπάρχουν οδοφράγματα, διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία. Κύρια προτάγματα των διαδηλωτών είναι η παραίτηση της προέδρου Ντίνα Μπολουάρτε,η διεξαγωγή έκτακτων εκλογών και η απελευθέρωση του Καστίγιο.
Οι περιοχές που αναφέρονται παραπάνω έχουν λόγο να ταυτίζονται με τον Καστίγιο, ο οποίος είναι ταπεινής καταγωγής, πρώην δάσκαλος και συνδικαλιστής. Στον νότο κατοικούν κατά κύριο λόγο πληθυσμοί που μιλούν την ιθαγενή διάλεκτο Κέτσουα και απασχολούνται κυρίως στον αγροτικό τομέα. Τα συνεχή εμπόδια που εμφάνιζε η ελίτ της Λίμα στον Καστίγιο γίνονταν αντιληπτά στον νότο ως άλλη μια προσπάθεια του κεντρικού κράτους να… κανοναρχήσει την πολιτική ζωή της χώρας.
Η περιοχή έχει ιστορία αντίστασης στο κεντρικό κράτος της πρωτεύουσας, που μπορεί να αναχθεί στην προσπάθεια που έγινε τον 19ο αιώνα να ενωθεί ο νότος του Περού με τη γειτονική Βολιβία. Την παράδοση της αντίστασης τίμησαν οι νότιοι Περουβιανοί και πιο πρόσφατα: το 2002 διαδηλώσεις στο Αρεκίπα ματαίωσαν την προσπάθεια της τότε κυβέρνησης του Αλεχάνδρο Τολέδο να ιδιωτικοποιήσει δύο δημόσιες εταιρείες ρεύματος. Επίσης, το 2011 διαδηλώσεις στην Αϊμάρα πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση στις παραχωρήσεις της κυβέρνησης του Αλαν Γκαρσία σε καναδικές εξορυκτικές εταιρείες. Ιστορικά, πάντως, ο νότος ήταν ο… φτωχός συγγενής, αφού οι δημόσιες επενδύσεις σε εκπαίδευση και υγεία είναι λιγοστές. Σε αντίθεση με το κράτος, οι πολυεθνικές που εκμεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους της χώρας έχουν έντονη παρουσία. Παράλληλα, ο πλούσιος σε ιθαγενή κουλτούρα νότος νιώθει αποκλεισμένος από τα κοινά εξαιτίας του συστημικού ρατσισμού που κατατρύχει τους θεσμούς του Περού.
Εσπειραν τον τρόμο
Πριν από τις εκλογές του Απριλίου 2021 το πρόγραμμα του Καστίγιο είχε τρομάξει τους διεθνείς επενδυτές, που έσπευσαν να σπείρουν τον τρόμο στις αγορές συναλλάγματος πιέζοντας το πέσο. Και πώς να μην τρομάξουν, αφού είχε υποσχεθεί ότι θα επανεθνικοποιούσε την εκμετάλλευση
του κοιτάσματος φυσικού αερίου Camisea και ότι θα επανεξέταζε τα συμβόλαια τα οποία όριζαν τους όρους εξόρυξης πολύτιμων μετάλλων, η οποία είναι και ο μεγαλύτερος πόρος εσόδων για την περουβιανή κυβέρνηση. Ο χαλκός και ο χρυσός είναι τα κύρια εξαγωγικά προϊόντα της χώρας και η εκμετάλλευσή τους έχει παραχωρηθεί σε πολυεθνικές εταιρείες από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Κίνα και το Μεξικό. Ο Καστίγιο μάλιστα απείλησε ότι αν δεν συμφωνήσουν στην επαναδιαπραγμάτευση των συμβολαίων οι πολυεθνικές, θα τις εθνικοποιήσει. Η ανησυχία στο εταιρικό σύμπλεγμα που ελέγχει την οικονομία, την πολιτική και τα ΜΜΕ θορυβήθηκε, εξαπολύοντας εκστρατεία παραπληροφόρησης εναντίον του Καστίγιο τόσο πριν από την εκλογή του στο προεδρικό αξίωμα όσο και μετά. Ωστόσο ο Καστίγιο έκανε ένα θεμελιώδες λάθος: προσπάθησε να υποτάξει τις τοπικές οικονομικές ελίτ, που διατηρούν στενούς δεσμούς με τις πολυεθνικές εταιρείες εξόρυξης, σε ένα πρόγραμμα «λαϊκής οικονομίας της αγοράς», που ως πρόταση είναι σχήμα οξύμωρο. Οπως αποδείχτηκε, η τοπική ολιγαρχία δεν ήταν πρόθυμη να συνεργαστεί με μια πιο προοδευτική κυβέρνηση για την ευημερία της χώρας.
Δύσκολη συνέχεια
Από τη στιγμή που εκλέχτηκε βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα εχθρικό κοινοβούλιο. Το Κογκρέσο κυριαρχείται από τα δεξιά κόμματα, με προεξάρχον το κόμμα Λαϊκή Δύναμη (Fuerza Popular) της κόρης του αιμοσταγούς δικτάτορα Αλμπέρτο Φουτζιμόρι, Κέικο. Ετσι ο Καστίγιο είχε δύο επιλογές: είτε να στηριχτεί στις λαϊκές, αγροτικές κατά βάση, μάζες που τον στήριξαν να ανέβει στον προεδρικό θώκο και να κάνει τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις τις οποίες ευαγγελιζόταν είτε να εγκλωβιστεί στον αρνητικό συσχετισμό που είχε στο Κογκρέσο και να κάνει παραχωρήσεις στην ολιγαρχία.
Παράλληλα, οι οικονομικές συνέπειες από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την πανδημία επιδείνωσαν ακόμη περισσότερο το βιοτικό επίπεδο των Περουβιανών. Αυτό χρησιμοποιήθηκε ως επικοινωνιακό βέλος στη φαρέτρα της ελίτ, εξού και οι δύο –αποτυχημένες– ψηφοφορίες μομφής από το καλοκαίρι του 2021 και οι αλλεπάλληλες αλλαγές σύνθεσης του υπουργικού του συμβουλίου.
Αξίζει να σημειωθεί μια πολιτειακή πρωτοτυπία του περουβιανού συστήματος διακυβέρνησης: το Κογκρέσο έχει τη δυνατότητα απομάκρυνσης του προέδρου χωρίς να χρειάζεται να δικαιολογήσει την κίνηση. Ετσι, εκ των πραγμάτων, η νομοθετική εξουσία στο Περού είναι περισσότερο ισχυρή από την εκτελεστική. Αυτή την ισχύ χρησιμοποίησε το Κογκρέσο στις 7 Δεκεμβρίου, όταν αφαίρεσε την εξουσία από τον Καστίγιο και τον έθεσε υπό 18άμηνη κράτηση, αναμένοντας τη δίκη για την κατηγορία στάσης που τον βαραίνει, αφού προσπάθησε να διαλύσει το Κογκρέσο παράτυπα λίγο πριν από την ψηφοφορία για πρόταση μομφής εναντίον του.