Η πανδηµία πέρα από τις ορατές συνέπειες (θάνατοι, καραντίνα και οικονοµική δυσπραγία) έχει πολλές αθέατες όψεις. Αόρατοι ενδέχεται να είµαστε κι εµείς οι ίδιοι. Μοναξιά, άγχος, κατάθλιψη είναι µερικά από τα συναισθήµατα που πιθανόν να έχουµε νιώσει. Αυτά τα συναισθήµατα είναι φυσιολογικά και συνηθισµένα και σχετίζονται µε πολλούς παράγοντες.
Η ενηµέρωση είναι το πρώτο βήµα για την αντιµετώπισή τους. Αυτό φιλοδοξούν να επιτύχουν οι απανταχού ειδικοί της ψυχικής υγείας. Η έκταση των ψυχικών νοσηµάτων και των σχετιζόµενων συµπεριφορών (π.χ. κατάχρηση ουσιών) έλαβε πρωτόγνωρες διαστάσεις κατά την περίοδο της πανδηµίας. Συνεπώς, η ενηµέρωση και η ευαισθητοποίηση θα µας βοηθήσουν ατοµικά αλλά και κοινωνικά να υπερβούµε το «µαύρο» της εποχής.
Ο αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής στο τµήµα της Νευροεπιστήµης στο Πανεπιστήµιο της Γένοβας Τζιανλούκα Σεραφίνι, που µιλάει στο Documento, έχει γράψει εκτενώς σε διεθνή περιοδικά για το συγκεκριµένο θέµα και βάσει στατιστικών προβολών που προκύπτουν από τις ακαδηµαϊκές παραποµπές θεωρείται ένας εκ των κορυφαίων του κλάδου του. Μάλιστα παραδίδει και διαλέξεις για την ψυχική υγεία και την Covid-19, επιµορφώνοντας το κοινό, την ακαδηµαϊκή κοινότητα και τους φοιτητές του.
Η δρ Ντεζιρέ Ντίκερσον, κλινική ψυχολόγος και νευροεπιστήµονας, δίνει συµβουλές για να αντιµετωπίσουµε τα δικά µας προβλήµατα και τα προβλήµατα των παιδιών. Το τελευταίο διάστηµα έχει αφιερωθεί στην παροχή συµβουλών για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας την εποχή της Covid-19. Συνεργάζεται µε κορυφαία ιδρύµατα, όπως το Γενικό Νοσοκοµείο Μασαχουσέτης, το Πανεπιστήµιο της Βιέννης, του Μπρίστολ, της Ζυρίχης κ.ά., ενώ παρέχει ψηφιακά σεµινάρια προς το ευρύ κοινό για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας.
Τζιανλούκα Σεραφίνι: «Σημαντική η τηλεψυχιατρική για όσους έχουν ανάγκη»
Ποια είναι τα αρνητικά συναισθήματα που γεννιούνται σε ένα άτομο από την Covid-19 και γιατί;
Κατά τη γνώμη μου τα άτομα που έχουν κατάθλιψη είχαν χειρότερη ποιότητα ζωής κατά τη διάρκεια της καραντίνας και της Covid-19. Διότι η Covid-19 αυξάνει τη διάχυτη μοναξιά και είναι συνδεδεμένη με αυξημένα επίπεδα φόβου, αβεβαιότητας κ.λπ. Αυτές οι συνθήκες είναι απευθείας συνδεδεμένες με την απότομη άφιξη αυτής της πανδημίας. Συνεπώς, οι άνθρωποι βίωσαν έναν απότομο και ανεξέλεγκτο φόβο. Αυτή είναι η πραγματική διαφορά από μια κοινή κατάθλιψη. Η κατάθλιψη την εποχή της Covid-19 είναι περισσότερο απενεργοποιητική και ακυρωτική. Τα άτομα που έχουν κατάθλιψη είναι περισσότερο εκτεθειμένα στις ψευδείς ειδήσεις από τα ΜΜΕ, είναι ακόμη μια υποομάδα σε ρίσκο. Διότι τα ΜΜΕ τα αντιλαμβάνονται ως ευάλωτα. Και αυτή η ευαλωτότητα έχει αυξηθεί από την έκθεση στις ψευδείς ειδήσεις στα ΜΜΕ, στις εφημερίδες και σε όλα τα κανάλια επικοινωνίας.
Μπορούμε να υπολογίσουμε πότε θα απαλλαγούμε από τον φόβο, το άγχος και τη μοναξιά; Είναι δυνατόν να φανταστούμε χρονικά πότε θα μπούμε σε μια νέα κανονικότητα;
Πιστεύω ότι άνθρωποι πρέπει να λαμβάνουν σωστές πληροφορίες και σωστή καθοδήγηση από τα κράτη και τους γιατρούς. Δεν ξέρω τι συνέβη στις άλλες χώρες, αλλά εδώ στην Ιταλία έχουμε εκτεθεί σε διαφορετικά επίπεδα επικοινωνίας. Αυτό είναι σε ορισμένες περιπτώσεις αντιφατικό. Οπότε πιστεύω ότι αυτό που είναι σημαντικό είναι η μοναξιά και η αβεβαιότητα που προκύπτουν από τις αντιφατικές πληροφορίες. Κατά συνέπεια θεωρώ ότι πρέπει να γίνουν κάποιες προσπάθειες ώστε να αποφευχθούν αυτά τα αντιφατικά μηνύματα στον πληθυσμό.
Σύμφωνα με απόψεις που έχουν κατατεθεί στην Ελλάδα τα παιδιά χρειάζονται δύο ή τρία χρόνια κανονικότητας ώστε να διαγράψουν τις κακές μνήμες που δημιουργήθηκαν από τους υγειονομικούς περιορισμούς. Τι πιστεύετε εσείς γι’ αυτό; Μπορούμε να προβλέψουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχική υγεία των παιδιών εξαιτίας της Covid-19 και των περιορισμών;
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία ο κοινωνικός αποκλεισμός, η απόσταση, η καραντίνα και κάθε άλλη όψη αυτής της υπόθεσης πιθανόν να έχουν μόνιμες συνέπειες για τον εγκέφαλό μας. Ορισμένες περίοδοι της ζωής όπως η εφηβεία και η παιδική ηλικία θεωρούνται ευαίσθητες και πιστεύω ότι αυτές οι συνθήκες ίσως να επιμείνουν για κάποια χρόνια, διότι δεν ξέρω ακριβώς πότε θα εμφανιστεί η νέα κανονικότητα. Είναι πολύ δύσκολο να απαντήσω τεκμηριωμένα. Η γνώμη μου είναι ότι οι φρικτές συνέπειες σχετίζονται και με άλλες συνθήκες, όπως τα οικονομικά προβλήματα και η ανεργία, και θα φανούν τους επόμενους μήνες και τα επόμενα χρόνια.
Ποια είναι η κατάλληλη στρατηγική σε επίπεδο πολιτικής για τον χειρισμό των συνεπειών της Covid-19 στην ψυχική υγεία; Ποια στρατηγική έχει ακολουθήσει η Ιταλία έως τώρα; Υπάρχει κάποιος οδικός χάρτης για τον χειρισμό αυτής της κρίσης;
Πρώτον, πρέπει να αναπτυχθεί και να ενισχυθεί η τηλεψυχιατρική. Η τηλεψυχιατρική μπορεί πραγματικά να κάνει τη διαφορά και είναι πολύ σημαντική διότι θα βοηθήσει πολλά άτομα. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν φυσική πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Αυτό είναι σημαντικό ζήτημα και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Επίσης πρέπει να αποφευχθούν τα αντιφατικά μηνύματα προς τον πληθυσμό. Κατά την άποψή μου, η κυβέρνηση οφείλει να συγκλίνει σε κάποιες κοινές συστάσεις που δίνει προς τον γενικό πληθυσμό.
Ντεζιρέ Ντίκερσον: «Δεν είναι καλή η απομόνωση για την ψυχική μας υγεία»
Τι συμβουλές θα δίνατε σε ένα άτομο που έχει αναπτύξει φοβία για την Covid-19;
Ελεγξε τη ροή ειδήσεών σου. Τρέφει τους φόβους σου. Βρες μία έμπιστη πηγή και μείνε μακριά από άλλες ιστοσελίδες. Οι ψεύτικες ειδήσεις διαστρεβλώνουν την αντίληψη για τους κινδύνους που βρίσκονται εκεί έξω. Μεγεθύνουν όλα τα αρνητικά αποτελέσματα και εστιάζουν τα μυαλά μας εκεί. Ναι, η Covid-19 είναι εδώ. Ναι, χρειάζεται να τη λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη. Αλλά μπορούμε ακόμη να λειτουργούμε ενόσω διατηρούμε υγιή κοινωνική απόσταση και αυξάνοντας τις συμπεριφορές προσωπικής υγιεινής. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το να απομονώνουμε τον εαυτό μας δεν είναι καλό για την ψυχική ή φυσική υγεία μας. Είμαστε κοινωνικά όντα και χρειαζόμαστε κοινωνική επαφή. Βρείτε τρόπους να το κάνετε με ασφάλεια. Αλλά μη σταματάτε. Πρέπει να αντιμετωπίσεις τους φόβους που έχεις. Αργά, βήμα βήμα, αναγνώρισε τους φόβους που οδηγούν τις επιλογές και τις πράξεις σου. Συνήθως όταν έχουμε έναν φόβο προσπαθούμε να τον αποφύγουμε. Αυτό είναι λειτουργικό όταν μιλάμε για μια τίγρη ή ένα φίδι. Είναι λιγότερο χρήσιμο βέβαια όταν οι αντιλήψεις και οι σκέψεις μας οδηγούν τους φόβους μας. Οι φόβοι ότι ενδέχεται να κολλήσουμε Covid-19 μπορεί να μας εξωθήσουν να μένουμε σπίτι ενώ θα μπορούσαμε να ήμασταν έξω. Το να μη βγούμε έξω μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα. Το άγχος και ο φόβος εξανεμίζονται λίγο. Εως την επόμενη φορά που θα θέλουμε ή θα χρειαστεί να βγούμε. Το πρόβλημα είναι ότι οι σκέψεις και οι φόβοι μας δεν αντιμετωπίζονται. Δεν βλέπουμε ότι τίποτε δεν θα είχε συμβεί εάν βγαίναμε έξω. Από την πλευρά της αποφυγής δεν αντιμετωπίζουμε τις συχνά παράλογες πεποιθήσεις μας.
Πώς μπορεί ένα άτομο να επανέλθει ψυχολογικά έπειτα από ανάρρωση από την Covid-19;
Αργά. Με αυτοσυμπόνια. Μη συγκρίνεις την ανάρρωσή σου με άλλων. Η εμπειρία καθενός με την Covid είναι διαφορετική.
Μπορεί το διαδίκτυο να επηρεάσει την ψυχική υγεία ευάλωτων κοινωνικών ομάδων;
Νομίζω πως το διαδίκτυο είναι απλώς ένα εργαλείο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό ή για να βλάψει. Προσφέρει μερικούς θαυμάσιους τρόπους για κοινωνική σύνδεση σε πολλές από τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που ειδάλλως δεν θα είχαν πρόσβαση. Αλλά δυστυχώς είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται με λάθος τρόπο από μερικούς, όπως οι συνωμοσιολόγοι.
Ποια βήματα θα προτείνατε σε ένα παιδί που αρνείται να βγει από το σπίτι του; Και τι θα πρέπει να κάνει ένας γονιός γι’ αυτό;
Αναγνώρισε τον φόβο του παιδιού σου. Μην τον υποτιμάς. Ο φόβος που νιώθει είναι τόσο μεγάλος και αληθινός όσο και οι δικοί μας – συχνά περισσότερο. Αλλά χρειάζεται σταδιακά να αντιμετωπίσουμε τους φόβους που έχει. Βήμα βήμα. Ελεγξε ποιες συζητήσεις και τι νέα ξέρει. Βεβαιώσου ότι ποτέ δεν συζητάς για την Covid-19 π.χ. μπροστά του. Εάν κάνει ευθείς ερωτήσεις, απάντησε έντιμα και σύμφωνα με την ηλικία του, αλλά με όσο το δυνατόν λιγότερες λεπτομέρειες. Εάν ψάχνει περισσότερες πληροφορίες, δώσε του λίγες παραπάνω. Οσον αφορά την άρνηση εξόδου από το σπίτι, εάν ο φόβος έχει μεγεθυνθεί σε τέτοιο βαθμό, τότε χρειάζεται να το βοηθήσεις αργά να αρχίσει να ξαναβγαίνει. Ισως ένας περίπατος στο τετράγωνο για αρχή. Μια βόλτα στο πάρκο. Μετά σε ένα μαγαζί κ.λπ. Φτιάξε ένα μικρό πλάνο μαζί του ώστε να ξαναρχίσει να βγαίνει όπως και πριν.
Πρέπει να αντιληφθούμε ότι εάν δεν αντιμετωπίσει τον φόβο της εξόδου, τότε θα μάθει ότι ο μόνος τρόπος για να διώξει τον φόβο (και όλα τα κακά συναισθήματα που έχει) είναι να μένει σπίτι και να αποφεύγει να βγαίνει έξω. Η επιλογή να μένει σπίτι το κάνει να αισθάνεται καλύτερα. Αλλά δεν αντιμετωπίζει τον φόβο. Δεν μαθαίνει ότι τίποτε κακό δεν θα του συμβεί εάν βγει έξω. Οπότε ξεκίνα με μικρά πράγματα. Αντάμειψέ το αρκετά για τα προωθητικά βήματα, όσο μικρά κι αν είναι, και μην εστιάζεις στις δύσκολες ή κακές επιλογές ούτε να το τιμωρείς γι’ αυτές.