TOΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1918 ΣΤH ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ, το 5ο Διεθνές Ψυχαναλυτικό Συνέδριο οργανώνει ειδικό αφιέρωμα στις νευρώσεις του πολέμου. Ομιλητές ο Σάντορ Φερέντσι, ο Καρλ Άμπραχαμ και ο Έρνστ Ζίμμελ, οι οποίοι υπηρέτησαν ως γιατροί στον πόλεμο από την αρχή του και έκαναν καίριες παρατηρήσεις. Οι επισημάνσεις τους σχετικά με τα ψυχικά τραύματα ώθησαν τον Φρόυντ να γράψει την εισαγωγή στα πρακτικά του συμποσίου· μάλιστα αισθάνθηκε την ανάγκη να επανέλθει στα σοβαρά αυτά θέματα στο Πέρα από την αρχή της ευχαρίστησης. Το βιβλίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους ιστορικούς που μελετούν το ζήτημα του πολέμου και την έξοδο από αυτόν, αλλά και για τους ψυχιάτρους, τους ψυχαναλυτές, τους ψυχολόγους, τους κοινωνικούς λειτουργούς και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, που υποδέχονται, ακούν, συντρέχουν και φροντίζουν σήμερα τους στρατιώτες και τους άμαχους πληθυσμούς οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με νέες κάθε φορά μορφές πολεμικής βίας.
Εξαιτίας της διάρκειάς του, της εξέλιξης της τακτικής και των στρατηγικών, όπως επίσης και της βίας της οποίας υπήρξε το θέατρο, ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος πέρασε σε ένα νέο επίπεδο. Στο πεδίο μάχης, η ένταση του πυρός, συνδεδεμένη με τη μαζική χρήση των πολυβόλων και του πυροβολικού, είχε ως αποτέλεσμα μία νέα μορφή σωματικών βλαβών, στην όραση και στην όσφρηση. Η χρήση, σε περίπτωση ανάγκης, των αιχμηρών όπλων κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών συμπλήρωσε μια εικόνα υπέρμετρης βίας. Επισημαίνουμε όμως ότι οι μαχητές στο μέτωπο δεν υπήρξαν οι μόνοι που επλήγησαν σοβαρά από τη βία. Οι αιχμάλωτοι πολέμου υπήρξαν επίσης θύματα βίας, όπως και οι πολίτες, εκτεταμένα και συστηματικά, πολύ περισσότερο από όσο πιστεύουμε, τόσο κατά τις περιόδους επιδρομών και απόσυρσης των στρατιωτών όσο και εξαιτίας των εξόδων από τις πόλεις και τα χωριά, του άγχους που συνδέεται με την ανασφάλεια της μοίρας αγαπημένων προσώπων που είχαν επιστρατευτεί η που χάθηκαν στο μέτωπο, με το πένθος, τους βομβαρδισμούς και τα μπλόκα, τη στρατιωτική κατοχή, ακόμα και τις απελάσεις και τις σφαγές.
Οι ψυχικές διαταραχές που απορρέουν από το πεδίο της μάχης υπήρξαν αντικείμενο πολλών περιγραφών, ήδη από την αρχαιότητα. Πράγματι, η εξάντληση, η βαρβαρότητα των συγκρούσεων, ο έντονος φόβος, ακόμα και ο απόλυτος τρόμος, η προοπτική του θανάτου η ενός τραυματισμού, η ιδέα του να πρέπει να σκοτώσει κανείς αποτελούν πηγή συγκινησιακών κλονισμών και καταστάσεων ψυχικής εξάντλησης, σε βαθμό που ενδέχεται να εμποδίσουν προσωρινά η οριστικά τους πολεμιστές να συνεχίσουν την αποστολή τους.
Το ζήτημα είναι εξαιρετικά επίκαιρο, η πρόκληση υπερβαίνει τα μεμονωμένα περιστατικά και αφορά ολόκληρες κοινωνίες, οι οποίες πλήττονται τις περισσότερες φορές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όπως αποδεικνύεται από τα κείμενα του τόμου, μία τέτοιου είδους πρόκληση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο από έναν συγκεκριμένο κλάδο. Αντίθετα, συνδυαστικές έρευνες, με τη συμβολή των στρατιωτικών, των ανθρωπολόγων και κοινωνιολόγων, καθώς και των γιατρών, των ψυχιάτρων, των ψυχολόγων και των ψυχαναλυτών, θα μπορέσουν ίσως να συμβάλουν ώστε ν’ απομακρύνουν τα φαντάσματα του πολέμου.
« Όπως είπα προηγουμένως, στα περισσότερα περιστατικά, τα πόδια είναι αυτά που τρέμουν, ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις –όπως μπορείτε να διαπιστώσετε– η παραμικρή κινητική προσπάθεια συνοδεύεται με τρόμο ολόκληρου του μυϊκού συστήματος. Το περπάτημα αυτών που τρέμουν είναι το πιο εντυπωσιακό· σου δίνει την εντύπωση σπαστικής παράλυσης· εντούτοις, οι διάφοροι συνδυασμοί τρόμου, δυσκαμψίας και αδυναμίας προκαλούν κάποια εξαιρετικά ιδιόμορφα είδη βαδίσματος, τα οποία μόνο ο κινηματογράφος θα μπορούσε να αναπαραστήσει. Οι περισσότεροι ασθενείς διηγούνται ότι αρρώστησαν μετά από έκρηξη οβίδας που εξερράγη πολύ κοντά τους· ελάχιστοι από αυτούς εξηγούν ότι η αρρώστια τους οφείλεται σ’ ένα έντονο και βίαιο κρυολόγημα (βουτιά σε παγωμένο νερό, ορθοστασία στο ύπαιθρο με βρεγμένα ρούχα)· οι υπόλοιποι επικαλούνται διάφορα ατυχήματα, η ότι αρρώστησαν από την υπερβολική προσπάθεια που είχαν καταβάλει στο πεδίο μάχης. Τα θύματα από έκρηξη οβίδας μιλούν για ένα «κύμα» που τους ισοπέδωσε, άλλοι σκεπάστηκαν εν μέρει κάτω από το χώμα που σηκώθηκε από την ανατίναξη. […]
«Γνωρίζουμε ότι ο φυσιολογικός οργανισμός διαθέτει επίσης παρόμοια εργαλεία προστασίας. Τα συμπτώματα του φόβου, της αδυναμίας σε κινητικό επίπεδο, του τρόμου, της σπασμωδικής ομιλίας, μοιάζουν με χρήσιμους αυτοματισμούς και θυμίζουν ζώα που προσποιούνται ότι είναι νεκρά σε περίπτωση κινδύνου ».
–ΣΑΝΤΟΡ ΦΕΡΕΝΤΣΙ