H πτώση της «κλασικής» φασιστικής παράδοσης ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη μιας «νέου τύπου» ακροδεξιάς, της οποίας η ιδεολογία ενσωματώνει τις επιταγές και τις μεταλλάξεις του 21ου αιώνα.
Ο πολιτικός επιστήμονας Ζαν-Ιβ Καμί ήταν ένας από τους πρώτους που κατανόησαν τα καινοφανή της χαρακτηριστικά: «την παύση της λατρείας του κράτους στο όνομα μιας νεοφιλελεύθερης θεώρησης του κόσμου που είναι προσανατολισμένη στην κριτική του κράτους πρόνοιας, τη φορολογική εξαίρεση, την οικονομική απορρύθμιση και την προώθηση των ατομικών ελευθεριών, απαλλαγμένων από κάθε είδους κρατική παρέμβαση».
Η άρνηση της δημοκρατίας –ή η ερμηνεία της με αυταρχικό τρόπο– δεν συνοδεύεται πάντοτε από τον εθνικισμό, αλλά κάποιες φορές από έναν (άλλου τύπου) εθνοκεντρισμό που αλλάζει κλίμακα και σε ορισμένες περιπτώσεις παίρνει τη μορφή «της άμυνας της Δύσης που απειλείται από την παγκοσμιοποίηση και τη σύγκρουση των πολιτισμών».
Ξεχνάμε ότι οι πρόσφυγες είναι θύματα του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων και των περιφερειακών τους συγκρούσεων για την εξασφάλιση σφαιρών επιρροής, για την εξόρυξη και εκμετάλλευση πρώτων υλών και την πώληση οπλικών συστημάτων σε διάφορες συνιστώσες της κάθε εύφλεκτης περιοχής. Ετσι καταλήγουμε στη δημιουργία απελπισμένων προσφύγων που συρρέουν προς τα εύκρατα και ευημερούντα σημεία του παγκόσμιου χάρτη.
Η αξεπέραστη διαφορά Αριστεράς – Δεξιάς
Το προσφυγικό έχει γίνει ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά θέματα και νέο σημείο τριβής ανάμεσα στις δεξιές και τις αριστερές πολιτικές δυνάμεις των χωρών της Ευρώπης, καθώς επηρεάζει τόσο την εθνική εσωτερική πολιτική όσο και την ευρύτερη κοινοτική πολιτική.
Η Αριστερά προσεγγίζει το θέμα ανθρωπιστικά και πολιτικά, αντιμετωπίζοντας –σωστά– τους πρόσφυγες ως θύματα του αμερικανικού και ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, βάσει των κανόνων της «πολιτικής ορθότητας».
Η νεοφιλελεύθερη Δεξιά αναρωτιέται αν πρόκειται για «απειλή ή ευκαιρία;», βλέποντας ότι η μαζική μετανάστευση δυναμιτίζει το κράτος πρόνοιας που ο νεοφιλελευθερισμός θέλει να εξαλείψει και φέρνει ξανά στο τραπέζι τα ζητήματα των μαζικών ιδιωτικοποιήσεων όλων των τομέων που είναι δαπανηροί (υγεία, παιδεία, ασφαλιστικό σύστημα, σωφρονιστικό σύστημα κ.λπ.), απογυμνώνοντας το κράτος από κάθε ανταποδοτική στην κοινωνία ενέργεια και διατηρώντας στο τέλος μόνο τους κρατικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς.
Η παραδοσιακή λαϊκή Δεξιά επικεντρώνει στην «παράνομη μετανάστευση» αποκαλώντας τους πρόσφυγες «λαθρομετανάστες», ανάγοντας το πρόβλημα σε τυπικό νομικό ζήτημα. Τέλος, η ακροδεξιά επικεντρώνει στο ρατσιστικό κομμάτι του προβλήματος, στη διαφορετική ράτσα, τη διαφορετική θρησκεία και κουλτούρα των προσφύγων, που μπορεί να αλλοιώσουν το εθνολογικό προφίλ κάθε χώρας.
H ακροδεξιά στην Ευρώπη έχει όμως και διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά. Ο ακροδεξιός Πιμ Φόρτουν (δολοφονήθηκε το 2002) στην Ολλανδία είχε εκφράσει έναν πολιτικό λόγο όπου συνυπήρχαν η ξενοφοβία, ο ατομικισμός, τα δικαιώματα των γυναικών και των ομοφυλόφιλων και αποκόμισε σημαντικά εκλογικά οφέλη. Παρόμοια στοιχεία χαρακτηρίζουν και άλλα πολιτικά κινήματα στη βόρεια Ευρώπη, όπως το Vlaams Belang στο Βέλγιο, το Δανικό Λαϊκό Κόμμα αλλά και το λαϊκίστικο κόμμα Σουηδοί Δημοκράτες (SD) με ηγέτη τον Τζίμι Ακεσον.
Ισλαμοφοβία, ο νέος αντισημιτισμός;
Το ενοποιητικό στοιχείο της νέας ακροδεξιάς είναι η ξενοφοβία, η οποία εκφράζεται ως βίαιη απόρριψη των μεταναστών. Ο μετανάστης σήμερα είναι ο κληρονόμος των «επικίνδυνων τάξεων» του 19ου αιώνα, στιγματισμένος, από τη θετικιστική κοινωνική επιστήμη της εποχής, ως ένα στοιχείο που συγκεντρώνει όλες τις κοινωνικές παθολογίες: τον αλκοολισμό, την εγκληματικότητα και την πορνεία, ακόμη και επιδημίες όπως η χολέρα.
Στην Ευρώπη του σήμερα ο μετανάστης χαρακτηρίζεται ουσιαστικά ως μουσουλμάνος. Η ισλαμοφοβία παίζει σήμερα, για τον νέο ρατσισμό, τον ρόλο που έπαιζε κάποτε ο αντισημιτισμός για τον εθνικισμό και τον φασισμό πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε κάθε περίπτωση οι θρησκευτικές, πολιτιστικές, ενδυματολογικές, διατροφικές συνήθειες μιας μειονότητας στοιχειοθετούν ένα αρνητικό στερεότυπο για τον αλλοδαπό που δεν αφομοιώνεται στην εθνική κοινότητα. Ο ιουδαϊσμός και το ισλάμ λειτουργούν έτσι ως «αρνητικές μορφές της ετερότητας».
Παραδόξως, ο αντισημιτισμός παραμένει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του εθνικισμού στην κεντρική Ευρώπη, όπου το ισλάμ είναι σχεδόν ανύπαρκτο, και η αλλαγή του 1989 αναζωογόνησε τους παλιούς δαίμονες (ακόμη και τώρα που δεν υπάρχουν πλέον Εβραίοι).
Αντίθετα, ο αντισημιτισμός έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τη φρασεολογία της άκρας Δεξιάς στις χώρες της δυτικής Ευρώπης (που μερικές φορές δείχνει τη συμπάθειά της στην εξωτερική πολιτική του Ισραήλ). Στην Ολλανδία ο Γκερτ Βίλντερς υποστηρίζει την εξωτερική πολιτική του Ισραήλ και έχει κηρύξει πόλεμο κατά του «ισλαμοφασισμού» και των δραστηριοτήτων του. Στην Ελβετία το 57% των πολιτών ψήφισε (28/11/ 2013) υπέρ της απαγόρευσης των μιναρέδων.
Για πολλούς αναλυτές, όπως ο Σλόμο Σαντ, η ισλαμοφοβία αποτελεί σήμερα ενωτικό στοιχείο της Ευρώπης –την «ιουδαιοχριστιανική» μήτρα της οποίας ποτέ δεν παραλείπουμε να υπενθυμίσουμε– όπως και ο αντισημιτισμός έπαιξε βασικό ρόλο τον 19ο αιώνα κατά τη διαδικασία οικοδόμησης των εθνικών κρατών.
*Το κείμενο είναι απόσπασμα από το άρθρο “Ρατσισμός μεταλλαγμένος. Ο φόβος τρώει τα σωθικά”, του Γιάννη Μπαζού, που δημοσιεύτηκε στο HOT DOC HISTORY στις 21/10/18
