Αυτοπροστασία απέναντι στην εξαθλίωση και την απομόνωση, με την πολιτεία εκκωφαντικά απούσα
Χιλιάδες Ρομά που διαβιούν σε καταυλισμούς της χώρας, εγκαταλειμμένοι από την πολιτεία ακόμη και εν μέσω πανδημίας, εξακολουθούν να ζουν υπό τραγικές συνθήκες: σε παραπήγματα, χωρίς ρεύμα, σε τραγική οικονομική κατάσταση εξαιτίας του παρατεταμένου lockdown κι ενώ η επισιτιστική κρίση εντός των καταυλισμών γίνεται όλο και πιο έντονη. Εξαθλίωση. Η πολιτεία όμως αδιαφορεί. Δεν προστατεύει αυτή την ευάλωτη πληθυσμιακή ομάδα –φωτεινή εξαίρεση κάποιοι λιγοστοί δήμοι– από την Covid-19 παρέχοντάς της έστω τα απαραίτητα μέσα προστασίας από τον ιό.
Και όμως, τα κρούσματα που έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής στους καταυλισμούς και στις κοινότητες Ρομά είναι σχετικά περιορισμένα. Γεγονός που οφείλεται στην αυτοπροστασία των ίδιων των ανθρώπων με τα πενιχρά μέσα που διαθέτουν, αλλά και στην απομόνωσή τους από τον γενικό πληθυσμό. Αυτό φυσικά δεν αρκεί για τα ΜΜΕ, αφού μεμονωμένα περιστατικά, όπου παρατηρήθηκε έλλειψη μέτρων αυτοπροστασίας, έγιναν αφορμή για να στιγματιστούν ακόμη μία φορά οι Ρομά. Απέναντι στην προβολή αυτής της στρεβλής πραγματικότητας οι Ρομά αντιπαραβάλλουν μια πρωτοφανή κινητοποίηση: με όρους αυτοοργάνωσης και αλληλεγγύης προσπαθούν να βοηθήσουν τον διπλανό τους με όποιον τρόπο μπορούν, σε μια προσπάθεια να υπερκεράσουν την κρατική αδιαφορία.
«Ποιες γιορτές; Χωρίς ρεύμα, νερό και φαγητό;»
«Η εξάπλωση του κορονοϊού ανέδειξε με τον πιο τραγικό τρόπο τα χρόνια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνες Ρομά. Προβλήματα διαβίωσης, ανέχειας, εγκατάλειψης και διακρίσεων. Κυρίαρχο είναι το πρόβλημα της στέγασης τόσο στους καταυλισμούς όσο και στους οικισμούς όπου διαβιούν οι Ρομά συμπολίτες μας. Οι άθλιες συνθήκες, με τα παραπήγματα από τη μια και τα πολυμελή νοικοκυριά στοιβαγμένα σε λίγα τετραγωνικά από την άλλη επιδεινώνουν το πρόβλημα εν μέσω πανδημίας. Απαιτείται διαφορετικός χειρισμός από την πολιτική του “Μένουμε σπίτι”» ανέφερε στο Documento ο Βασίλειος Πάντζος, πρόεδρος της Ελλάν Πασσέ (Πανελλαδική Συνομοσπονδία Ελλήνων Ρομά).
Εξίσου σημαντικό, σύμφωνα με τον κ. Πάντζο, «είναι το πρόβλημα της απασχόλησης, αφού η συντριπτική πλειονότητα των Ρομά δεν μπορεί να εργαστεί, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να καλύψουν τις καθημερινές ανάγκες σίτισης των οικογενειών τους. Παράλληλα, το μέτρο της αναγκαστικής τηλεκπαίδευσης άφησε χιλιάδες παιδιά Ρομά εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας, ενώ σε πολλούς καταυλισμούς δεν υπάρχει πόσιμο νερό, ύδρευση, ούτε άρδευση, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατο να τηρηθούν τα προληπτικά μέτρα υγιεινής και προστασίας».
Αναφορικά με την προστασία των κοινοτήτων Ρομά από την πανδημία, ο κ. Πάντζος επισήμανε ότι «στην πλειονότητα των δήμων όπου διαμένουν Ελληνες Ρομά δεν πάρθηκαν τα καίρια και αναγκαία μέτρα ούτε ως προς το κομμάτι της διαβίωσης ούτε ως προς την ουσιαστική προστασία τους από την πανδημία και τις συνέπειές της, όπως απολυμάνσεις, αποκομιδή σκουπιδιών, παροχή τροφίμων και υγειονομικού υλικού, έκτακτα επιδόματα και πρόβλεψη υλικοτεχνικής βοήθειας για εξασφάλιση συμμετοχής στην τηλεκπαίδευση». Ως αποτέλεσμα, «οι ήδη ακραίες συνθήκες φτώχειας επιδεινώθηκαν και η κοινότητα παραμένει τελείως εκτεθειμένη, θρηνώντας θύματα καθημερινά, όπως όλος ο κόσμος». Τα φετινά Χριστούγεννα «δεν υπήρξε καμία εορταστική διάθεση στην κοινότητα. Ανθρωποι ζουν χωρίς ρεύμα, χωρίς νερό, χωρίς εισοδήματα και χωρίς φαγητό, οπότε για ποια εορταστική περίοδο μιλάμε;».
«Δεν έχει υπάρξει η αναγκαία μέριμνα»
Σχετικά με το ζήτημα της τηλεκπαίδευσης, ο Ηλίας Γιαννόπουλος, νομικός σύμβουλος της Ελλάν Πασσέ, ανέφερε ότι «το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι, λαμβάνοντας υπόψη κατεπείγουσα επιστολή-υπόμνημα της Ελλάν Πασσέ αναφορικά με τον αποκλεισμό που βιώνουν οι Ρομά μαθητές με το καθεστώς της αναγκαστικής τηλεκπαίδευσης, προχώρησε σε κατάθεση μηνυτήριας αναφοράς κατά της υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως και της υφυπουργού Σοφίας Ζαχαράκη. Η χώρα μας έχει ήδη καταδικαστεί στο παρελθόν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τον αποκλεισμό παιδιών Ρομά από το καθολικό δικαίωμα στην εκπαίδευση».
Παράλληλα, ο κ. Γιαννόπουλος επισήμανε ότι «τα ΜΜΕ έχουν επιλεκτική προβολή ως προς τους Ρομά και δεν δίνουν το βήμα που χρειάζεται στους εκπροσώπους τους, ώστε να αποκαθίσταται η αλήθεια και να υπάρχει έγκυρη ενημέρωση. Από την πρώτη στιγμή της πανδημίας οι Ελληνες Ρομά στοχοποιήθηκαν εν μέρει, σε μια προσπάθεια να βρεθεί το “μαύρο πρόβατο” στο οποίο θα πέσουν οι ευθύνες για την πιθανή διασπορά του κορονοϊού σε ορισμένες περιοχές. Η κοινότητα αποτελεί το πιο εκτεθειμένο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας σε συνθήκες πανδημίας και παρ’ όλα αυτά δεν έχει υπάρξει η αναγκαία μέριμνα».
Παρ’ όλα αυτά και «δεδομένης της μηδαμινής ενημέρωσης, των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης και της διαχρονικής περιθωριοποίησης, οι Ελληνες Ρομά έδειξαν προσαρμοστικότητα. Φυσικά, υπήρξαν και υπάρχουν μεμονωμένα περιστατικά μη συμμόρφωσης, όπως σε ολόκληρη την κοινωνία, τα οποία καταδικάστηκαν και απομονώθηκαν» κατέληξε.
«Εχει επέλθει ο πλήρης αποκλεισμός»
«Ενώ υπήρχε ένας χρόνος αντίδρασης ανάμεσα στο πρώτο lockdown και το δεύτερο, βλέπουμε ότι οι δήμοι δεν έχουν κανένα συγκεκριμένο σχέδιο και πλάνο προστασίας» δήλωσε στο Documento η Αλεξάνδρα Καραγιάννη, η πρώτη δικηγόρος ρομικής καταγωγής στην Ελλάδα και επιστημονική συνεργάτιδα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οπως επισήμανε, «πολλοί Ρομά ασχολούνται με το άτυπο εμπόριο και δεν είναι ασφαλισμένοι. Αυτή η κατηγορία πληθυσμού βρίσκεται εκτός κάθε κοινωνικής προστασίας. Εχει επέλθει ο πλήρης αποκλεισμός πια. Δεν δικαιούνται ειδικές παροχές και επιδόματα λόγω Covid-19. Αρα, προσπαθούν να επιβιώσουν με κάθε τρόπο, κάτι που για μια τόσο αποκλεισμένη ομάδα σημαίνει εξαθλίωση. Στους περισσότερους καταυλισμούς υπάρχει πραγματικά σοβαρή επισιτιστική ανάγκη. Στους αυξημένους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες προστίθενται διακοπές παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και αναγκαστικές εξώσεις, οι οποίες θα πρέπει με νομοθετική πρωτοβουλία να ανασταλούν όσο διαρκεί η υγειονομική κρίση».
Αυτή η κατάσταση, συνεχίζει, «σε κάποιες περιοχές γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστεί πολύ επιφανειακά από κάποιους δήμους, κυρίως ύστερα από πιέσεις της ίδιας της κοινότητας. Δηλαδή κάποιοι τοπικοί σύλλογοι, αλληλέγγυοι και διαμεσολαβητές πιέζουν κι έτσι μπορεί περιστασιακά να γίνει κάποια απολύμανση ή να ανοίξει το κοινωνικό παντοπωλείο και να δοθούν κάποια λίγα τρόφιμα. Υπάρχει ανάγκη δημιουργίας τοπικού σχεδίου δράσης από την τοπική αυτοδιοίκηση για την προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως και για την πρόληψη και αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας».
Ο χαμηλός αριθμός κρουσμάτων που έχει καταγραφεί μέχρι στιγμής στις κοινότητες Ρομά οφείλεται, σύμφωνα με την κ. Καραγιάννη, «στην υπευθυνότητα των ίδιων, η οποία έχει ιδιαίτερα παρεξηγηθεί. Οφείλεται βέβαια και στο γεγονός ότι ως περιορισμένοι και χωρικά εντοπισμένοι δεν έχουν ιδιαίτερες επαφές με τον γενικό πληθυσμό».
«Είναι εκτεθειμένοι στο οτιδήποτε»
Αναφορικά με το ζήτημα της τηλεκπαίδευσης η κ. Καραγιάννη επισήμανε ότι «έχει αποκλειστεί το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών. Ακόμη και σε κάποιες πιο ενταγμένες περιοχές, οι γονείς δεν είναι πάντα σε θέση να αντιληφθούν τις ανάγκες και να υποστηρίξουν ένα παιδί που κάνει μάθημα από το σπίτι. Στους καταυλισμούς όταν δεν υπάρχουν συσκευές, ρεύμα και βασικές υποδομές είναι προφανές ότι τα παιδιά που ζουν εκεί έχουν αποκλειστεί από την εκπαίδευση. Και γι’ αυτά τα παιδιά το σχολείο ήταν το πιο ασφαλές μέρος. Και εκτός του ότι έχασαν αυτή την υποστήριξη και την ασφάλεια, το ζήτημα είναι ότι όσο περισσότερο λείπει ένα παιδί από το σχολείο τόσο πιο δύσκολο είναι να επιστρέψει».
Πρόβλημα στο μέλλον, όπως υπογράμμισε, θα είναι και «οι πρόωροι και αναγκαστικοί γάμοι, οι οποίοι αυξάνονται σε περιόδους κρίσης. Αρα, τα κορίτσια είναι περισσότερο εκτεθειμένα, όπως και οι γυναίκες που είναι αντιμέτωπες με την ενδοοικογενειακή βία σε μεγαλύτερο βαθμό. Παράλληλα, έχουν χάσει ένα υποστηρικτικό δίκτυο ανθρώπων που δεν μπορεί να τους προσεγγίσει λόγω των μέτρων. Αρα, ουσιαστικά είναι εντελώς μόνοι τους. Επίσης, υπάρχουν οι ανιθαγενείς και οι αδήλωτοι, όσοι δηλαδή δεν έχουν έγγραφα. Αυτοί όχι απλώς δεν έχουν πρόσβαση στην υγεία, αλλά είναι εκτεθειμένοι στο οτιδήποτε. Δεν μπορούν ούτε να εμβολιαστούν».
Απέναντι σε όλα αυτά τα προβλήματα, «κάποιοι άνθρωποι, ιδίως γυναίκες από τοπικούς συλλόγους Ρομά, έχουν ενεργό ρόλο μέσα στις κοινότητες: πραγματοποιούν επαφές με τις τοπικές αρχές, με αποτέλεσμα κάποιοι δήμοι να πιέζονται και να αναλαμβάνουν κάποιες πρωτοβουλίες».
«Ο ιός εντείνει τις διακρίσεις»
«Μπορεί να λέμε ότι ο ιός προσβάλλει όλους το ίδιο και ότι δεν κάνει διακρίσεις, αλλά στην πραγματικότητα τις εντείνει: μεγαλώνει τον κοινωνικό αποκλεισμό όχι μόνο σε σχέση με τους Ρομά αλλά και με τους κρατούμενους και άλλες ευάλωτες ομάδες» ανέφερε στο Documento ο Χρήστος Ηλιάδης, εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης και συντονιστής του προγράμματος JUSTROM στην Ελλάδα. «Ο αποκλεισμός εντείνεται. Υπάρχουν όμως και καλές περιπτώσεις δήμων, όπως του Χαλανδρίου, ο οποίος με ένα πολύ ενεργό παράρτημα Ρομά έχει μοιράσει μέχρι και τάμπλετ στα παιδιά για να παρακολουθήσουν την τηλεκπαίδευση» σημείωσε.
Από την άλλη πλευρά, σημείωσε ότι «ήδη από το προηγούμενο lockdown έχουν υπάρξει περιπτώσεις δήμων για τους οποίους έχουν εκδοθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ασφαλιστικά μέτρα εναντίον τους: ο Δήμος Ασπροπύργου κατηγορείται ότι γκρέμισε σπίτια-παραπήγματα το καλοκαίρι εν μέσω πανδημίας. Υπάρχει αντίστοιχη περίπτωση ενός δήμου στη Θεσσαλονίκη. Η γενική εικόνα πάντως είναι μικρές παρεμβάσεις, με πολύ μικρές διανομές τροφίμων και νερού. Οι άνθρωποι που ήταν έτσι κι αλλιώς αποκλεισμένοι, τώρα ζουν τον απόλυτο αποκλεισμό».
Σε κάποιες περιπτώσεις, «η κατάσταση –παρά την οικονομική ασφυξία– είναι λίγο καλύτερη, είτε γιατί υπάρχουν δίκτυα αλληλεγγύης είτε επειδή η σχέση με τις τοπικές αρχές είναι καλή. Βέβαια, αυτό δεν ισχύει σε όλες τις περιοχές: στις αρχές και των δύο lockdown αρχίσαμε να λαμβάνουμε από συγκεκριμένες περιοχές της Αττικής καταγγελίες και αναφορές για αστυνομική βία εναντίον Ρομά. Αρα, σε περιοχές όπου υπάρχει μια φυλετική “προτίμηση” των αρχών εναντίον των Ρομά, εκεί οι συνθήκες είναι πολύ πιο δύσκολες» κατέληξε.
«Εχει ενεργοποιηθεί μια ανερχόμενη κοινωνία πολιτών»
Πλέον οι άνθρωποι «τη βγάζουν όπως μπορούν» παρατηρεί ο κ. Ηλιάδης και εξηγεί: «Υπάρχει κίνδυνος να μεγαλώσει η εξάρτηση των αποκλεισμένων αυτών κοινοτήτων από τα επιδόματα. Δεν ξέρω αν όταν τελειώσει το lockdown θα αντιστραφεί αυτό. Εχω την αίσθηση ότι είναι φαινόμενο που θα αυξηθεί γιατί δεν δίνεται εναλλακτική. Ευτυχώς υπάρχει μια κοινοτική και κοινωνική δομή και οικογένειες που αλληλοϋποστηρίζονται. Βοηθάει ο ένας τον άλλον. Είναι θετικό ότι σε αρκετές κοινότητες έχει ενεργοποιηθεί ένας πληθυσμός Ρομά, σαν μια ανερχόμενη κοινωνία πολιτών, που αποτελείται και από γυναίκες: σύλλογοι γυναικών μαζεύουν λεφτά και τρόφιμα. Επομένως, δεν είναι μόνο μαύρη η εικόνα, αφού αυτή την κινητοποίηση δεν την είχαμε δει τα προηγούμενα χρόνια».
«Αυτό που με εξέπληξε ευχάριστα είναι ο μικρός αριθμός κρουσμάτων μέχρι στιγμής συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό» επισήμανε και συνέχισε: «Οι Ρομά έχουν δείξει υπεύθυνη στάση και τηρούν πάρα πολύ τα μέτρα, αφενός γιατί φοβούνται τον ιό, αφετέρου επειδή μια κοινότητα αποκλεισμένων προσβάλλεται δυσκολότερα από κάτι που έρχεται “απέξω”. Ευχάριστη έκπληξη είναι και το ότι δεν έχουν κατηγορηθεί και στοχοποιηθεί –παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις με αφορμή μεμονωμένα περιστατικά– για τη μετάδοση της πανδημίας, όπως συνέβη σε Ιταλία και Βουλγαρία».
