Ο καθηγητής στο τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου Γιάννης Σκαρπέλος γράφει για τις εκλογές στις ΗΠΑ οι οποίες για σχεδόν μια δεκαετία υπήρξαν το παράδειγμα για την αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Από το Narwhal (την πλατφόρμα που χρησιμοποίησε το εκλογικό επιτελείο του Ομπάμα το 2012 για την επανεκλογή του) μέχρι την Cambridge Analytica (τη διαβόητη πλέον εταιρεία που αξιοποίησε προσωπικά δεδομένα από το Facebook για να αναλύσει τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων για λογαριασμό του Τραμπ το 2016) τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για τις επιθυμίες, τις ανάγκες και τους φόβους των ψηφοφόρων και ταυτόχρονα το μέσο για να απαντήσουν οι υποψήφιοι, καθησυχάζοντας ή ενισχύοντάς τες. Φυσικά δεν πρέπει να λησμονούμε ότι αφήνουν περιθώριο πέρα από τα εκλογικά επιτελεία και σε άλλες δυνάμεις (εσωτερικές ή εξωτερικές) να έχουν τη δυνατότητα να παρέμβουν, όπως έγινε με τα τρολ από τη Ρωσία και τον οργανισμό Internet Research Agency το 2016.
Την τελευταία τετραετία, όταν αποκαλύφθηκε η έκταση της αξιοποίησης των πληροφοριών του Facebook από την Cambridge Analytica, η πλατφόρμα περιόρισε την πρόσβαση στις προσωπικές πληροφορίες. Το Twitter, αντίθετα, άφησε τα δεδομένα του προσβάσιμα, προσθέτοντας όμως έναν μηχανισμό επισήμανσης πιθανών fake news. Και πολλά από τα tweets του προέδρου Τραμπ χαρακτηρίστηκαν έτσι τον τελευταίο χρόνο, είτε αφορούσαν την πανδημία είτε τους πολιτικούς αντιπάλους του. Ετσι, ο μηχανισμός αυτός αποτελεί σημαντικότρίτο πόλο στην εκλογική αντιπαράθεση. Είναι τυπικά ουδέτερος, επί της ουσίας όμως κανένας αλγόριθμος δεν είναι ουδέτερος.
Η σύγκρουση ανάμεσα στον Τραμπ και το Twitter υπήρξε έντονη. Ασχετα από αυτήν, όμως, το Twitter παραμένει πεδίο ζωηρής αντιπαράθεσης μεταξύ των υποστηρικτών των υποψηφίων. Ακόμη κι αν τα tweets του ενός υποψηφίου χαρακτηρίζονται ψευδή, οι οπαδοί τα λαμβάνουν και τα αναπαράγουν, συχνά πασπαλισμένα με υπερβολές και νέα ψεύδη. Μ’ αυτό δεν εννοώ ότι μόνο οι οπαδοί της μιας πλευράς μπορεί να χρησιμοποιούν υπερβολές και ψεύδη. Σε μια αντιπαράθεση με αυτή την ένταση, με ενόπλους να περιπολούν στους δρόμους, κανείς δεν μένει αντικειμενικός, προσκολλημένος στη μία και μοναδική αλήθεια. Ετσι, αν κοιτάξουμε το δάσος –ή πιο σωστά τον ωκεανό των tweets–, τυχόν αστοχίες καλύπτονται σύντομα.
Οι παράλληλοι μονόλογοι
Ας κοιτάξουμε τι έλεγαν την παραμονή των εκλογών οι χρήστες του Twitter. Σαν μια φωτογραφία που αποτυπώνει μια στιγμή συγκέντρωσα ό,τι γράφτηκε στο Twitter επί μία ώρα στις 2 Νοεμβρίου 2020. Συγκέντρωσα πάνω από 300.000 tweets από 199.000 χρήστες. Κι όμως, μέσα στον τεράστιο αυτό αριθμό μηνυμάτων και χρηστών μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι οι υποστηρικτές κάθε προέδρου μιλάνε μεταξύ τους. Δεν υπάρχει σύγκρουση αλλά παράλληλοι «μονόλογοι».
Οι μεγαλύτερες ομάδες αποτελούνται από τους οπαδούς του προέδρου Τραμπ. Είναι οι πιο μαχητικοί, αλλά ταυτόχρονα εκφράζουν ανησυχία για την πιθανή νοθεία, την οποία είχε άλλωστε προκαταβολικά αναγγείλει ο Τραμπ. Αλλες ομάδες δίνουν πιο αισιόδοξο τόνο, κάνοντας απολογισμό γύρω από το hashtag #PromisesMadePromisesKept. Τονίζουν την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση των θέσεων εργασίας.
Ανάμεσα στις μεγαλύτερες ομάδες περιλαμβάνονται όμως και κάποιες που υποστηρίζουν τον Μπάιντεν. Εδώ κυριαρχούν τα θετικά συναισθήματα, της απαλλαγής (παλαιότερα είχε κυριαρχήσει και στην Ελλάδα ένα αντίστοιχο σύνθημα) και μιας επακόλουθης ανακούφισης. Τα hashtags αναφέρονται στις πολιτείες και δηλώνουν την υποστήριξή τους.
Ισως δεν έχει νόημα να μετράει κανείς τους αριθμούς όσων υποστηρίζουν τον ένα ή τον άλλο υποψήφιο. Αλλωστε, την ώρα που κατέγραψα τα tweets έφτανε μεσημέρι στις ανατολικές πολιτείες και μόλις ξημέρωνε στη μεριά του Ειρηνικού. Εχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον να σκεφτούμε πως ανάμεσα στους υποστηρικτές του Τραμπ η αισιοδοξία συχνά συνοδευόταν από αρνητικά συναισθήματα και το αντίθετο ίσχυε για τους υποστηρικτές του Μπάιντεν.
Από το καφενείο στο Twitter
Από την άλλη μεριά, η μεταφορά των συζητήσεων από τον αναλογικό στον ψηφιακό κόσμο, από το καφενείο στο Twitter, δεν αλλάζει το περιεχόμενο. Μια από τις χαρακτηριστικές εικόνες των προεκλογικών συγκεντρώσεων στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όπως αποτυπώθηκαν στις φωτογραφίες των φωτορεπόρτερ της εποχής, ήταν τα πλακάτ που έγραφαν «Αρχηγέ, η Κάτω Παναγιά είναι μαζί σου». Πόσο να απέχει αυτό από τα tweets που δηλώνουν ότι το #Miami ή η #Georgia στηρίζει Τραμπ ή Μπάιντεν;
Εχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον (καθώς όταν διαβάζετε αυτό το κείμενο η αναμέτρηση θα έχει κριθεί) να αναζητήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος τις λεπτές αποχρώσεις του λόγου των πολιτών, το περιεχόμενο των αρνητικών και των θετικών στάσεων – αν εκφράζουν επιθετικότητα, οργή ή απογοήτευση, αισιοδοξία ή ελπίδα. Αν οι πολίτες βλέπουν τη «μεγάλη εικόνα» όταν πλησιάζουν οι εκλογές και αν την επόμενη μέρα θα ξαναγυρίσουν στη «μικρή εικόνα», τη δική τους πραγματικότητα. Ολα αυτά θα πρέπει να πάψουν να τροφοδοτούν τους μηχανισμούς της προεκλογικής προβολής και προπαγάνδας, να γίνουν εργαλείο για να αφουγκραστούν οι ψίθυροι που συμπυκνώνουν την πραγματική φωνή του λαού. Φυσικά, όλα αυτά δεν ισχύουν μόνο για τις εκλογές στις ΗΠΑ, αλλά πολύ περισσότερο για όσα συμβαίνουν στην καθημερινότητα της δικής μας πατρίδας.
