Το τέλος των μνημονίων και της επιτροπείας δεν οδηγούν αυτόματα στην έξοδο από τη συνολικότερη κρίση, αλλά βάζουν τέλος σε ένα καθεστώς εξαίρεσης.
Η επιτυχής ολοκλήρωση των stress tests των τραπεζών ήταν μία από τις προϋποθέσεις για την έξοδο από τα μνημόνια και την επιτροπεία. Η έγκαιρη ολοκλήρωση της τέταρτης αξιολόγησης αποτελεί σημαντικό βήμα προς την ίδια κατεύθυνση. Όμως την πιο ουσιαστική προϋπόθεση όχι μόνο για την έξοδο από τα μνημόνια αλλά και για τον σχεδιασμό της μεταμνημονιακής Ελλάδας αποτελεί η συγκρότηση της αναπτυξιακής στρατηγικής. Για πρώτη φορά αποκτούμε το δικό μας αναπτυξιακό σχέδιο για το μέλλον.
Πιστεύουμε και υπηρετούμε το θετικό σενάριο για τη χώρα, το οποίο πλέον εξαρτάται πρωτίστως από τις δικές μας επιλογές και ενέργειες.
Κάθε προσπάθεια όμως πρόσβασης στις αγορές μετά τη σχετικά μακρά περίοδο αποκλεισμού από αυτές έχει ρίσκα. Το ζήσαμε άλλωστε με την άτυχη έκβαση της προσπάθειας της κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου όταν το επιχείρησε το 2014, σε συνθήκες «μνημονιακής προστασίας».
Σήμερα το εγχείρημα γίνεται ακόμη πιο απαιτητικό δεδομένου ότι η έξοδος από τα μνημόνια γίνεται σε περίοδο αυξανόμενης παγκόσμιας αβεβαιότητας και γεωπολιτικών εντάσεων. Ακριβώς γι’ αυτό η ασφαλής μετάβαση από ένα καθεστώς εξαρτημένης από τα μνημόνια χρηματοδότησης σε ένα καθεστώς αυτοδύναμης αναχρηματοδότησης του χρέους από τις αγορές συνιστά πρόκληση που απαιτεί σχεδιασμό, προσεκτικούς χειρισμούς και υπευθυνότητα τόσο από την κυβέρνηση όσο και από όλες τις πολιτικές δυνάμεις.
Για τους λόγους αυτούς κεντρική θέση στους κυβερνητικούς σχεδιασμούς έχει το κεφάλαιο της θωράκισης της μετάβασης απέναντι σε εξωγενείς κινδύνους.
Η πρώτη ασπίδα έναντι τέτοιων κινδύνων είναι η ύπαρξη ενός εθνικού εργαλείου δανεισμού ύστατης ανάγκης και αυτό τον σκοπό υπηρετεί η δημιουργία ταμειακών αποθεμάτων. Δεύτερη ασπίδα είναι τα μέτρα που θα διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του χρέους και θα περιορίζουν στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο τις δαπάνες εξυπηρέτησής του για μια σχετικά μακρά περίοδο, ώστε οι δανειακές ανάγκες να είναι περιορισμένες. Ομως η πιο ισχυρή σε τελευταία ανάλυση θωράκιση θα διασφαλισθεί με την ισχυρή δημοσιονομική θέση της χώρας, σε συνδυασμό με τη δημιουργία ενός νέου παραγωγικού υποδείγματος ανθεκτικού απέναντι στις κρίσεις, οικολογικά βιώσιμου και κοινωνικά δίκαιου. Η «προληπτική πιστωτική γραμμή» που προτάθηκε από ορισμένους δεν αποτελεί λύση, αφού εκτός των άλλων έχει περιορισμένη διάρκεια κάτι που δεν ισχύει με τους κινδύνους τους οποίους υποτίθεται ότι πρέπει να αντιμετωπίσει.
Φτάνουμε λοιπόν στο τέλος μιας δύσκολης διαδρομής. Βγαίνουμε από τα μνημόνια με ισχυρή θωράκιση και σχέδιο για την επόμενη μέρα.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το τέλος των μνημονίων και της επιτροπείας δεν είναι μια απλή τυπική υπόθεση. Είναι πραγματική και παράγει πραγματικά αποτελέσματα. Ασφαλώς δεν οδηγεί αυτόματα στην έξοδο από τη συνολικότερη κρίση, αλλά βάζει τέλος σε ένα καθεστώς εξαίρεσης, μας οδηγεί σε ένα ξέφωτο, με την έννοια ότι δημιουργεί προϋποθέσεις για να βελτιώσουμε τη ζωή των πολιτών και πρωτίστως αυτών που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση. Να οργανώσουμε από καλύτερη θέση τη μεγάλη επίθεση στις παθογένειες του παρελθόντος, στις αίτιες που εξέθρεψαν την κρίση αλλά και τα σκάνδαλα, τη διαπλοκή και τη διαφθορά. Να κάνουμε τις μεγάλες τομές και τους μεγάλους μετασχηματισμούς που είχαν ανάγκη η ελληνική οικονομία και κοινωνία ακόμη και πριν από τη πρόσφατη κρίση και τα μνημόνια.
Πλέον η κυβέρνηση θα έχει περισσότερους βαθμούς ελευθερίας αλλά και περισσότερες ευθύνες. Πρέπει να προχωρήσουμε το σχέδιο συνολικής προοδευτικής ανασυγκρότησης της χώρας και να αποτρέψουμε τη συντηρητική/νεοφιλελεύθερη παλινόρθωση. Το μεγάλο διακύβευμα από εδώ και πέρα είναι η ανάπτυξη να είναι οικονομικά σταθερή, οικολογικά βιώσιμη, δίκαιη κοινωνικά και παράλληλα με αυτή χρειάζεται να χτίσουμε το νέο κοινωνικό κράτος. Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει θωράκιση της οικονομίας χωρίς τη στήριξη της κοινωνίας. Αυτοί είναι και οι δύο πυλώνες της επόμενης μέρας.
Ως προς τον πρώτο πυλώνα, χρειάζεται να πάμε σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο, ανθεκτικό στις κρίσεις, οικολογικά βιώσιμο και κοινωνικά δίκαιο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διευρύνουμε και να αναβαθμίσουμε τεχνολογικά και ποιοτικά την παραγωγική βάση της κοινωνίας και να κάνουμε τη βιομηχανία σε παραδοσιακούς και νέους τομείς βασικό πυλώνα της ανάπτυξης μαζί με τον τουρισμό και την πρωτογενή παραγωγή. Το νέο παραγωγικό υπόδειγμα απαιτεί επενδύσεις στη γνώση και την έρευνα και σύνδεση της έρευνας με την παραγωγή. Ταυτόχρονα, όμως, σημαίνει στήριξη της εργασίας και σεβασμό των εργασιακών δικαιωμάτων, διότι οι εργαζόμενοι είναι οι πραγματικοί παραγωγοί του πλούτου και βασική πηγή πείρας, γνώσης και καινοτομίας. Προϋποθέτει, επίσης και μια νέα, κοινωνικά υπεύθυνη επιχειρηματικότητα αλλά και νέα συλλογικά οικονομικά υποκείμενα πέραν της «κλασικής» ιδιωτικής ή κρατικής επιχειρηματικότητας.
Στο πλαίσιο αυτό ανανεώνουμε και εμπλουτίζουμε το θεσμικό οπλοστάσιο της ανάπτυξης με νέα θεσμικά και χρηματοδοτικά εργαλεία: α) συγκροτούμε τομεακές και κλαδικές πολιτικές εκεί όπου δεν υπάρχουν (φάρμακα, ενέργεια, αγροδιατροφή κ.ά.), β) θεσπίζουμε πολιτικές και διαδικασίες για τη δημιουργία ή την ενίσχυση διακλαδικών διασυνδέσεων και ενισχύουμε τις ενδογενείς δυνάμεις της ανάπτυξης, γ) δημιουργούμε νέα εργαλεία χρηματοδότησης και αναπτυξιακή τράπεζα, δ) δημιουργούμε νέα αδειοδοτικά καθεστώτα και νέα νομικά πλαίσια ίδρυσης και λειτουργίας των επιχειρήσεων που διασφαλίζουν διαφάνεια, απλούστευση και μειώνουν το κόστος συναλλαγών, ε) δημιουργούμε νέου τύπου σχέσεις κράτους και επιχειρήσεων με διαφάνεια και ισονομία, ενάντια σε πελατειακές λογικές και διακρίσεις του παρελθόντος, στ) ενθαρρύνουμε τη δημιουργία νέων θεσμών συμμετοχής της κοινωνίας στην αναπτυξιακή διαδικασία και προωθούμε την ανάπτυξη σχημάτων κοινωνικής οικονομίας, ζ) δημιουργούμε ένα οικοσύστημα νέων συλλογικών, οικονομικών και επιχειρηματικών υποκειμένων, όπως οι μορφές κοινωνικής οικονομίας, οι ενεργειακές κοινότητες, οι ομάδες παραγωγών και οι υποστηρικτικοί του μηχανισμοί, όπως θεσμοί μικροπιστώσεων και αλλά χρηματοδοτικά ταμεία, η) επιλύουμε προβλήματα και ελλείμματα του παρελθόντος που λειτουργούσαν ως μηχανισμοί αναπαραγωγής μιας άναρχης, αποσπασματικής και άνισης ανάπτυξης, όπως οι δασικοί χάρτες, το κτηματολόγιο, οι χρήσεις γης και δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για τον σχεδιασμό και τον κοινωνικό έλεγχο της ανάπτυξης.
Ως προς τον δεύτερο πυλώνα, του νέου κοινωνικού κράτους, καταρχάς και πριν από το τέλος του προγράμματος προχωρήσαμε και προχωρούμε στη βήμα βήμα αποκατάσταση των στοιχειωδών λειτουργιών του κοινωνικού κράτους και την ανακούφιση αυτών που χτυπήθηκαν περισσότερο από την κρίση. Οι δράσεις για την αλληλεγγύη και η καθολική πρόσβαση των πολιτών στο δημόσιο σύστημα υγείας είναι σημαντικές παρακαταθήκες για το μέλλον. Τώρα βρισκόμαστε στη φάση που δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για το νέο, βιώσιμο και δίκαιο κοινωνικό κράτος, με ολοκληρωμένες υπηρεσίες και στοχευμένες παρεμβάσεις. Δεν περιοριζόμαστε στην επούλωση των πληγών και την επιδιόρθωση του κοινωνικού κράτους, όπως λειτουργούσε στο παρελθόν, με αποσπασματικό και πελατειακό τρόπο, αλλά επιδιώκουμε την ανασυγκρότηση του σε νέες αξιακές και λειτουργικές βάσεις. Στη δική μας αντίληψη το κοινωνικό κράτος δεν αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη αλλά πολλαπλασιαστή της.
Ολα τα προαναφερόμενα συναποτελούν ένα σχέδιο για την επόμενη μέρα μετά την έξοδο από τα μνημόνια. Αυτό το σχέδιο έχει σαφές πολιτικοϊδεολογικό πρόσημο και βρίσκεται σε αντιπαράθεση με το νεοφιλελεύθερο σχέδιο που εκφράζει η Νέα Δημοκρατία. Ορος για την προώθηση του προοδευτικού σχεδίου είναι η συσπείρωση των προοδευτικών κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων ενάντια στη νεοφιλελεύθερη αντεπίθεση. Ο προσανατολισμός της χώρας θα είναι το επίδικο της επόμενης μέρας και ο κάθε πολιτικός και κοινωνικός φορέας οφείλουν να λάβουν σαφή θέση.
Ο Γιάννης Δραγασάκης είναι αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης