Τριάντα τρία χρόνια έχουν περάσει από τότε που οι Δυνάμεις του Αιγαίου (κατά κόσμον Νίκος Γράψας, Γιάννης Ζευγόλης, Μιχάλης Κλαπάκης και Χρήστος Τσιαμούλης) τάραξαν τα νερά της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, «πειράζοντάς» την με όργανα ξεχασμένα όπως το ούτι, το σάζι, ο ταμπουράς, το νέι, τα κρουστά και πολλά άλλα.
Ωστόσο, όπως φάνηκε από την ευρεία χρήση αυτών των οργάνων έκτοτε, από το ενδιαφέρον των σημαντικότερων συνθετών (όπως ο Χατζιδάκις, ο Σαββόπουλος) για τους πειραματισμούς τους, από τις συναυλίες που έδωσαν σε πολλές χώρες, αλλά και από το σημαντικό εκπαιδευτικό έργο τους στη συνέχεια, το μουσικό στίγμα που άφησαν είναι ισχυρό. Η πορεία τους περιλαμβάνει τέσσερις δίσκους, («Δυνάμεις του Αιγαίου», 1985, «Ηχος Β΄», 1987, «Ανατολικό παράθυρο», 1989, «Ολες οι μέρες που έλειπα», 2002) με τραγούδια εμπνευσμένα από τη μουσική παράδοση του Αιγαίου, της ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων.
Είχα τη μεγάλη χαρά να συναντήσω την παρέα των τεσσάρων και εν μέσω γέλιων, αναμνήσεων και μουσικών διαφωνιών κατάφερα να τους αποσπάσω τα παρακάτω…
Περιγράψτε μας τις μουσικές συγκυρίες που οδήγησαν στη δημιουργία των Δυνάμεων του Αιγαίου.
Χρήστος Τσιαμούλης: H αρχή έγινε σε ένα πανηγύρι, του Αγίου Πνεύματος, όπου έπαιξαν διάφοροι δημοτικοί τραγουδιστές και όταν τέλειωσε παίξαμε εμείς, ο Κηλαηδόνης και διάφοροι άλλοι μουσικοί. Εκεί μας άκουσε ο Διονύσης Σαββόπουλος και μας λέει «πάμε να κάνουμε δίσκο». Τότε υπήρχαν οι Μουσικές Ταξιαρχίες, του άρεσε του Διονύση αυτό το όνομα, είχε δυναμική. Με την κουβέντα καταλήξαμε στο Δυνάμεις, το οποίο παραπέμπει και στις θρησκευτικές δυνάμεις.
Νίκος Γράψας: Ολοι μας τότε παίζαμε τα πάντα, δοκιμάζαμε όργανα. Είχαμε ούτια, λαούτα, μαντολίνα, σιτάρ, γκάιντες, τσαμπούνες, σουραύλια. Ακούγαμε παραδοσιακή μουσική από την Ελλάδα, την Ισπανία, τη Μεσόγειο, αλλά και ροκ μπαλάντες, μπλουζ, ροκ εν ρολ. Σπουδάζαμε στο ωδείο, ο ένας βυζαντινή μουσική, άλλος ευρωπαϊκή. Εμείς φαίνεται ότι είχαμε ήδη ανεπτυγμένη μουσική νοημοσύνη και είχαμε αποφασίσει πού θα πάμε. Το μαγικό για μένα ήταν ότι είχαμε ομοψυχία, σαν να κινούμαστε σε κοινή συχνότητα. Τον Γιάννη τον άκουσα να παίζει τρεις νότες από ένα κομμάτι του Αιγαίου. Δεν είχα ακούσει κανέναν στην Αθήνα να παίζει έτσι και του πρότεινα να μπει στο γκρουπ μας. Είναι σαν μυστικά σήματα που τυχαίνει να πιάσεις.
Χρ.Τσ.: Η μουσική είναι ένα μυστήριο ταξίδι, διαφορετικό για κάθε μουσικό, αλλά το δώρο από τον Θεό είναι το ίδιο.
Με ποιον τρόπο «επεμβήκατε» στην παραδοσιακή μουσική;
Μιχάλης Κλαπάκης: Προσθέσαμε όργανα που ο κόσμος δεν τα γνώριζε καν. Φανταστείτε, ακούγαμε ατάκες όπως «το κανονάκι τι είναι; Θα φέρετε κανόνια;».
Ν.Γρ.: Κάναμε ό,τι θέλαμε με τη μουσική και αυτό ήταν το στοίχημα. Καταθέταμε την αισθητική μας άποψη. Χρησιμοποιήσαμε δικά μας όργανα και ιδέες ενορχήστρωσης. Το απολαμβάναμε. Στον πρώτο μας δίσκο, για παράδειγμα, υπήρχε μια καινοτομία. Εγώ και ο Χρήστος κάναμε μια διφωνία πολύ εξεζητημένη. Μέχρι τότε στα παραδοσιακά υπήρχαν μόνο ο σολίστας και οι συνοδοί. Αυτό σπάσαμε. Ο Σαββόπουλος μας έλεγε «είστε σαν τους Σάιμον και Γκαρφάνκελ, που τραγουδάνε όμως ρίζες της παράδοσης!».
Και ποια ήταν η ανταπόκριση του κόσμου σε αυτό που κάνατε, σε μια εποχή μάλιστα μετά την επταετία που είχε ταυτιστεί με το φολκλόρ και τον εθνοπατριωτισμό;
Μ.Κλ.: Ο κόσμος άκουγε τσάμικα και του σηκωνόταν η τρίχα. Τα λαϊκά όργανα είχαν αποκτήσει άσχημη ταυτότητα κι αυτό άφησε μια στάμπα στο θυμικό του κόσμου. Οταν τα ξανάκουσαν από εμάς είπαν «όπα, εδώ κάτι γίνεται».
Γιάννης Ζευγόλης: Δεν γνώριζαν καν τα όργανα που παίζαμε. Στις συναυλίες ο καθένας μας επεξηγούσε μισή ώρα το όργανό του. Οταν έφτανε η σειρά μου έλεγα: «αυτό είναι το βιολί, ας παίξουμε». Θέλω να πω όμως ότι ενώ είχαμε να εμφανιστούμε από το 2003, την πρώτη μέρα που παίξαμε εδώ στο Αλικο δεν έπεφτε καρφίτσα. Kαι δεν μιλάω για συνομήλικούς μας αλλά για νέα παιδιά. Αυτό είναι καταπληκτικό. Γιατί κάποιος θα μπορούσε να πει «έλα μωρέ με τους δεινοσαύρους».
Δεχτήκατε όμως και αντιδράσεις.
Ν.Γρ.: Βεβαίως! Μας έλεγαν «εφόσον το βρήκες έτσι, μην το πειράζεις». Πού το βρήκα; Στην πρώτη ηχογράφηση; Και γιατί είναι αυτή η αυθεντική; «Δεν θα βάλεις κρουστά σε τραγούδια του Αιγαίου, γιατί δεν υπάρχουν». Ε πώς. Ο,τι θέλω θα κάνω. Εφόσον το τραγούδι είναι αδέσποτο δεν το υπογράφει κάποιος ούτε υπάρχει παρτιτούρα. Τα traditional κομμάτια, τα ανώνυμα, τα αδέσποτα δεν έχουν καμία καταγραφή. Δεν έχει κανείς υποχρέωση να τα ερμηνεύσει με συγκεκριμένο τρόπο.
Μ.Κλ.: Οι «θεματοφύλακες» της παραδοσιακής μουσικής μας έλεγαν «είναι ντροπή αυτό που κάνετε». Ωστόσο το «πείραγμα» που κάναμε άγγιξε πολύ το νεανικό κοινό.
Ν.Γρ.: Οντως, ειδικά οι νέοι συνθέτες και μουσικοί της εποχής εκείνης ανταποκρίθηκαν πολύ θετικά σε αυτό που κάναμε.
Χρ.Τσ.: Οσα γίνονται από κάθε καλλιτέχνη είναι σωστά γιατί έχουν σχέση με τη προσωπικότητά του. Θέλω να πω ότι μόνο η αγάπη του κόσμου και ο χρόνος μπορούν να κρίνουν το έργο του καθενός.
Πώς βρήκατε τα τόσο σπάνια για την εποχή όργανα και πώς γίνατε δεξιοτέχνες;
Ν.Γρ.: Κάναμε πολλά ταξίδια στη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη. Η οργανοποιία ήταν πολύ εξελιγμένη εκεί και οι κατασκευαστές πολύ συνεργάσιμοι. Στην Ελλάδα υπήρχε μεγάλη άγνοια για την τουρκική κοινωνία, ελάχιστοι ταξίδευαν εκεί. Εδώ κατασκευάζονταν μόνο κιθάρες, μπουζούκια και κάποια λαούτα, εκτός από αυτοσχέδιες φλογέρες και τσαμπούνες. Δασκάλους δεν είχαμε, δεν υπήρχαν. Επειδή είχαμε σπουδάσει μουσική και παίζαμε άλλα όργανα μας ήταν εύκολο να παρατηρούμε πώς έπαιζαν οι Τούρκοι, οι Πέρσες και οι Αιγύπτιοι και να υιοθετούμε τεχνικές.
Πώς προέκυψε η συνεργασία σας με τον Μάνο Χατζιδάκι στον τρίτο σας δίσκο «Ανατολικό παράθυρο» το 1989;
Μ.Κλ.: Τον χειμώνα του 1987 ο Μάνος οργάνωσε παραστάσεις με πολλούς καλλιτέχνες (Φατμέ, Παπάζογλου, Ξυδάκης, Σαββόπουλος κ.ά.) στην μπουάτ Σείριος, μαζί κι εμείς.
Ν.Γρ.: Ο Χατζιδάκις ήταν μοναδικός. Ειλικρινής, μάγκας, τίμιος καλλιτέχνης και συνεργάτης και αλτρουιστής. Του προτείναμε εάν θέλει να βγάλει τον δίσκο μας στον Σείριο. Δεν ήθελε καν να ακούσει το υλικό μας, μας είχε εμπιστοσύνη. «Μα είναι λίγο περίεργο» του λέγαμε. «Καλύτερα» απαντούσε.
Τι οδήγησε στην παύση των Δυνάμεων το 1992;
Χρ.Τσ.: Ο καθένας από εμάς έκανε από εκεί και πέρα μια ωραία διαδρομή και του δόθηκε η δυνατότητα να εξελιχθεί ως χαρακτήρας και ως μουσικός. Εάν δεν γινόταν αυτό θα παραμέναμε σε εφηβική κατάσταση. Το καταστάλαγμα που μας άφησε το συγκρότημα είναι το πιο πολύτιμο όπλο που έχουμε αυτήν τη στιγμή.
Γ.Ζ.: Γι’ αυτό που είπες τώρα θα σου βάλω ένα κρασί!
Σήμερα τι δυνατότητες έχουν οι νεότεροι μουσικοί που θέλουν να εντρυφήσουν στην παραδοσιακή μουσική;
Ν.Γρ.: Καταρχάς να πούμε ότι ο Χρήστος δημιούργησε το τμήμα παραδοσιακής μουσικής στο Ωδείο Αθηνών κι εγώ το τμήμα στο Εθνικό Ωδείο. Τότε ήταν πολύ σκληρές οι συνθήκες. Παλεύαμε να αναγνωρίσει το υπουργείο Πολιτισμού τα τοπικά όργανα, όπως έχει αναγνωρίσει τα ευρωπαϊκά. Τα πτυχία που δίνονται από το Εθνικό και άλλα ωδεία για τη λύρα, το κλαρίνο (αν είναι δυνατόν!), το κανονάκι, το σαντούρι δεν τα αναγνωρίζει.
Χρ.Τσ.: Το λυπηρό είναι ότι δεν έχουν δημιουργηθεί προγράμματα σπουδών και δεν δίνονται πτυχία γι’ αυτά τα όργανα. Εμείς έχουμε κάνει τις προτάσεις μας στο υπουργείο και λείπει μόνο μια υπογραφή, η οποία δεν έχει μπει για τους οποιουσδήποτε λόγους. Ετσι, ακόμη και σήμερα είμαστε στην ίδια κατάσταση με τότε. Βεβαίως η διαφορά είναι πως το επίπεδο των μουσικών είναι πολύ υψηλό αυτήν τη στιγμή.
Ν.Γρ.: Αυτό ενισχύεται και από τα μουσικά σχολεία που είναι σχεδόν πενήντα σε όλη τη χώρα. Μπορεί το τμήμα τοπικής μουσικής κάθε περιοχής να μην είναι πλήρες αλλά δίνεται ένα έναυσμα στα παιδιά. Υπάρχουν και καλοί οργανοποιοί πια. Δυστυχώς δεν υπάρχει κρατικό ενδιαφέρον για την ανώνυμη μουσική κι αυτό είναι σκανδαλώδες.
INFO 11 και 12 Μαΐου στο Αλικο, Αγίου Δημητρίου 16, Ψυρρή
*Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 6/5/2019
