Από το πρόγραμμα «Aerodynamic» και τον ναζιστή Στεπάν Μπαντέρα μεταπολεμικά μέχρι το Μαϊντάν και την εκπαίδευση παραστρατιωτικών
Ο Στεπάν Μπαντέρα (1909-59) υπήρξε Ουκρανός εθνικιστής, συνεργάτης των ναζί, πράκτορας των Βρετανών, των Αμερικανών και των Δυτικογερμανών, και σχεδίαζε να δημιουργήσει ένα ανεξάρτητο ουκρανικό κράτος χωρίς εθνικές μειονότητες, Εβραίους και κομμουνιστές. Σήμερα το φασιστικό όνειρο του Μπαντέρα έχει αναβιώσει, σίγουρα με σύγχρονα χαρακτηριστικά, πάντοτε όμως με τη σταθερή υποστήριξη ενός τρίτου ενδιαφερoμένου. Από το Μαϊντάν (2013-14), δηλαδή τις διαδηλώσεις στην κεντρική πλατεία του Κιέβου που είχαν στόχο την ανατροπή του Βίκτορ Γιανουκόβιτς και έπειτα οι ΗΠΑ διαθέτουν σταθερή και διευρυνόμενη επιρροή στη δεύτερη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της Ευρώπης. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι οι Αμερικανοί από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και μετά πάντοτε επιχειρούσαν διακαώς και εναγωνίως να αποσταθεροποιήσουν τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας στην ΕΣΣΔ και αργότερα τη Ρωσία, χρησιμοποιώντας τους Ουκρανούς «ταγματασφαλίτες» ή τους απογόνους τους ως αιχμή του δόρατος.
Η γέννηση του ουκρανικού εθνικισμού
Ενας εκ των σημαντικότερων νονών του ουκρανικού εθνικισμού ήταν ο Στεπάν Μπαντέρα. Οντας πράκτορας των ναζί και έχοντας πείσει το καθεστώς του Χίτλερ για την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός ουκρανικού κράτους-δορυφόρου της Γερμανίας, φυλακίστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Ζάξενχαουζεν ως VIP. Το 1944, μετά την απελευθέρωση της Ουκρανίας από τους επελαύνοντες προς το Βερολίνο Σοβιετικούς, οι Γερμανοί τον αποφυλάκισαν και τον έστειλαν στην πατρίδα του με στόχο να επιβραδύνει την επέλαση του Κόκκινου Στρατού δημιουργώντας έναν στρατό από Ουκρανούς εθνικιστές. Πηγή στρατολόγησης ήταν δυτικές περιοχές της χώρας, όπως η Γαλικία, η οποία αποτελεί το σύγχρονο «κάστρο» των εθνικιστών.
Ο Μπαντέρα μαζί με άλλους ήλεγχε πολιτικά την Οργάνωση των Ουκρανών Εθνικιστών-Β (OUN-B), σπλάχνο της οποίας ήταν ο Ουκρανικός Εξεγερτικός Στρατός (UPA), υπεύθυνος για μια σειρά από πογκρόμ εναντίον κομμουνιστών, Εβραίων και Πολωνών, ενώ στόχος του ήταν η δημιουργία ενός εθνικά συμπαγούς ουκρανικού κράτους, που θα επιτυγχανόταν διά της εθνοκάθαρσης. Μετά τη λήξη του πολέμου, το 1946, η OUN-B επανιδρύθηκε με τη συμβολή της Βρετανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, τη MI6, ώστε να υποσκάψει την ανασυσταθείσα εξουσία του σοβιετικού κράτους. Αμέσως μόλις οι Βρετανοί αντιμετώπισαν το πρώτο κύμα της αποαποικιοποίησης, από το 1946 και ένθεν, παρέδωσαν τη σκυτάλη στους φιλόδοξους Αμερικανούς, δηλαδή στη CIA. Ως αποτέλεσμα της στήριξης των δυτικών οι Ουκρανοί εθνικιστές διεξήγαγαν αιματηρό ανταρτοπόλεμο εναντίον των Σοβιετικών που διήρκεσε κατά τόπους έως το 1956.
Η επιχείρηση «Aerodynamic»
Ενας άλλος εθνικιστής, ο Μίκολα Λέμπεντ (1909-98), που συμμετείχε στην OUN, στον UPA και στο Ανώτατο Συμβούλιο Απελευθέρωσης της Ουκρανίας (αντικομμουνιστική εθνικιστική οργάνωση των Ουκρανών μεταναστών), προσλήφθηκε από τη CIA με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών στη σοβιετική Ουκρανία αλλά και την αποστολή πρακτόρων στη χώρα. Το όλο εγχείρημα εγκρίθηκε από τη CIA στις 31.4.1951, ονομάστηκε «Aerodynamic» και ήταν μεταμφιεσμένο ως ερευνητικό κέντρο στη Νέα Υόρκη (Prolog Research Corporation). Η δράση του ήταν ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, όπου είχε αναπτυχθεί κίνημα Ουκρανών αντιφρονούντων με εθνικιστική κατεύθυνση.
Ο ίδιος ο Λέμπεντ είχε στόχο, πέραν της ανεξαρτητοποίησης της Ουκρανίας, την εθνοκάθαρση του πολωνικού πληθυσμού από την περιοχή. Η αιμοβόρα δράση του πριν και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου δεν ήταν κρυφή και οι Αμερικανοί έκριναν ότι χρήζει προστασίας. Ετσι, ο ιστορικός επικεφαλής της CIA Αλεν Ντάλες τον προσκάλεσε στις ΗΠΑ, αποκρύπτοντας τον ρόλο που έπαιξε στο παρελθόν. Η αμερικανική υπηρεσία επίσης παρακολουθούσε τον Λέμπεντ και σε συνεργασία με το Γραφείο Ειδικών Ερευνών (OSI) επιχείρησε να αποκρύψει το εγκληματικό παρελθόν του ακόμη και από τους άλλους Αμερικανούς πράκτορες.
Ποιος φώναζε το «Slava Ukraini!»
Το τελευταίο διάστημα ακούγεται τόσο από τους Ουκρανούς όσο και από ξένα χείλη συνεχώς το σύνθημα «Δόξα στην Ουκρανία! Δόξα στους ήρωες!». Το συγκεκριμένο αποτελεί σύνθημα-έμβλημα του ουκρανικού στρατού από το 2018 και έπειτα. Πατέρες της συγκεκριμένης φράσης ήταν φοιτητές από το Χάρκοβο στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η δημοφιλία του εθνικισμού βρισκόταν στο απόγειό της. Στη συνέχεια υιοθετήθηκε από το Επαναστατικό Ουκρανικό Κόμμα (RUP) και στην πρώτη επανάσταση του 1917 ακουγόταν σε ορισμένες τοπικές συνελεύσεις. Μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων το σύνθημα στον ρωσικό εμφύλιο ξεχάστηκε, αλλά το 1930 επανήλθε με τη δημιουργία της εθνικιστικής OUN (1929) και της OUN-B (1941) του συνεργάτη των ναζί Στεπάν Μπαντέρα. Οι εθνικιστές εμιγκρέδες συνέχισαν να εμπνέονται από το σύνθημα, ενώ μετά την ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας από την ΕΣΣΔ το 1991, μαζί με τη δοξολογία των παραπάνω «ηρώων» αναβίωσε και το εν λόγω σύνθημα, δείχνοντας παράλληλα την επίσημη ιδεολογία του μετασοβιετικού ουκρανικού κράτους.
Πάιατ και Νούλαντ στήνουν αντιρωσική κυβέρνηση
Από τα τέλη του Νοεμβρίου του 2013 έως τις 23 Φεβρουαρίου 2014 οι Ουκρανοί βρίσκονταν στους δρόμους εναντίον της εκλεγμένης κυβέρνησης του ρωσόφιλου προέδρου Γιανουκόβιτς. Ο τελευταίος περιγραφόταν ως ο απόλυτος διεφθαρμένος ηγέτης, που μόνο στόχο είχε την ικανοποίηση των συμφερόντων των ολιγαρχών και του ίδιου του Βλαντίμιρ Πούτιν. Βέβαια, αφορμή –αν όχι αιτία– για τις αιματηρές διαδηλώσεις ήταν η επιλογή της τότε κυβέρνησης του Κιέβου να υπογράψει οικονομική συμφωνία με τη Μόσχα αντί της ΕΕ. Λίγες μέρες πριν από τις 22 Φεβρουαρίου 2014, μέρα που επισημοποιήθηκε η καθαίρεση του Γιανουκόβιτς από την προεδρία, διέρρευσε στο YouTube μια συνομιλία ανάμεσα στην τότε βοηθό υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ με ευθύνη την Ευρώπη Βικτόρια Νούλαντ και τον τότε Αμερικανό πρεσβευτή στην Ουκρανία Τζέφρι Πάιατ (νυν πρέσβης στην Αθήνα και σύντομα απελθών). Η συνομιλία διεξάχθηκε τις τελευταίες μέρες του Ιανουαρίου 2014, λίγο πριν από την αιματηρή κλιμάκωση των συγκρούσεων στην πλατεία Μαϊντάν στις 18 Φεβρουαρίου 2014. Καταγράφεται η Νούλαντ να συζητά με τον Πάιατ για τη σύνθεση της νέας ουκρανικής κυβέρνησης, δηλαδή προτού ακόμη εκπαραθυρωθεί ο Γιανουκόβιτς από την εξουσία.
Στη μεταξύ τους στιχομυθία καταγράφεται η Νούλαντ να λέει στον Πάιατ πως δεν θεωρεί ότι ο πρώην μποξέρ και ηγέτης της αντιπολίτευσης Βιτάλι Κλίτσκο (νυν δήμαρχος Κιέβου) θα πρέπει να έχει θέση στη νέα κυβέρνηση. Ο Αμερικανός πρεσβευτής εισηγείται στην προϊσταμένη του να τηλεφωνήσει στον αντιπολιτευόμενο πολιτικό ηγέτη Αρσένι Γιάτσενιουκ (πρωθυπουργός μετά τον Γιανουκόβιτς), ενώ την επιβραβεύει για τις κινήσεις της ως προς το πρόσωπο του τελευταίου. Μετέπειτα οι δύο αξιωματούχοι συζήτησαν για τη φόρμουλα βάσει της οποίας θα καθίσουν στο τραπέζι οι ηγέτες της αντιπολίτευσης.
Το ενδιαφέρον όμως στη συζήτηση ήταν η αναγνώριση του αμερικανοευρωπαϊκού ανταγωνισμού στην Ουκρανία από τη μεριά της Νούλαντ, που συμπυκνώθηκε στη φράση: «Γάμησε την ΕΕ», αντιπροτείνοντας την εμπλοκή του γγ του ΟΗΕ Μπαν Κι-μουν ως συνδετικού κρίκου ανάμεσα στην ουκρανική αντιπολίτευση και τη διεθνή κοινότητα. Λαμβάνοντας την οδηγία της Νούλαντ, ο Πάιατ συμφώνησε μαζί της διότι φοβόταν παρασκηνιακή εμπλοκή των Ρώσων που θα οδηγούσε σε τορπιλισμό των συμφωνηθέντων της αντιπολίτευσης. Να σημειωθεί ότι στην «αντιδημοκρατική» Ουκρανία του Γιανουκόβιτς Αμερικανοί γερουσιαστές, όπως ο Ρεπουμπλικάνος Τζον ΜακΚέιν, πηγαινοέρχονταν στο Κίεβο και μιλούσαν στην πλατεία Μαϊντάν σε εθνικιστικές συγκεντρώσεις που είχαν βαπτιστεί φιλοευρωπαϊκές!
Οι νεοναζί στο προσκήνιο με αμερικανική στήριξη
Οι σχέσεις των Αμερικανών με τους Ουκρανούς νεοναζί είναι τόσο βαθιές που στις 22 Φεβρουαρίου 2022 οι «New York Times» δημοσίευσαν ρεπορτάζ με τίτλο «Οι Ουκρανοί παραστρατιωτικοί είναι έτοιμοι να πολεμήσουν τη Ρωσία». Οι σκηνές που παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ είναι από τη Μαριούπολη, όπου τυγχάνει να βρίσκεται το Τάγμα Αζόφ. Ωστόσο οι ρεπόρτερ απέφυγαν τεχνηέντως να αναφέρουν το όνομα της οργάνωσης, αν και τα σύμβολα διακρίνονται εύκολα.
Πάντως δεν είναι η πρώτη φορά που η ουκρανική ακροδεξιά πρωταγωνιστεί στις εξελίξεις, ενώ η σχέση της με τις ΗΠΑ είναι καταγραμμένη ενδελεχώς. Δημοσίευμα του γερμανικού περιοδικού «Spiegel» (27.01.2014) κατέγραφε τη δράση του ακροδεξιού κόμματος Svoboda (Ελευθερία), που τότε είχε συνασπιστεί με το κόμμα Udar του Κλίτσκο. Χαρακτηριστικά, βουλευτές του Svoboda είχαν εισβάλει στο κρατικό τυπογραφείο προκειμένου να παρεμποδιστεί το νομοθετικό έργο. Επίσης καταγράφεται η ηγεμονική παρουσία των ακροδεξιών στις «ειρηνικές» διαδηλώσεις στο Μαϊντάν ενώ είχε καλλιεργηθεί έντονο εμφυλιοπολεμικό κλίμα, διαχωρίζοντας τους «πραγματικούς» Ουκρανούς από τους ρωσόφωνους Ουκρανούς.
Οκτώ χρόνια μετά το αμερικανικό Yahoo! News δημοσίευε ρεπορτάζ (13.1.2022) σύμφωνα με το οποίο η CIA εκπαίδευε μέλη του ουκρανικού στρατού σε μυστική τοποθεσία στις νότιες ΗΠΑ. Στην αποστολή συμμετείχαν μέλη τόσο των ειδικών δυνάμεων όσο και των παραστρατιωτικών οργανώσεων, οι οποίες στο μεταξύ είχαν ενσωματωθεί στον κορμό του ουκρανικού στρατού. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2015 και οι Ουκρανοί έλαβαν ειδική εκπαίδευση τύπου «Gladio» (ψυχροπολεμικό πρόγραμμα της CIA). Σκοπός του ήταν η ανάπτυξη και η συντήρηση ενός ανταρτοπολέμου την επαύριον μιας –τότε– ενδεχόμενης ρωσικής εισβολής. Το ρεπορτάζ του Yahoo! δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία, αφού τον Ιούλιο του 2015 το αμερικανικό Μέσο «Daily Beast» αποκάλυπτε τα πρώτα απτά στοιχεία για την εκπαίδευση των Ουκρανών νεοναζί από τις ΗΠΑ, ενώ η βρετανική εφημερίδα «Guardian» τον Σεπτέμβριο του 2014 παρουσίαζε το Τάγμα Αζόφ ως το «μεγαλύτερο όπλο αλλά και τη μεγαλύτερη απειλή» του Κιέβου.
Την ίδια περίοδο το αμερικανικό Κογκρέσο υπερψήφιζε νομοσχέδιο (12/2015) με το οποίο ενισχυόταν στρατιωτικά η Ουκρανία με οπλισμό αξίας 760 εκατ. δολαρίων. Οι Αμερικανοί νομοθέτες υπερψήφισαν ομόφωνα το νομοσχέδιο, θέτοντας όμως ως βασικό όρο την εξαίρεση του Τάγματος Αζόφ από την αμερικανική βοήθεια. Εντούτοις, το Πεντάγωνο στις αρχές του 2016 πίεσε και κέρδισε την απαλλαγή αυτής της δικλίδας εξαίρεσης, αποδεικνύοντας ότι η ισχύς του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος ακόμη μεσουρανεί…
