Φωτογραφικό ταξίδι που κράτησε σχεδόν τρία χρόνια και οδήγησε τον Κοσμά Εμμόγλου μέσα σε σπίτια καταυλισμών των Ρομά στη Θεσσαλονίκη. Ολο αυτό το διάστημα είχε την ευκαιρία να μιλήσει μαζί τους, να γνωρίσει την κουλτούρα τους και να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους.
«Η ιδέα ξεκίνησε όταν πέρασα τυχαία από έναν παλιό οικισμό με εγκαταλειμμένα σπίτια στη Νέα Μαγνησία όπου ζούσαν Τσιγγάνοι από την Ξάνθη. Τους πλησίασα, τους γνώρισα και τους φωτογράφισα. Σύντομα μου έδωσαν το θάρρος να μπω στα σπίτια τους και να αποτυπώσω τις λεπτομέρειες και τους εσωτερικούς χώρους. Από αυτή την πρώτη μου δουλειά έχω κρατήσει μόνο μία φωτογραφία. Κάποια στιγμή η αστυνομία τους έδιωξε και ξεκίνησα να αναζητάω άλλους χώρους. Τελικά βρέθηκα στην Αγία Σοφία στα Διαβατά Θεσσαλονίκης, σε ένα πρώην στρατόπεδο όπου έχει δημιουργηθεί ένας μεγάλος οικισμός» αναφέρει ο Κοσμάς Εμμόγλου, οποίος δούλεψε πάνω σε αυτό το έργο τρία χρόνια με συχνές επισκέψεις στον καταυλισμό. «Αυτά που μου δημιούργησαν το πιο μεγάλο ενδιαφέρον ήταν ο τρόπος ζωής, η κουλτούρα, το ιδιαίτερο ντύσιμο των κοριτσιών, τα σπίτια. Τα περισσότερα σαλόνια δεν έχουν έπιπλα, αλλά στρωμένα χαλιά για να κάθονται κάτω. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι σε όλα τα σπίτια η τηλεόραση εντοιχίζεται σε γυψοσανίδα και διακοσμείται στη συνέχεια με διάφορα σχέδια. Οι κρεβατοκάμαρες είναι πολύ ιδιαίτερες και εντυπωσιακές και οι άνθρωποι δίνουν μεγάλη σημασία στα καλύμματα και στη διακόσμηση. Οι κουζίνες είναι φτιαγμένες με διαφορετικά υλικά, ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα του καθενός».
Κούκλες για καλοτυχία και γάμος σε μικρή ηλικία
Ο φωτογράφος για την ολοκλήρωση της εργασίας του ανέπτυξε στη ροή του χρόνου σταθερή επαφή με τους κατοίκους αυτών των καταυλισμών, τους φωτογράφισε επανειλημμένα, τους πρόσφερε τις εικόνες τους. «Τους ρωτούσα για τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τα έθιμά τους. Πριν από αρκετά χρόνια έγινα φίλος με τη Ραφαέλα, ένα κορίτσι που είχε μόλις τελειώσει το δημοτικό και ήθελε να συνεχίσει στο γυμνάσιο, αλλά ο πατέρας της δεν την άφηνε. Οταν τον ρώτησα τον λόγο απάντησε: “Είσαι αγόρι και ξέρεις”. Στην πραγματικότητα φοβόταν μη χάσει την παρθενιά της στο σχολείο και δεν βρει γαμπρό στο μέλλον. Τα κορίτσια παντρεύονται στα δεκατρία τους ενώ καμιά φορά σε αυτή την ηλικία έχουν ήδη παιδιά. Οι γάμοι γίνονται όταν συμφωνούν οι οικογένειες μεταξύ τους χωρίς τη συγκατάθεση του κοριτσιού. Η Ραφαέλα έμαθα ότι έκανε παιδί αλλά χώρισε γιατί τη χτυπούσε ο σύζυγός της».
Οι γιορτές έχουν σημαντική θέση στην καθημερινότητά τους. «Μαζεύονται συχνά σε σπίτια, τοποθετούν μεγάλα ηχεία και στήνουν γλέντια μέχρι αργά. Κάτι άλλο που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι ότι οι περισσότεροι έχουν στην κατοχή τους κέρινες κούκλες (τις οποίες έχω φωτογραφίσει) γιατί θεωρούν ότι φέρνουν καλοτυχία. Τις ντύνουν με κανονικά ρούχα, τις κοιμίζουν και θεωρούν ότι θα τους βοηθήσουν να αποκτήσουν περισσότερα χρήματα, να κάνουν παιδιά και πολλά άλλα».
Kαθημερινότητα και… αλληλεγγύη στους καβγάδες
Η σχέση με την κατοικία δεν είναι πάντοτε σταθερή και αμετάβλητη. «Στον οικισμό κάποιοι έρχονται για λίγο και φεύγουν, κάποιοι γυρνάνε πίσω και κάποιοι άλλοι μένουν πιο συστηματικά. Οι περισσότεροι ασχολούνται με το εμπόριο και πουλάνε κονσέρβες, ψάρια και χαλιά. Κάποιοι άλλοι γυρίζουν με ένα αγροτικό και μαζεύουν σίδερα ή καταπιάνονται με τη μαναβική. Οι γυναίκες συνοδεύουν τους άντρες στις περισσότερες εργασίες τους. Το πιο συνηθισμένο φαγητό στους καταυλισμούς είναι κρέας στα κάρβουνα και πιο σπάνια ψάρια. Υπάρχει συλλογική ζωή, αλλά προκύπτουν και έντονες διαφωνίες μεταξύ τους. Για παράδειγμα, είχαν εκλέξει έναν πρόεδρο που οι μισοί στον καταυλισμό δεν τον αποδέχονταν και έτσι είχαν δημιουργηθεί δύο στρατόπεδα. Οταν όμως γίνεται κάποια φασαρία υπάρχουν συσπείρωση και συμπαράσταση».
Τα προβλήματα με την αστυνομία δεν λείπουν, αλλά κατά τη γνώμη του φωτογράφου το κράτος δεν έχει δείξει την απαραίτητη μέριμνα. «Υπήρχαν άνθρωποι που δεν ήξεραν να διαβάζουν. Κάποιες φορές με ρωτούσαν τι γράφει το χαρτί και τους απαντούσα ότι υπάρχει η τάδε κατηγορία και πρέπει να παραστούν στο δικαστήριο. Κάποιοι παραδέχτηκαν ότι κλέβουν για να ζήσουν επειδή δεν βρίσκουν δουλειά. Καμιά φορά ρωτούσα “πού είναι ο τάδε;” και μου απαντούσαν ότι μπήκε στη φυλακή. Η πολιτεία θα έπρεπε να δείξει μεγαλύτερη ευαισθησία και στήριξη για να βρουν και αυτοί οι άνθρωποι δουλειά. Πολλοί φοβούνται να τους προσλάβουν γιατί κυριαρχούν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις».
Η πρόθεση του φωτογράφου είναι να αναδείξει με το έργο του τον σύγχρονο Ρομά, αυτόν που δεν μπορούμε να διακρίνουμε μέσα από τις κατασκευασμένες εικόνες. «Υπάρχει μια πλευρά που παραμένει αθέατη γιατί δημιουργούμε απόσταση και απομόνωση. Από το έργο μου ήθελα να αναδυθεί μια άλλη οπτική. Για να τη γνωρίσεις όμως πρέπει να ζήσεις μαζί τους κάποιο διάστημα».
Ο δημιουργός φώτισε τις εκφράσεις και τα πρόσωπα. Ο χρόνος γράφει πάνω τους διαφορετικά, ακόμη και στα παιδιά. «Τα κορίτσια παντρεύονται σε πολύ μικρή ηλικία και μπαίνουν κατευθείαν στα δύσκολα της ζωής. Η κάθε οικογένεια έχει δύο με τρία παιδιά. Οι εκφράσεις των μικρών παιδιών και το βλέμμα τους είναι λες και έχουν εμπειρία “μεγάλων” στην κοινωνία. Τα παιδικά πρόσωπα είναι τελείως διαφορετικά από αυτά που έχουμε συνηθίσει. Διαθέτουν μια συγκινητική ωριμότητα, λες και είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν τη ζωή. Οι γυναίκες στα τριάντα μοιάζουν είκοσι χρόνια μεγαλύτερες, κάποια στιγμή γερνούν απότομα. Καμιά φορά δεν μπορούσα να πιστέψω την ηλικία τους. Μπορεί να φταίει ο τρόπος ζωής, ο ήλιος, η κούραση. Από την άλλη πλευρά, μου αρέσει ότι έχουν μεγάλη αγάπη για τη μουσική και τη φωτογραφία. Τη φωτογραφία τη θεωρούν κάτι καλό, κάτι χαρούμενο. Μια φορά τους ρώτησα αν θα μπορούσα να φωτογραφίσω μια κηδεία. “Μην μπεις μέσα γιατί θα φας ξύλο. Εμείς τη φωτογραφία τη θεωρούμε χαρά, πώς θα πας να βγάλεις τη λύπη;” μου είπε κάποιος. Σεβάστηκα την άποψη και την επιθυμία τους, αν και με ενδιέφερε πολύ φωτογραφικά».
Συναντάει κανείς εντός του καταυλισμού ταξικές διαφορές; «Και βέβαια και μάλιστα μεγάλες. Μπορεί να δει κανείς πολύ καλά σπίτια με κολονάκια, διπλές σκάλες και εντυπωσιακούς πολυελαίους. Τα πιο πολλά όμως είναι παράγκες, τροχόσπιτα και κοντέινερ στα οποία έχουν προσθέσει τζαμαρίες. Μερικά σπίτια είναι χτισμένα από μπετόν, κάποια άλλα από τούβλα, ενώ μερικά είναι φτιαγμένα από πεταμένα υλικά, όπως λαμαρίνες και τζαμαρίες που βρίσκουν στα παλιατζίδικα».
Aνετες πόζες και έντονα χρώματα
Το ολοκληρωμένο έργο του Κοσμά Εμμόγλου αποτελείται από 80 φωτογραφίες, κυρίως από την ιδιωτική και την κοινωνική ζωή, αλλά και από το εσωτερικό των σπιτιών των κατοίκων. «Οι εικόνες εστιάζουν στα σπίτια και τα πορτρέτα ανθρώπων. Το υλικό μου ήθελα να δέσει αρμονικά για να προσφέρει μια ενιαία εργασία. Να δει ο θεατής ότι αυτοί οι άνθρωποι μένουν σε αυτά τα σπίτια με αυτήν τη διακόσμηση. Εδωσα έμφαση στα κορίτσια γιατί πριν από τον γάμο τους ήθελαν πολύ να φωτογραφηθούν και το απολάμβαναν. Πολλές φορές οι οικογένειες διάλεγαν με αυτό τον τρόπο να δείξουν το κορίτσι στον γαμπρό. Οι συγγενείς ζητούσαν να περιμένω για να ντυθεί καλά το κορίτσι. Παρότι οι περισσότερες είναι πολύ μικρές, στέκονται στον φακό πολύ άνετα και δεν δείχνουν καμία αμηχανία».
Πρόθεση των διοργανωτών είναι η έκθεση να ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα μετά τη Θεσσαλονίκη. «Στον κόσμο αρέσει το γεγονός ότι είναι έγχρωμη η εκτύπωση. Είναι κάτι διαφορετικό και μη οικείο σε εμάς. Οι άνθρωποι που φωτογράφισα είχαν δει τις εικόνες τους και τις είχαν κρατήσει. Σε κάποιους μάλιστα είχα αποκαλύψει ότι είχα την επιθυμία να διοργανώσω μια έκθεση με τις καλύτερες φωτογραφίες. “Kάνε ό,τι θέλεις αλλά μην τις φέρεις στον καταυλισμό να τις δουν όλοι” είπαν κάποιοι που φοβήθηκαν τα μάγια και την κακοτυχία. Τα σχόλια του κόσμου πάντως για την έκθεση είναι πολύ θετικά και θέλουμε να ταξιδέψουμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας».
Info:
Επιμέλεια έκθεσης: Βασίλης Καρκατσέλης
Παραγωγή: Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης
TOSS GALLERY
(La Dose, Βιλαρά 1, Πλ. Χρηματιστηρίου, Θεσσαλονίκη)
