Πλούσιες χώρες που αντιπροσωπεύουν μόλις το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν αγοράσει το 53% όλων των πιο υποσχόμενων εμβολίων
Εάν η πανδημία της Covid-19 έπρεπε να μας έχει διδάξει κάτι εδώ και έναν χρόνο, αυτό είναι ότι είμαστε παγκοσμίως αλληλοεξαρτώμενοι. Την ώρα που εκατομμύρια Αμερικανοί, Καναδοί και Βρετανοί σηκώνουν τα μανίκια τους για να κάνουν κάποιο λυτρωτικό εμβόλιο, την ίδια εικόνα θα περιμέναμε να βλέπουμε και στις υπόλοιπες χώρες του πλανήτη. Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία όμως, που υποφέρει εδώ και καιρό από βαθιές ανισότητες, ο ιός που έχει σκοτώσει πάνω από 2,2 εκατομμύρια ανθρώπους όχι μόνο δεν έχει γεφυρώσει το χάσμα, αλλά ανέδειξε με τον πιο σκληρό τρόπο τα εύθραυστα συστήματα υγείας και τις αδύναμες οικονομίες, κάνοντας τον δρόμο προς την αναζήτηση ενός εμβολίου για τις αναπτυσσόμενες χώρες μακρύ και δύσκολο.
Υποφέρουν στις αναπτυσσόμενες χώρες
Διεθνείς οργανισμοί και οργανώσεις κρούουν εδώ και μήνες το καμπανάκι πως δισεκατομμύρια άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες κινδυνεύουν να μην εμβολιαστούν κατά της Covid-19 το 2021, την ώρα που δισεκατομμυριούχοι δαπανούν υπέρογκα ποσά παρακάμπτοντας τις τεράστιες λίστες αναμονής στη χώρα τους. Οι προβλέψεις μέχρι στιγμής για τις φτωχότερες χώρες είναι δυσοίωνες αφού μόλις ένας στους δέκα θα έχει τη δυνατότητα να εμβολιαστεί. Η Λαϊκή Συμμαχία για τα Εμβόλια (The People’s Vaccine Alliance), μια ομπρέλα οργανώσεων που περιλαμβάνει τη Διεθνή Αμνηστία, την Οxfam, τη Frontline AIDS και την Παγκόσμια Δικαιοσύνη Τώρα (Global Justice Now), προειδοποιεί ότι 67 χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, όπως η Κένυα, η Μιανμάρ, η Νιγηρία, το Πακιστάν και η Ουκρανία, κινδυνεύουν να μείνουν πίσω στους εμβολιασμούς.
«Από τον Δεκέμβριο πλούσιες χώρες που αντιπροσωπεύουν μόλις το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν αγοράσει το 53% όλων των πιο υποσχόμενων εμβολίων. Αυτό περιλαμβάνει χώρες όπως ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ισραήλ, που έχουν εξασφαλίσει αρκετές δόσεις –σε ορισμένες περιπτώσεις αρκετά περισσότερες από αυτές που απαιτούνται– για τον εμβολιασμό ολόκληρου του πληθυσμού τους» επισημαίνει μιλώντας στο Documento η δρ Μόγα Καμάλ Γιάνι, σύμβουλος δημόσιας υγείας και σύμβουλος της Λαϊκής Συμμαχίας για τα Εμβόλια.
Ο εθνικισμός των εμβολίων
Καθώς η πανδημία συνεχίζει την επέλασή της και οι μεταλλάξεις έρχονται να εντείνουν την ανησυχία, ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις υιοθετούν εθνικιστική συμπεριφορά στο ζήτημα των εμβολιασμών. Ο Καναδάς αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα έχοντας αγοράσει εμβόλια πέντε φορές περισσότερα από τον πληθυσμό του. Οι συμφωνίες που έχουν συνάψει οι ΗΠΑ με φαρμακευτικές εταιρείες τους έχουν εξασφαλίσει έως τώρα πάνω από ένα δισεκατομμύριο δόσεις, αρκετές για να εμβολιάσουν τρεις φορές τον πληθυσμό τους. Το ισραηλινό κράτος με τη σειρά του έχει προχωρήσει σε μια επιθετική πολιτική μαζικών εμβολιασμών, αποκλείοντας εντελώς τον εμβολιασμό των Παλαιστινίων.
Ο «πόλεμος» που ξέσπασε μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου για το εμβόλιο της AstraZeneca αποτελεί τρανή απόδειξη του αδυσώπητου ανταγωνισμού που επικρατεί μεταξύ των χωρών, με τις φαρμακευτικές εταιρείες να επιδίδονται σε ένα παιχνίδι εξουσίας και αθέτησης συμφωνιών υπέρ αυτού που δίνει τα περισσότερα. Οι κόντρες φέρνουν τελικά τα πολυπόθητα αποτελέσματα για όποια χώρα βάζει βαθιά το χέρι στην τσέπη. Η ΕΕ κατάφερε να εξασφαλίσει τελικά 40 εκατομμύρια δόσεις από την AstraZeneca το πρώτο τρίμηνο του έτους. Την ίδια στιγμή όμως η βρετανική φαρμακοβιομηχανία χρεώνει τα εμβόλιά της στη Νότια Αφρική και τη Βραζιλία σε διπλάσια τιμή από όσο πωλούνται στην ΕΕ, κάνοντας την απόκτησή τους σχεδόν ακατόρθωτη σε ορισμένες περιπτώσεις.
«Αυτό που δεν καταλαβαίνουν οι χώρες είναι ότι καμία οικονομία δεν επιβιώνει μόνη της. Εμπλεκόμαστε όλοι στην παγκόσμια οικονομία. Ακόμη και αν μια χώρα εμβολιάσει όλους τους πολίτες της, θα ήταν ακόμη δύσκολο να εμπορευτεί και να κατασκευάσει τα προϊόντα της ενώ ο υπόλοιπος κόσμος συνεχίζει να αρρωσταίνει» επισημαίνει η δρ Καμάλ Γιάνι και προσθέτει ότι η ανισότητα στη διανομή των εμβολίων αποτελεί «μια παγκόσμια ηθική καταστροφή», η οποία αφήνει εκατομμύρια ανθρώπους να υποφέρουν, οδηγώντας τους ακόμη και στον θάνατο στις αναπτυσσόμενες χώρες.
«Εμβολιο-τουρισμός» για δισεκατομμυριούχους
Υπάρχουν όμως και εκείνοι που πιστεύουν ότι η εκμετάλλευση του οικονομικού πλεονεκτήματος των ολίγων έναντι των πολλών και μη εχόντων δεν είναι απαραιτήτως καταδικαστέα από ηθικής πλευράς. Οι διεθνείς οργανισμοί ανησυχούν ότι λόγω της σπανιότητας των εμβολίων ενδεχομένως να δημιουργηθεί μια μεγάλη μαύρη αγορά από άτομα που έχουν καλές διασυνδέσεις στη βιομηχανία της υγείας ενδεχομένως για να εξασφαλίσουν μερικές δόσεις για συγγενείς, φίλους ή όποιον πληρώνει τα περισσότερα.
Στο μακρινό Ντουμπάι οι ιδιωτικές εταιρείες πλουτίζουν πουλώντας κάποιο από τα πολυπόθητα εμβόλια σε κάποιον δισεκατομμυριούχο ή απλώς εκατομμυριούχο. Το βρετανικό γραφείο τουριστικών υπηρεσιών Knightsbridge Circle κάνει τη ζωή πιο εύκολη σε όποιον διαθέτει 45.000 ευρώ προσφέροντας ένα πολυτελές πακέτο διακοπών για έναν μήνα στο Ντουμπάι, το Αμπου Ντάμπι ή στην Ινδία που συνδυάζεται με εμβολιασμό κατά της Covid-19 σε κάποιο από τα ιδιωτικά κέντρα της χώρας. Περίπου το 20% από τα «εκλεκτά» μέλη του γραφείου έχουν ήδη εμβολιαστεί με τα σκευάσματα της Pfizer/BioNTech και της κινεζικής Sinopharm. Αν και το γραφείο ξεκαθαρίζει πως το εμβόλιο γίνεται μόνο σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι τηρείται το ηλικιακό όριο.
«Στη μέση της πανδημίας και ενώ οι χώρες συμφώνησαν να θέσουν ως προτεραιότητα τον εμβολιασμό ατόμων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, είναι ηθικά απογοητευτικό για οποιονδήποτε να χρησιμοποιεί τον πλούτο και την εξουσία του για να παρακάμψει την αναμονή. Τέτοιες πρακτικές πρέπει να σταματήσουν αμέσως. Εάν οι κυβερνήσεις έχουν μεγάλο αριθμό εμβολίων, μπορούν να τα δωρίσουν ή να τα πουλήσουν σε άλλες χώρες που τα χρειάζονται για να εμβολιάσουν άτομα υψηλού κινδύνου» σχολιάζει η δρ Καμάλ Γιάνι.
Ο φόβος των μεταλλάξεων
Καθώς όμως οι πλουσιότερες χώρες και οι δισεκατομμυριούχοι συνεχίζουννα δεσμεύουν τα ισχυρά εμβόλια εις βάρος των φτωχών, οι διαφορές που παρουσιάζονται στην ανοσία εντείνουν τις ανησυχίες για τη δημιουργία πιο επικίνδυνων μεταλλάξεων. Ηδη η βρετανική και αφρικανική μετάλλαξη έχουν θορυβήσει την επιστημονική κοινότητα. «Κανείς δεν είναι ασφαλής έως ότου είμαστε όλοι ασφαλείς. Αν ορισμένες χώρες μένουν απέξω, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για να υπάρξουν μεταλλάξεις και περισσότερες πιθανότητες για παραλλαγές που θα μπορούσαν να είναι ανθεκτικές στα τρέχοντα εμβόλια» εξηγεί η σύμβουλος της Λαϊκής Συμμαχίας για τα Εμβόλια.
Σύμφωνα με τις δυσοίωνες προβλέψεις του Economist Intelligence Unit (EIU), οι περισσότερες φτωχές χώρες του πλανήτη δεν θα έχουν πετύχει συλλογική ανοσία ή αλλιώς τη λεγόμενη «ανοσία της αγέλης» κατά του κορονοϊού τουλάχιστον έως το 2024 και μερικές ίσως ούτε καν τότε.
Οι χώρες με υψηλό εισόδημα έχουν εξασφαλίσει το 85% των εμβολίων της Pfizer και όλα τα εμβόλια της Moderna, σύμφωνα με την ερευνητική εταιρεία Airfinity που έχει έδρα στο Λονδίνο. Από την άλλη, η Νότια Αφρική ελπίζει το πρώτο εξάμηνο του 2021 να έχει καταφέρει να εμβολιάσει μόλις το 3% του πληθυσμού της, χάρη στον μηχανισμό CΟVAX, ο οποίος σχεδιάστηκε για να εγγυάται την ταχεία και δίκαιη πρόσβαση στα εμβόλια Covid-19 παγκοσμίως.
Ισότητα με.. ερωτηματικά
O COVAX δημιουργήθηκε με σκοπό να παρέχει εμβόλια σε φτωχότερα κράτη. Στόχος του μηχανισμού αυτού, που διευθύνεται από την Gavi (τη συμμαχία για τα εμβόλια και την ανοσοποίηση), τον CEPI (τον συνασπισμό για την καινοτομία επιδημικής προετοιμασίας) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι να ξεκινήσει η διάθεση εμβολίων στις πιο προετοιμασμένες χώρες πιθανότατα από τον Φεβρουάριο, με την πρώτη δόση να είναι αρκετή για να προστατεύσει το 3% του πληθυσμού κάθε συμμετέχουσας οικονομίας κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους, όπως επισημαίνει μιλώντας στο Documento εκπρόσωπος της Gavi. Σκοπός είναι η προστασία τουλάχιστον του 20% του πληθυσμού μέχρι το τέλος του 2021.
«Αυτό απαιτεί 1,3 δισεκατομμύριο δόσεις για να καλυφθούν 92 χώρες με μεσαίο ή χαμηλό εισόδημα που αποτελούν τη δέσμευση του COVAX Advance Market Commitment, αν και σύμφωνα με τις προβλέψεις πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι δυνατό να εξασφαλιστούν έως και 1,8 δισεκατομμύριο δόσεις» εξηγεί εκπρόσωπος της Gavi.
Πριν από δύο εβδομάδες ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι κατέληξε σε συμφωνία με την Pfizer/BioNTech για προαγορά 40 εκατ. δόσεων του εμβολίου κατά της Covid-19, επιτρέποντας στη συμμαχία COVAX ξεκινήσει τον εμβολιασμό ατόμων σε φτωχές και χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες. Ανάλογη συμφωνία για παράδοση 150 εκατ. δόσεων το πρώτο τρίμηνο του 2021 ολοκληρώνεται και με την AstraΖeneca/Oxford μόλις λάβει έγκριση έκτακτης ανάγκης από τον ΠΟΥ. O εκπρόσωπος της Gavi διαβεβαιώνει πως ακόμη και αν οι χώρες εξακολουθούν να υπογράφουν διμερείς συμφωνίες, ο COVAX θα παραδώσει τα συμφωνηθέντα εμβόλια.
«Μέσω συμφωνιών ο COVAX έχει το δικαίωμα πρόσβασης σε δυνητικά περισσότερες από 1 δισεκατομμύριo δόσεις εμβολίου το 2021 από το χαρτοφυλάκιο Ε&Α Covax. Εάν αυτοί οι κατασκευαστές τις πουλούσαν σε άλλους, θα παραβίαζαν τη σύμβαση. Eτσι, όταν ο CEPI έχει τέτοιες συμφωνίες ο κίνδυνος μετριάζεται. O COVAX είναι εξαιρετικά φιλόδοξο έργο, αλλά είναι το μόνο σχέδιο στο τραπέζι για να τερματιστεί η πανδημία σε όλο τον κόσμο» εξηγεί ο εκπρόσωπος της Gavi.
Παρά τις διαβεβαιώσεις όμως εξακολουθούν να υπάρχουν αμφιβολίες για το αν ο COVAX θα καταφέρει να εκπληρώσει τους φιλόδοξους αυτούς στόχους του. Μέχρι στιγμής έχει λάβει χρηματοδότηση άνω του 1,65 δισ. ευρώ, με μεγαλύτερους δωρητές το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά. Το συνολικό ποσό όμως που απαιτείται αγγίζει τα 29 δισ. ευρώ.
«Χαιρετίζουμε την οικονομική στήριξη προς τον COVAX ώστε να είναι σε θέση να παρέχει τα απαραίτητα εμβόλια στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ωστόσο, οι πλούσιες χώρες συνεχίζουν τις διμερείς συμφωνίες με φαρμακευτικές εταιρείες» επισημαίνει η Καμάλ Γιάνι από τη Λαϊκή Συμμαχία για τα Εμβόλια ζητώντας από τον COVAX να διασφαλίσει ότι οι 2 δισεκατομμύρια δόσεις που υποσχέθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο μπορούν να μετατραπούν σε πραγματικά τρυπήματα στα μπράτσα των ανθρώπων.
Παράλληλα εκφράζει την ανησυχία της ότι «ο COVAX εξετάζει ένα μοντέλο κλιμακωτής τιμής που θα σήμαινε ότι πολλές χώρες μεσαίου εισοδήματος, που αντιμετωπίζουν ήδη οικονομικά προβλήματα και δεν διαθέτουν πόρους για τη στήριξη του συστήματος υγείας τους, μπορεί να μην είναι σε θέση να αγοράσουν το εμβόλιο ή θα βυθιστούν βαθύτερα στο χρέος».
Ελπίδα με το σπάσιμο της πατέντας
Σε αυτό που συμφωνούν διεθνείς οργανισμοί και οργανώσεις είναι ότι για να υπάρξει ελπίδα για ισότητα στην κατανομή των εμβολίων θα πρέπει οι φαρμακευτικές εταιρείες να δημοσιοποιήσουν τις έρευνές τους και να βάλουν την ανθρωπότητα πάνω από τις πατέντες και τα συμφέροντα. Αν και οι περισσότερες εταιρείες απορρίπτουν κάθε σχετική συζήτηση υποστηρίζοντας ότι όσο πιο αυστηρή είναι η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο μεγαλύτερο είναι το κίνητρο για έρευνα, στην πραγματικότητα το να μοιραστούν οι εταιρείες τις γνώσεις τους αποτελεί μονόδρομο για μια πιο γρήγορη και δίκαιη κατανομή του εμβολίου.
«Υπάρχει διέξοδος από αυτή την κατάσταση μεγιστοποιώντας την παγκόσμια παραγωγή δόσεων. Για να διασφαλιστεί ότι όλα τα έθνη έχουν πρόσβαση στα εμβόλια Covid-19, οι φαρμακευτικές εταιρείες θα πρέπει να μοιράζονται ανοιχτά την τεχνολογία και την τεχνογνωσία και να διαθέτουν άδεια πνευματικής ιδιοκτησίας που σχετίζεται με τα εμβόλια μέσω της Δεξαμενής για την Πρόσβαση στην Τεχνολογία Κατά του Κορονοϊού (COVID-19 Technology Access Pool, αλλιώς C-TAP) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Πρόκειται για έναν παγκόσμιο μηχανισμό που δημιουργήθηκε για τη μεγιστοποίηση της παγκόσμιας παραγωγής, ώστε να είναι διαθέσιμα ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια σε όλους όσοι τα χρειάζονται» καταλήγει η δρ Καμάλ Γιάνι.