Η πολιτική που δήθεν κοιτάει στο μέλλον ενώ έχει αγκιστρωθεί σε ένα κατασκευασμένο παρελθόν δεν προοιωνίζεται ευρωπαϊκό «εκσυγχρονισμό».
Το 2002 Έλληνες της διασποράς σχεδίαζαν να λαξεύσουν στα Κερδύλλια όρη μια γιγάντια προτομή του Αλέξανδρου όμοια με εκείνες των τεσσάρων Αμερικανών προέδρων στο όρος Ράσμορ.
Ήδη είχαν συγκεντρωθεί 15 εκατ. δολάρια για το ξεκίνημα όταν αντέδρασαν οι οικολογικές οργανώσεις, απονέμοντας στον δήμαρχο το «βραβείο οικολογικού μεγαλοϊδεατισμού», και εναντιώθηκαν οι αρχαιολόγοι χαρακτηρίζοντας την ιδέα «τερατούργημα», προκαλώντας την παρέμβαση του υπουργείου Πολιτισμού που ματαίωσε οριστικά το εγχείρημα.
Στην εποχή του Σημίτη, την εποχή του «εκσυγχρονισμού», η ελληνική κοινωνία αισθανόταν αρκετά ασφαλής ώστε να απομονώνει τις πιο μεγαλομανείς και ευτελείς από τις εθνικιστικές της εξάρσεις.
Το 2011 διακόσια χιλιόμετρα πιο βόρεια μια εξίσου φαραωνική σύλληψη τέθηκε σε εφαρμογή: στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων ένας έφιππος Αλέξανδρος ύψους 14,5 μέτρων, πάνω σε στύλο 10 μέτρων, υψώθηκε στο κέντρο ενός κυκλικού σιντριβανιού. Με τον Γκρούεφσκι στο αποκορύφωμα της ισχύος του το εγχείρημα εξαρχαϊσμού της βορειομακεδονικής ιστορίας και κοινωνίας βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.
Τα μοντέρνα κτίρια των Σκοπίων απέκτησαν νεοκλασικές προσόψεις, στα σχολεία οι μαθητές μάθαιναν πως κατάγονται από τους Μακεδόνες του Αλέξανδρου, ενώ οι ιστορικοί προσπαθούσαν να θεμελιώσουν πραγματολογικά την αρχαία καταγωγή και να εξηγήσουν τον γλωσσικό εκσλαβισμό.
Στην Ελλάδα η εθνοποίηση των αρχαίων Μακεδόνων είχε επιτευχθεί πολύ νωρίτερα. «Οι Μακεδόνες, αν και μη αναφερόμενοι εις τους αρχαιοτάτους χρόνους της Ελληνικής ιστορίας, ήσαν όμως Έλληνες» έγραφε στα 1853 ο εθνικός μας ιστοριογράφος Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Η γλυπτική αποτύπωση της παπαρρηγοπούλειας απόφανσης θα περίμενε ωστόσο περισσότερο από έναν αιώνα.
Σαράντα ημέρες μετά την επιχείρηση «Αττίλας» τα αποκαλυπτήρια στη Θεσσαλονίκη θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως συμβολική αντεπίθεση: ο Βουκεφάλας υψώνεται στα δυο του πόδια και ο μεγάλος στρατηλάτης με το σπαθί στο χέρι εφορμά προς την Ανατολή. Το μέγεθος υπερφυσικό αλλά ταιριαστό στον χώρο: ύψος 6 μέτρα πάνω σε μαρμάρινο βάθρο 5 μέτρων. Δίπλα η θάλασσα και στο βάθος ο Όλυμπος.
Το 1991, όταν η Δημοκρατία της (σλαβικής) Μακεδονίας έγινε ανεξάρτητο κράτος, κάποιοι θα έστρεφαν, εάν μπορούσαν, τον Αλέξανδρο προς τον βορρά. Οι πόλεις με σημαντικό πληθυσμό σλαβόφωνων πάλευαν ήδη από τον μεσοπόλεμο να τονίσουν την ελληνικότητά τους. Αυτή η εναγώνια έγνοια (που έγινε εμμονή μετά τον Εμφύλιο) απαντά στο γιατί η Φλώρινα υπήρξε η πρώτη πόλη που σκέφτηκε τον Αλέξανδρο.
Πώς όμως άξιζε να αναπαρασταθεί ο αρχαίος βασιλιάς; Ως σύμβολο της «αιώνιας ελληνικής αλκής [ευρωστίας]» μα δίχως πολεμική εξάρτυση, όπως τον ήθελε η αρχική προκήρυξη του 1957, ή με το σπαθί υψωμένο «να κοιτά προς τα Σκόπια και να φοβερίζει», όπως τον ζητούσε ο «Χομεϊνί της Μακεδονίας» το 1993; Και τα δυο προσέκρουσαν στις καλλιτεχνικές αναζητήσεις του γλύπτη, που πρόκρινε μια αφαιρετική, κυβιστική αναπαράσταση. Ο Αλέξανδρος της Φλώρινας δεν μπόρεσε να βρει μια θέση στον δημόσιο χώρο.
Στις 13 Μαΐου 2021 ο Κυριάκος Μητσοτάκης συνάντησε τον Γκόραν Ζάεφ στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών. Στην προσφώνησή του απέφυγε να κατονομάσει τη «γειτονική χώρα» με το επίσημο όνομά της, όπως απέφυγε να αναρτήσει τις κοινές δηλώσεις τους στα κοινωνικά του δίκτυα. Ας επιμείνουμε όμως στα ουσιώδη: η συνεπής εφαρμογή της συμφωνίας των Πρεσπών, είπε, ανοίγει τον δρόμο της καλής γειτονίας και της οικονομικής συνεργασίας. Σωστά! Με την αριστοτεχνική εκείνη συνεννόηση του 2018 αφήσαμε πίσω μας το παρελθόν της άγονης διαμάχης. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: το παρελθόν θα μας αφήσει;
Αμέσως μετά τη συμφωνία απέκτησε και η Αθήνα τον δικό της Αλέξανδρο: ως έφηβο καβαλάρη που απολαμβάνει τη ζωή κατηφορίζοντας από τις παρυφές της Ακρόπολης προς τον Σαρωνικό. Την ίδια ώρα ο έφιππος πολεμιστής παραμένει ακόμη στην πλατεία των Σκοπίων.
Προστέθηκε όμως στη βάση του μια πλακέτα που διευκρινίζει πως αναγέρθηκε εκεί «προς τιμήν του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ιστορικού προσώπου που ανήκει στην αρχαία ελληνική ιστορία και πολιτισμό και την παγκόσμια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά».
Η πλακέτα είναι μικρή, πολύ μικρή μπροστά στην ογκώδη κατασκευή. Ας ελπίσουμε να αποδειχθεί μαγική: να αφαιρέσει λίγο από το βάρος της αρχαιότητας που συνθλίβει και γελοιοποιεί Έλληνες και Βορειομακεδόνες.