Ανοιξε το κουτί της Πανδώρας. Τεράστια αναστάτωση έχει προκληθεί σε σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας… ελίτ από την αποκάλυψη των Pandora Papers. Πρόκειται για την πλέον συντονισμένη δημοσιογραφική έρευνα στα παγκόσμια χρονικά, αφού περισσότεροι από 600 δημοσιογράφοι από τη Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) εξέτασαν 11,9 εκατομμύρια έγγραφα, τα οποία προέρχονται από 14 εταιρείες χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που πραγματοποίησαν σκοτεινές οικονομικές συναλλαγές περίπου 27.000 πλουσίων σε 117 χώρες.
Αυτός ο πακτωλός επίσημων εγγράφων –αναμένεται να αποκαλυφθούν στο σύνολό τους τις προσεχείς ημέρες– σκιαγραφεί μεταξύ άλλων τα πιο κρυφά μυστικά 35 πρώην και νυν αρχηγών κρατών και συνολικά 330 πολιτικών. Πληροφορίες αναφέρουν ότι στη λίστα συμπεριλαμβάνονται και 283 Ελληνες, που δεν είναι όμως πολιτικοί, χωρίς βέβαια να αποκλείεται πίσω από τους φερόμενους ως ιδιοκτήτες (κυρίως νομικούς) να κρύβονται πρόσωπα και από τον πολιτικό στίβο. Η αρχή για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος αναμένεται να κινήσει διαδικασίες για τον έλεγχό τους. Αυτό δεν είχε συμβεί όμως όταν ο ίδιος δημοσιογραφικός οργανισμός δημοσιοποίησε τα Paradise Papers, στα οποία αποκαλύφθηκε ότι η Μαρέβα Γκραμπόφσκι κατείχε το 50% σε μια offshore εταιρεία.
Τα μυστικά των κροίσων που αποκαλύπτονται περιλαμβάνουν την απόκρυψη πλούτου, ο οποίος διοχετεύεται σε offshore εταιρείες. Εξαιτίας της τρομερής νομικής ελαστικότητας που υπάρχει διεθνώς σχετικά με τις υπεράκτιες εταιρείες –ιδρύονται σε χώρες που είναι φορολογικοί παράδεισοι– τις περισσότερες φορές είναι άγνωστο ποιος είναι ο πραγματικός ιδιοκτήτης τους, όπως και τα κεφάλαια που κατέχουν. Η διενέργεια οικονομικών συναλλαγών με αυτές όμως είναι απολύτως νόμιμη στις περισσότερες χώρες.
Ετσι τα λεφτά που έχουν κατευθυνθεί κρυφά –αλλά νομότυπα– αξιοποιούνται ώστε οι πραγματικοί ιδιοκτήτες τους να γλιτώσουν τη βάσανο της φορολόγησης, να αγοράσουν κάποιο ακίνητο, γιοτ, έργο τέχνης ή ό,τι επιθυμούν. Κανείς δεν ελέγχει ποτέ την κατεύθυνση αυτών των χρημάτων. Κανείς δεν γνωρίζει πόσο σημαντικό μέρος από αυτά προέρχεται από ξέπλυμα βρόμικου χρήματος. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι, σύμφωνα με μελέτη του 2020 του ΟΟΣΑ, «τουλάχιστον» 11,3 τρισ. δολάρια βρίσκονται κρυμμένα σε offshore εταιρείες. Πρόκειται περίπου για το 10% του παραγόμενου πλούτου παγκοσμίως.
Ενθουσιασμός στα ελληνικά ΜΜΕ ελλείψει… Μαρέβας
Τα ελληνικά ΜΜΕ υποδέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό την είδηση σχετικά με την αποκάλυψη των Pandora Papers. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ιστοσελίδα in.gr δημοσίευσε άρθρο στο οποίο αναγράφεται ότι μαθαίνουμε αυτές τις αποκαλύψεις «χάρη στη δημοσιογραφική έρευνα. Την έρευνα δημοσιογράφων που έκαναν όντως τη δουλειά τους. Και αυτό είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους θεωρούν ότι όλοι οι δημοσιογράφοι είναι αυλοκόλακες της εξουσίας».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και η ιστοσελίδα της εφημερίδας «Πρώτο Θέμα», που μεταξύ άλλων γράφει ότι «κάθε ώρα που περνάει έρχονται στο φως της δημοσιότητας ιστορίες που αποτυπώνουν την αμετροέπεια και την απληστία πολιτικών ηγετών».
Ολα αυτά θα ήταν κανονικά κάτι αναμενόμενο, αφού πρόκειται για αποκάλυψη που αφορά την απόκρυψη δισεκατομμυρίων ευρώ σε υπεράκτιες εταιρείες. Ομως δεν είναι αναμενόμενο. Και αυτό επειδή η πλειονότητα των ελληνικών ΜΜΕ δεν είχε την ίδια θερμή και αυτονόητη αντιμετώπιση όταν αποκαλύφθηκαν αντίστοιχες υποθέσεις. Γιατί ήταν ο ίδιος οργανισμός, η ICIJ, που αποκάλυψε το 2017 τα Paradise Papers. Εκεί όπου μεταξύ άλλων συμπεριλαμβανόταν και το όνομα της Μ. Γκραμπόφσκι ως ιδιοκτήτριας του 50% των μετοχών της offshore εταιρείας Eternia Capital Management που έδρευε στα νησιά Κέιμαν. Τότε όμως δεν επρόκειτο για «σκάνδαλο μεγατόνων» όπως τώρα.
Τότε η πλειονότητα των ελληνικών ΜΜΕ δεν απαιτούσε διαφάνεια και τη δημοσιοποίηση όλων των οικονομικών συναλλαγών και περιουσιακών στοιχείων της offshore εταιρείας της συζύγου του νυν πρωθυπουργού. Αλλωστε δεν έγινε ποτέ. Αντίστοιχα, ποτέ δεν δημοσιεύτηκαν από την πλειονότητα των ελληνικών ΜΜΕ σχετικά… πύρινα άρθρα για την ερευνητική δημοσιογραφία, αλλά και για το γεγονός ότι το πρωθυπουργικό ζεύγος καταθέτει τα τελευταία χρόνια ψευδή δήλωση πόθεν έσχες, καθώς και για το ότι η σύζυγος του πρωθυπουργού ακόμη και σήμερα είναι παρανόμως διαχειρίστρια γαλλικής εταιρείας. Σκάνδαλο –ή έστω απαίτηση για διαφάνεια– υπάρχει μόνο όταν η υπόθεση δεν αφορά προστατευόμενες από τα ΜΜΕ ελληνικές πολιτικές οικογένειες.
Οι μέθοδοι του Τραμπ της Τσεχίας
Μια από τις υποθέσεις που αποκαλύπτονται αφορά τον δισεκατομμυριούχο πρωθυπουργό της Τσεχίας Αντρέι Μπάμπις. Σύμφωνα με την ICIJ, ο «Τραμπ της Τσεχίας» φέρεται βάσει εγγράφων να χρησιμοποίησε ένα περίπλοκο σχήμα εταιρειών, μέσω των οποίων έλαβε το 2009 κρυφά δάνεια. Τα χρήματα αυτά αξιοποιήθηκαν προκειμένου να αγοράσει πολυτελή βίλα 15 εκατ. ευρώ στη νότια Γαλλία, κοντά στην Κυανή Ακτή. Η πορεία των χρημάτων ξεκίνησε από μια υπεράκτια εταιρεία που εδρεύει στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους και τελικά έφτασε σε μια εταιρεία στο Μονακό.
Η αρχική πηγή των κεφαλαίων παραμένει άγνωστη, όπως και το γιατί ο μεγιστάνας επέλεξε μια τόσο περίπλοκη εταιρική δομή, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και offshore, προκειμένου να χρηματοδοτήσει μια αγορά που είχε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει άμεσα. Η ιδιοκτησία της βίλας, όπως και των επίμαχων εταιρειών, δεν δηλώθηκε –όπως προβλέπεται– από τον Τσέχο πρωθυπουργό στο υπουργείο Δικαιοσύνης.
Η υπόθεση έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των ελληνικών ΜΜΕ, σε αντίθεση με το γεγονός ότι η Μ. Γκραμπόφσκι μέσω εταιρείας με μετοχικό κεφάλαιο 10.000 ευρώ έλαβε δάνειο 900.000 ευρώ –είναι άγνωστο αν έχει αποπληρωθεί και από ποιον, όπως και τι εγγυήσεις δόθηκαν– και πραγματοποίησε αγορά σπιτιού στη Γαλλία αντί σχεδόν 1,5 εκατ. ευρώ. Ή ότι στη συνέχεια η Μ. Γκραμπόφσκι απέκρυψε από το πρωθυπουργικό πόθεν έσχες πως παρανόμως κατείχε έως τα τέλη του 2020 το 95% της εταιρείας, καθώς και ότι ιδιοκτήτρια της επίμαχης εταιρείας μέσω της οποίας αγοράστηκε το σπίτι του Βολταίρου πλέον είναι μια άλλη ελληνική εταιρεία που ίδρυσε η ίδια μαζί με τον ετεροθαλή αδερφό της.
Ο Μπλερ, ο βασιλιάς και το ορυχείο
Ο «Τραμπ της Τσεχίας» δεν είναι η μοναδική υπόθεση που απασχολεί τα διεθνή ΜΜΕ εξαιτίας της αποκάλυψης των Pandora Papers. Από τις πιο… ακραίες περιπτώσεις είναι αυτή του βασιλιά Αμπντάλα Β΄ της Ιορδανίας, ο οποίος φέρεται να δημιούργησε τουλάχιστον 30 υπεράκτιες εταιρείες μέσω των οποίων αγόρασε 15 ακίνητα στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, συνολικής αξίας άνω των 100 εκατ. ευρώ. Οι δικηγόροι του βασιλιά υποστήριξαν στο BBC ότι «δεν υπήρχε τίποτε μεμπτό στη χρησιμοποίηση υπεράκτιων εταιρειών γι’ αυτό τον σκοπό».
Στα Pandora Papers εμπλέκεται και το όνομα του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Τόνι Μπλερ. Ο άλλοτε φερόμενος ως… πολέμιος της φοροδιαφυγής, που εκλεγόταν με αυτό ακριβώς το σύνθημα, εμφανίζεται –μαζί με τη σύζυγό του Σερί Μπλερ– να αγόρασε μια offshore εταιρεία ακινήτων στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, μέτοχος της οποίας ήταν μεταξύ άλλων ο Ζάγεντ μπιν Ρασίντ αλ Ζαγιάνι, υπουργός Βιομηχανίας και Τουρισμού του Μπαχρέιν. Ως αποτέλεσμα, το ζεύγος απέκτησε ένα ακίνητο στο Λονδίνο αξίας 7,6 εκατ. ευρώ και με αυτό τον τρόπο απέφυγε να πληρώσει φόρους περίπου 345.000 ευρώ.
Ο επίσης δισεκατομμυριούχος πρόεδρος της Χιλής Σεμπαστιάν Πινιέρα κατηγορείται βάσει των εγγράφων για την πώληση του ορυχείου χαλκού και σιδήρου Μινέρα Ντομίνγκα. Συγκεκριμένα, η μεταλλευτική εταιρεία χρησιμοποίησε άλλη εταιρεία-κέλυφος, που εδρεύει στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους –τα παιδιά του Πινιέρα κατέχουν το 33,3%– ώστε να πωλήσει τις μετοχές της σε… άλλη εταιρεία-κέλυφος. Η τελευταία εταιρεία ανήκε σε φίλο του Χιλιανού προέδρου, τον Κάρλος Αλμπέρτο Ντέλανο.
Η πώληση του μεταλλείου ολοκληρώθηκε το 2010 –ο Πινιέρα ήταν ήδη πρόεδρος– για περίπου 130 εκατ. ευρώ. Μεγάλο μέρος της συναλλαγής διεκπεραιώθηκε στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους. Προκειμένου να πραγματοποιηθεί η επίμαχη συναλλαγή τέθηκε ο όρος να μην επιβληθούν κανόνες για την προστασία του περιβάλλοντος στην περιοχή εξορύξεως. Ο Πινιέρα αρνείται τις κατηγορίες, ενώ σύσσωμη η αντιπολίτευση ανακοίνωσε ότι θα κινήσει τη διαδικασία έκπτωσης του προέδρου και παραπομπής του στη Δικαιοσύνη.
Offshore σε όλο τον κόσμο
Ο πρόεδρος του Ισημερινού Γκιγέρμο Λάσο φέρεται, βάσει δημοσιεύματος της ICIJ, να μετέφερε περιουσιακά στοιχεία σε δύο καταπιστεύματα στη Νότια Ντακότα τον Δεκέμβριο του 2017, κάτι που απαγορεύεται στη χώρα. Ο πρόεδρος της Επιτροπής Ελέγχου της Εθνικής Συνέλευσης της χώρας ζήτησε από τον πρόεδρο Λάσο πληροφορίες σχετικά με το αν συνδέεται με τις επίμαχες offshore.
Οι αποκαλύψεις δεν σταματούν εκεί: ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι φέρεται να μετέφερε το μερίδιό του από την εταιρεία Maltex σε offshore εταιρεία που ανήκε στον συνεργάτη του Σεργκέι Σεφίρ ένα μήνα προτού ο Ζελένσκι κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του 2019.
Η πριγκίπισσα Λάλα Χάσνα του Μαρόκου φέρεται μέσω ενός πολυπλόκαμου δικτύου υπεράκτιων εταιρειών να κατέχει εταιρεία που αγόρασε ιδιωτική κατοικία αξίας 11 εκατ. ευρώ στο Λονδίνο.
Ο εμίρης του Κατάρ Χαμάντ μπιν Καλίφα αλ Θανί φέρεται να αξιοποιεί υπεράκτιες εταιρείες μέσω των οποίων διαχειρίζεται τον πλούτο του κι ενώ είχε ήδη αποκαλυφθεί από τα Panama Papers ότι το γιοτ του αξίας 300 εκατ. ευρώ ελέγχεται από offshore εταιρείες.
Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ φέρεται μαζί με την οικογένειά του να αγόρασε 17 ακίνητα στη Βρετανία μέσω offshore εταιρειών. Ενα από αυτά είναι ένα κτιριακό συγκρότημα γραφείων στο Λονδίνο, αξίας 33 εκατ. ευρώ, το οποίο κατείχε φίλος της οικογένειας του προέδρου. Το συγκεκριμένο ακίνητο μεταβιβάστηκε στον… 11χρονο γιο του προέδρου Χεϊντέρ Αλίεφ.
Στο μικροσκόπιο συνεργάτες και φίλοι Ερντογάν και Πούτιν
Ο Τούρκος μεγαλοεργολάβος Ερμάλ Ιλιτζάκ, που κατασκεύασε το προεδρικό ανάκτορο του Ταγίπ Ερντογάν, συνδέεται με δύο υπεράκτιες εταιρείες οι οποίες καταχωρήθηκαν στο όνομα της 74χρονης μητέρας του και τα χρήματα που κατέχουν είναι δεσμευμένα σε ελβετικό λογαριασμό. Η μια εταιρεία κατείχε το 2014 105,52 εκατ. δολάρια (91,23 εκατ. ευρώ). Την ίδια χρονιά 104,48 εκατ. δολάρια (90,33 εκατ. ευρώ) μεταφέρθηκαν σε άγνωστο λογαριασμό ως «δωρεά». Στην άλλη offshore τοποθετήθηκαν 105,2 εκατ. δολάρια (90,96 εκατ. ευρώ). Οι δυο offshore, που σύμφωνα με δημοσιεύματα είχαν τον ρόλο «βιτρίνας», δεν εμφάνισαν την παραμικρή οικονομική δραστηριότητα το 2016 και το 2017. Παρ’ όλα αυτά, ο Ιλτζάκ, που συνεχίζει να απολαμβάνει την εύνοια του Ερντογάν, καρπώνεται τεράστιες δουλειές σε Τουρκία, Λιβύη και Ρωσία.
Ο Κονσταντίν Ερνστ, προσωπικός επικοινωνιολόγος του προέδρου της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν, κατέχει μέσω υπεράκτιας εταιρείας στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους έναν πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Ζακ-Λουί Νταβίντ αξίας 5,36 εκατ. ευρώ, όπως και πολλά πολύτιμα αντικείμενα. Ο Ερνστ δεν απάντησε στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων, προφασιζόμενος ότι η ICIJ «καθοδηγείται από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ». Επίσης, ο Ερνστ έγινε μυστικός συνεργάτης σε συμφωνία αγοράς 39 παλαιών κινηματογράφων της Σοβιετικής Ενωσης κι άλλων περιουσιακών στοιχείων της Μόσχας και ήταν δικαιούχος δανείου 14 εκατ. ευρώ ώστε να χρηματοδοτήσει το μερίδιό του στη συμφωνία. Το δάνειο χορηγήθηκε από τη VTB Bank, η οποία θεωρείται ο προσωπικός «κουμπαράς» του Πούτιν.
Παράλληλα, τα έγγραφα δείχνουν ότι ο Αντρέι Μπολότοβ, πρώην γαμπρός ενός από τους πλέον στενούς φίλους του Πούτιν, ήταν ο… κρυφός ιδιοκτήτης υπεράκτιων εταιρειών που έλαβαν συμβόλαια 80 εκατ. ευρώ από κρατική εταιρεία, στην οποία τότε διευθυντής ήταν… ο πεθερός του. Τα Pandora Papers αναφέρουν επίσης ότι η Σβετλάνα Κριβονόγκιχ έγινε το 2003 ιδιοκτήτρια διαμερίσματος στο Μονακό μέσω υπεράκτιας εταιρείας στην Καραϊβική. Την περίοδο εκείνη φέρεται να διατηρούσε μυστική ερωτική σχέση με τον Πούτιν.