Η επιστημονική, οικονομική και άλλη κοινωνική βιβλιογραφία βρίθει από αναφορές στην αξία των ισχυρών και λειτουργικών «θεσμών».
Αυτό στα ελληνικά αποδίδεται καλύτερα με τον όρο «ευνομούμενη πολιτεία» και περιλαμβάνει φυσικά θεμελιώδεις θεσμούς όπως τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και οι δημοκρατικοί θεσμοί, αλλά και το «κράτος δικαίου», διαφάνεια και δεοντολογία εκ μέρους τόσο του δημόσιου τομέα όσο και του ιδιωτικού, διάκριση εξουσιών και αρμοδιοτήτων, αξιοκρατία (= τέλος το «γρηγορόσημο» και το μέσο), ανεξαρτησία (και αποδοτικότητα) της Δικαιοσύνης, ρυθμιστικό πλαίσιο, έλλειψη διαφθοράς, σεβασμό των πνευματικών δικαιωμάτων και των συμβάσεων, διευκόλυνση της υγιούς επιχειρηματικότητας. Αυτά, εκτός από αυταξίες, είναι και αναγκαίοι όροι για να μπορέσει μια χώρα να προσελκύσει επενδύσεις, να προοδεύσει οικονομικά και να εγγυηθεί ευημερία στο κοινωνικό σύνολο. Ο σημαντικός ρόλος των θεσμών στη λειτουργία της οικονομίας αναγνωρίζεται απ’ όλους, συμπεριλαμβανομένων των θεωρητικών των συντηρητικών παρατάξεων, ακόμη και του νεοφιλελευθερισμού.
Και ερχόμαστε στα δικά μας. Η καλή μέρα (τρόπος του λέγειν) φαίνεται από το πρωί – όταν από βήματος ΔΕΘ τον Σεπτέμβρη του 2019, τελείως απροειδοποίητα, ο νέος πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης ανακοίνωσε την αλλαγή σχεδιασμού για το πολύπαθο μετρό της Θεσσαλονίκης. Εργο πνοής για την πόλη, με κυριολεκτικά εθνική σημασία, έτοιμο κατά 75%, που τώρα όμως βρίσκεται στον αέρα και σίγουρα πάει πίσω χρόνια. Εκτός αυτού η όλη μεθόδευση που ακολουθήθηκε είναι τελείως αντιθεσμική, το ακριβώς αντίθετο απ’ ό,τι περιγράφηκε πιο πάνω. Εντελώς αυθαίρετα και κατά παράβαση κάθε έννοιας διαχωρισμού αρμοδιοτήτων ο πρωθυπουργός αποφαίνεται για ένα τεχνικό θέμα. Οι αρμόδιες αρχές εκ των υστέρων επικύρωσαν τους πρωθυπουργικούς χρησμούς με τρόπο τελείως κίβδηλο, ο οποίος σε καμία περίπτωση δεν συνάδει με την ανεξαρτησία που (πρέπει να) απολαμβάνει το πολυδιαφημισμένο «επιτελικό κράτος».
Αλλά αυτά είναι ψύλλοι στ’ άχυρα μπροστά σε όσα επακολούθησαν. Η πρόσφατη μεθόδευση του σκανδάλου Novartis έχει κοινό παρονομαστή με Siemens και λίστα Λαγκάρντ το ότι κανείς ποτέ δεν λογοδότησε. Εν προκειμένω, η Novartis πληρώνει υπέρογκο πρόστιμο στις ΗΠΑ για τα διαπραχθέντα εν Ελλάδι, αναγνωρίζοντας εμμέσως πλην σαφώς το σκάνδαλο. Πλην όμως εδώ όσοι επιθυμούν τη διαλεύκανση του σκανδάλου βαφτίζονται σκευωροί και οι δικαστικοί λειτουργοί που έχουν καθήκον να ερευνήσουν οδηγούνται στο εδώλιο. Στην πορεία το κοινοβούλιο και η προανακριτική ευτελίζονται και απαξιώνονται θλιβερά καλώντας προς «κατάθεση» τους θύτες και διάφορα άτομα (του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα) για τα οποία οι όροι «αναξιόπιστα» και
Βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας αδυνατίζουν στον βωμό σκοπιμοτήτων της πολιτικής ηγεσίας που δρα χωρίς φραγμούς «αμφιβόλου ηθικής» παραείναι ευγενικοί, χωρίς επιπτώσεις για τυχόν ψευδομαρτυρίες (γιατί άραγε, εφόσον η προανακριτική υπέχει θέση ανακριτή, δεν δίνονται ένορκα οι καταθέσεις;). Ο απλός παρατηρητής συμπεραίνει ότι η Δικαιοσύνη χειραγωγείται και το σύνταγμα πετιέται στον κάλαθο των αχρήστων. Βασικοί θεσμοί της δημοκρατίας αδυνατίζουν στον βωμό σκοπιμοτήτων της πολιτικής ηγεσίας που δρα χωρίς φραγμούς.
Ολα αυτά διαδραματίζονται σε ένα φόντο κυβερνητικής διαχειριστικής ανεπάρκειας, ευνοιοκρατίας, αυξανόμενου αυταρχισμού, ακραίας ρητορικής στα κοινωνικά και εθνικά θέματα. Η ελληνική κοινωνία κουρασμένη από τη χρόνια κρίση, εν μέσω μιντιακής μονοφωνίας (με φωτεινές εξαιρέσεις) και διαρκούς κυβερνητικής επικοινωνιακής καταιγίδας, σε μεγάλο ποσοστό στρέφεται σε συντηρητική κατεύθυνση και δεν δείχνει να ενδιαφέρεται. Ομως η κοινωνική πόλωση και ένταση συνδυασμένη με αδυνατισμένους θεσμούς μπορεί να αποβεί επικίνδυνος κατήφορος. Ο ευτελισμός των θεσμών δε έχει και αντανάκλαση εξωτερικά.
Ο,τι κι αν λένε οι πιο φωτισμένοι θεωρητικοί της, η ελληνική συντηρητική παράταξη ιστορικά ουδέποτε ενδιαφέρθηκε σοβαρά για την ενίσχυση των θεσμών. Ολες οι σπουδαίες τομές για πιο διαφανή και απρόσκοπτη λειτουργία της δημόσιας ζωής καθιερώθηκαν από προοδευτικές κυβερνήσεις. Το βάρος γι’ αυτό το έργο πέφτει και πάλι στην Αριστερά, που πρέπει να αναδείξει το θέμα ως κυρίαρχο στην ατζέντα της, να το θέσει ως λαϊκή πολιτική και ζητούμενο (έρχεται στον νου ο ιστορικός ηγέτης Ηλίας Ηλιού που, ερωτώμενος τι κυβερνητικό πρόγραμμα θα ακολουθούσε, απαντούσε «θα σας ταράξουμε στην νομιμότητα!»). Ισχυροί θεσμοί σημαίνει ισχυρότερη, πιο αναπτυγμένη και δικαιότερη Ελλάδα. Ο ΣΥΡΙΖΑ ως η κυρίαρχη πλέον προοδευτική δύναμη της χώρας καλείται να υπερασπιστεί τη δημοκρατία και να βαθύνει το όλο πλέγμα των θεσμών προς όφελος της χώρας συνολικά και ιδιαίτερα των ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων.
Ο Χριστόφορος Τσούκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Keele University στο Ηνωμένο βασίλειο και ο Γιάννης Θ. Μπουρνάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Middlesex University London
