Συζήτηση µε τον σκηνοθέτη της «Αποκάλυψης», Θάνο Παπακωνσταντίνου, που ανεβαίνει στη σκηνή της Στέγης
Η ∆ευτέρα Παρουσία, οι τέσσερις καβαλάρηδες, οι επτά σφραγίδες, ο αµνός του θεού, ο 666. Ισως το δυσκολότερο και πιο δυσερµήνευτο κείµενο θρησκευτικής ενόρασης επέλεξε ο Θάνος Παπακωνσταντίνου να αποκωδικοποιήσει σκηνικά στην Κεντρική Σκηνή του Ιδρύµατος Ωνάση. Και ο γνώµονας του δηµιουργού, όπως αναφέρει ο ίδιος, δεν είναι η πίστη του σε µια θρησκεία αλλά η αγωνία του να διερευνήσει την έννοια της πίστης σε µια ιδέα, σε έναν θεό, σε έναν έρωτα.
Πώς καταλήξατε να µεταφέρετε στη σκηνή την «Αποκάλυψη», ένα έργο που ναι µεν είναι βαθιά µυστικιστικό αλλά παράλληλα οι εικόνες του παραπέµπουν σε ταινίες καταστροφής;
Είναι ένα από τα αγαπηµένα µου κείµενα· στην πραγµατικότητα είµαι σε διάλογο τόσο µε αυτό όσο και µε τις προεκτάσεις του στην τέχνη, εδώ και πάρα πολύ καιρό. Οπότε ήθελα κάποια στιγµή να ασχοληθώ συγκεκριµένα µε την «Αποκάλυψη». Αν και όλοι έχουµε κατά νου ότι παραπέµπει σε demolition movie, στη διάρκεια της έρευνάς µου κατάλαβα οτι πρόκειται για κάτι τελείως διαφορετικό. Η «Αποκάλυψη» ξεκινά µε µια απεύθυνση στα εφτά γνωστότερα χριστιανικά κέντρα της εποχής που γράφτηκε το κείµενο, το 90-91 µ.Χ. περίπου. Από την αρχή µπαίνει ο τόνος της προσωπικής απεύθυνσης, τον οποίο έχω ακολουθήσει για τη δραµατουργία της παράστασης.
Το παράδοξο µε αυτό το κείµενο είναι ότι αν και υπήρξε γέννηµα της ιουδαϊκής θρησκείας, τη µεγαλύτερη επιρροή του ανιχνεύουµε στον δυτικό κόσµο.
Οσο ενδιαφέρον έχει η ερµηνεία του κειµένου άλλο τόσο έχουν και οι παρερµηνείες του κειµένου ανά τους αιώνες και κυρίως στη ∆ύση· αυτό έχει αποτελέσει κοµµάτι του υλικού της παράστασης επίσης.
Με ποιον τρόπο θα προσεγγίσετε σκηνικά το κείµενο;
Είναι σαν χορικό µιας κοινότητας πιστών η οποία τελεί µια συστηµική τελετουργία για να εισέλθει στην πολιτεία του θεού. Το κείµενο στην παράστασή µας δεν έχει τον τόνο της αφήγησης του αυτόπτη µάρτυρα ή του προφήτη που είδε όλα αυτά τα πράγµατα τα οποία µεταφέρει σαν εικόνες. Αλλά της κοινότητας πιστών που µεταφέρει την «Αποκάλυψη» σαν ιερό κείµενο µε την επίκληση να πραγµατοποιηθούν όσα αναφέρονται εκεί.
∆ιαβάζοντας το σηµείωµά σας για την παράσταση στάθηκα στη φράση «ο µύθος της αποτελεί παραβολή των αέναων µεταµορφώσεων της πίστης των ανθρώπων σε έναν καλύτερο κόσµο που έρχεται».
Ακριβώς αυτό είναι και το κέντρο της παράστασης για µένα. Οχι τόσο οι καταστροφές και το τέλος του κόσµου όσο η ελπίδα ότι µετά την καταστροφή θα έρθει ένας νέος, καλύτερος κόσµος που δεν έχει καµία σχέση µε αυτόν που γνωρίζουµε. Αρα µια ουτοπία. Εχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να σκεφτεί κανείς ότι στην πραγµατικότητα ο µηχανισµός που προτείνεται από την «Αποκάλυψη» είναι ο εξής: µε βία θα τελειώσει ο κόσµος όπως τον γνωρίζουµε, θα γίνει το ξεδιάλεγµα καλών – κακών, φίλων – εχθρών (όπως θέλετε πείτε το), θα επικρατήσουν οι καλοί και οι φίλοι και θα µπούµε σε έναν νέο κόσµο όπου θα υπάρχει µόνο φως. Με αυτό τον τρόπο συνδέω την «Αποκάλυψη» (όπως άλλωστε ιστορικά συνδέεται το κείµενο) µε όποιο ουτοπικό όραµα ή κίνηµα έχει λάβει χώρα στον νεωτερικό κόσµο.
Στον ιστορικό χρόνο οι νέοι κόσµοι οι οποίοι προκύπτουν µέσα από βίαιες καταστάσεις συνήθως δεν προοιωνίζονται ένα καλύτερο µέλλον για τα ιστορικά υποκείµενα.
Αυτό έχει να κάνει µε το ποιος έχει το ουτοπικό όραµα ή το ουτοπικό σύστηµα στο κεφάλι του. Προφανώς ο κόσµος τον οποίο σχεδίαζαν ο Τρότσκι και ο Λένιν στην πράξη αποδείχτηκε όχι τόσο όµορφος όσο περιγραφόταν στις οµιλίες και στα κείµενά τους στην προεπαναστατική Ρωσία. Προσωπικά µε ενδιαφέρει περισσότερο η στάση του πιστού απέναντι σε µια ιδέα, σε έναν θεό ή σε µια µυθολογία προτού υλοποιηθεί το όραµα.
Η «Αποκάλυψη» είναι ένα κείµενο από το οποίο πηγάζει ο αντισηµιτισµός. Ενα έργο που ευαγγελίζεται την ουτοπία πυροδοτεί τη µισαλλοδοξία.
Και αυτό είναι το τροµακτικό µε αυτά τα κείµενα. Τα θεολογικά κείµενα είναι σαν καθρέφτες οι οποίοι αντανακλούν το είδωλο αυτών που τα διαβάζουν. Αυτό είναι που τα κάνει τόσο γοητευτικά από τη µία και τόσο επικίνδυνα από την άλλη. Αλλά αυτό είναι η ίδια η τραγωδία του ανθρώπου.
Ο φόβος του τέλους του κόσµου στην «Αποκάλυψη» µοιάζει πιο δυνατός από την προσδοκία της έλευσης της βασιλείας των ενάρετων. Αυτό δεν συµβαίνει και µε την επίσηµη εκκλησία;
Η επίσηµη εκκλησία ουδόλως έχει σχέση µε το πώς ξεκίνησε η συγκεκριµένη θρησκεία. Στην πραγµατικότητα σαν εξουσιαστικό σύστηµα άγεται και φέρεται από κοσµικές παρά από ουράνιες και θεόπνευστες καταστάσεις.
INFΟ
«Η αποκάλυψη» του Ιωάννη Εως τις 20 Οκτωβρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύµατος Ωνάση. Σύλληψη & σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου. Ερµηνεύουν: Αλεξία Καλτσίκη, Μαριάννα ∆ηµητρίου, Καλλιόπη Σίµου κ.ά.