Αυτή την περίοδο, υπό τον τίτλο «Σωτήρης Σόρογκας – Ο χρόνος της µνήµης στον εικαστικό λόγο του», το Μουσείο του Ιδρύματος Ελίζας και Βασίλη Γουλανδρή στο Παγκράτι παρουσιάζει 28 έργα µεγάλων διαστάσεων του διακεκριµένου ζωγράφου τα οποία ανήκουν στη συλλογή του ιδρύµατος. Οι γνωστοί πρωταγωνιστές των έργων του βρίσκονται όλοι εκεί: τα άλογα, οι πέτρες, τα θαλάσσια ξύλα, τα σαπιοκάικα αλλά και τα υπέροχα γυναικεία πορτρέτα του µε τη χαρακτηριστική λιτότητά τους, αποτυπωµένα µε τη σχεδιαστική µαεστρία του ζωγράφου.
Ο Σωτήρης Σόρογκας στα 86 του χρόνια δεν έχει αφήσει κάτω τα πινέλα του, «ελπίζοντας και ευχόµενος οι αναπόφευκτες δυσκολίες της ηλικίας να αργήσουν ακόµη» λέει µιλώντας στο Documento. Κάποιες ερωτήσεις µου τον… δυσκόλεψαν και έµειναν αναπάντητες· «θέλω να είµαι πολύ προσεκτικός στο τι θα αφήσω πίσω µου γραµµένο» µου είπε και δεν µπορούσα να µην το αποδεχτώ.
Τα έργα σας συχνά απεικονίζουν αντικείµενα θνήσκοντα, εγκαταλειµµένα, αφηµένα στον χρόνο, σπίτια γκρεµισµένα, συµβολοποιώντας τη ζωή που φθίνει, τη φθορά του χρόνου. Ακόµη κι έτσι όµως υπάρχει µια υφέρπουσα αισιοδοξία στα έργα σας; Ο ίδιος πόσο αισιόδοξος είστε;
Πιστεύω ότι πρέπει να µην ταυτίζουµε τον ζωγράφο µε τα έργα του γιατί πολλές φορές αυτά παραµένουν ασύµπτωτα. Τα κριτήριά µας για την τέχνη πρέπει να εκκινούν από την αισθητική τους αξία και όχι από µια ιδεολογία στην οποία προτρέπουν µε διαγγέλµατα ή µανιφέστα. Η ηθική και η ιδεολογία κάθε έργου όµως χάνονται αφού απορροφούνται και µετουσιώνονται εν σιωπή σε ένα αίσθηµα µέσω της αισθητικής του κατασκευής, γεγονός που πιστοποιεί ότι το έργο λειτουργεί. Τις περισσότερες φορές παρότι ο ζωγράφος επιχειρεί να µορφοποιήσει το έργο µε συγκεκριµένες συναισθηµατικές προθέσεις –αισιόδοξες και απαισιόδοξες– µε την επιλογή του θέµατος, των χρωµάτων ή την έκταση του φωτός, το αποτέλεσµα δεν υπακούει (εκτός σπανίων περιπτώσεων) σε αυτές τις καταγραφές.
Θέλω να πω ότι παρά την ψυχική και συγκινησιακή συµµετοχή του, παρά την ειλικρίνεια των προθέσεών του και παρά την άψογη συνθετική του συγκρότηση, το έργο παραµένει απλώς µια εικόνα «δίχως ψυχή», όπως θα έλεγε ο δάσκαλός µου Γιάννης Μόραλης. Πιστεύω ότι τα άξια έργα εκπέµπουν συγκίνηση και µάλιστα πηγάζουσα από διαφορετικές αφετηρίες για τον καθένα µας. Θα ήµουν λοιπόν ευτυχής αν συνέβαινε κάτι αντίστοιχο µε ό,τι ζωγραφίζω – «υφέρπουσα αισιοδοξία» όπως λέτε ή όχι. Πάντως ως άνθρωπος θα ευχόµουν να είµαι αισιόδοξος, αλλά δεν είµαι.
Ποια είναι τα συναισθήµατα που σας κατακλύζουν όταν ζωγραφίζετε;
Από τον τόνο των ερωτήσεών σας διαπιστώνω ότι η επικρατούσα µυθοποίηση του καλλιτέχνη και της εργασίας του λειτουργούν ακόµη. Είναι βέβαια αλήθεια ότι κατά τη διάρκεια αυτής της εργασίας υπάρχουν κορυφώσεις που σε συνεπαίρνουν και ξεχνάς την πραγµατικότητα µε έναν περίεργο και γοητευτικό τρόπο. Με την ευκαιρία σας λέω όµως ότι ένας ζωγράφος έχει να διεκπεραιώσει στο εργαστήρι του και πολλά πεζά πράγµατα. Να προετοιµάσει τους καµβάδες στα τελάρα, να τακτοποιήσει τα χρώµατα στα βαζάκια ή να πλύνει τα πινέλα. Θυµάµαι µε αυτά που σας λέω τον µοναδικό Νικόλαο Εγγονόπουλο που µου έλεγε ότι πολλά ποιήµατά του ξεκινούσαν από αυτή την ενασχόληση ή όταν έψαχνε κάποια σφήνα από το τελάρο, θέλοντας να εξάρει τη σπουδαιότητα της ζωγραφικής σε σχέση µε την ποίηση.
Αλεξάνδρα Παπακωστοπούλου
Moυ είχε κάνει εντύπωση η διήγησή σας για τα πρώτα σας καλλιτεχνικά χρόνια όταν τηγανίζατε το ασπράδι του αυγού, τον κρόκο του οποίου χρησιµοποιούσατε στη ζωγραφική. Όπως και ότι χρειάστηκαν έντεκα χρόνια µετά το τέλος της σχολής για να κάνετε την πρώτη σας έκθεση και να λάβετε τα πρώτα σας χρήµατα. Μου ήρθε στο µυαλό η πρόσφατη έρευνα του ΑΠΘ που δείχνει ότι µεγάλο ποσοστό των εικαστικών στη χώρα µας βρίσκεται σχεδόν στο όριο της φτώχειας. Πόση εσωτερική δύναµη χρειάζεται κάποιος για να ακολουθήσει αυτό τον δρόµο;
Είναι αλήθεια ότι η γενιά µου και η κοινωνική µου τάξη στάθηκαν άτυχες και ο αγώνας για επιβίωση κυριαρχούσε στη ζωή µας µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Κατοχή, Εµφύλιος, ανέχεια άφησαν στον ψυχισµό όλων µας σηµάδια οδυνηρά. Γνωρίζω και λυπάµαι βαθύτατα γιατί ακόµη και σήµερα πάρα πολλοί συνάδελφοί µου στερούνται και τα στοιχειώδη. Η κρατική µέριµνα δεν κάνει εξαιρέσεις για την τέχνη. Εγώ και µερικοί ακόµη ξεφύγαµε. Νοµίζω ότι αυτό που συντηρεί σε όλους µας τις δυνάµεις και τις αντοχές µας είναι η ιδιαίτερη αγάπη που έχουµε για την εργασία µας.
Είχατε πει σε µια συνέντευξή σας πως «η δυνατότητα του έργου να είναι πωλήσιµο συνιστά και την αξία του. ∆ιαφορετικά είναι µονοδιάστατο. Εισπράττεται από τον θεατή και µετά δεν έχει λόγο υπάρξεως». ∆εν είναι κάτι που ακούµε εύκολα από καλλιτέχνες…
Σε παλαιότερες συνεντεύξεις µου, λόγω του προφορικού τους χαρακτήρα, συνάδελφοί σας δεν κατέγραφαν επακριβώς τα λεχθέντα µου κι έτσι δηµιουργούνταν ασάφειες ή παρανοήσεις. Νοµίζω ότι θα ήταν παράλογο να ισχυριστεί κανείς ότι η τιµή πώλησης ενός έργου συνιστά και την αξία του. Χιλιάδες «σκουπίδια» έχουν αγοραστεί για χρυσάφι. Το άξιο έργο είναι πάντοτε µια κιβωτός µε πλούτο εκφάνσεων και εννοιών πολυεπίπεδων και πολυεδρικών που έχουν την ικανότητα να µεταγγίζουν στους ανθρώπους, πέραν της συγκίνησης, ξεχασµένες εικόνες µέσα από κρύπτες του υποσυνείδητου. ∆ι’ αυτής της οδού µπορεί το έργο να εκφράζει και µια ολόκληρη εποχή. Ποτέ όµως ένα έργο µονοδιάστατο σαν µανιφέστο µιας αλήθειας δεν αντέχει στον χρόνο. Αυτό εξαντλείται στη διακήρυξη.
Για πολλά χρόνια υπήρξατε καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων στο Πολυτεχνείο. Κατά πόσο η επιστήµη και η τέχνη σας παρεισέφρησαν η µια µες στην άλλη κατά την πορεία σας;
Η Αρχιτεκτονική Σχολή τότε όπως και τώρα είναι κατεξοχήν σχολή τέχνης µες στο τεχνολογικό ίδρυµα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Βέβαια, η αρχιτεκτονική σε ένα ποσοστό της διέπεται και από την επιστήµη. Αλλωστε ο ορθολογισµός υπάρχει παντού. Πέραν τούτου, στη σχολή στάθηκα πολύ τυχερός γιατί ευτύχησα να γνωρίσω σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Πικιώνης, ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Άγγελος Προκοπίου, ο Βαλεντής, ο Μάρθας, ο Εγγονόπουλος, ο Λιάπης, ο ∆εκαβάλλας και άλλοι νεότεροι συνάδελφοι ή µαθητές µας που έγιναν καθηγητές ή σπουδαίοι αρχιτέκτονες, όπως ο Κυριάκος Κρόκος ή ο ∆ηµήτρης Μπίρης, και αναφέρω µόνο αυτούς γιατί χάθηκαν νωρίς. Τα χρόνια στο Πολυτεχνείο, πάνω από σαράντα, υπήρξαν για µένα µια ευλογία.
Παρακολουθείτε τη σύγχρονη, µεταµοντέρνα τέχνη; Από την κολληµένη µε ταινία στον τοίχο µπανάνα του Μαουρίτσιο Κατελάν µέχρι τα υπερκοστολογηµένα κουνέλια του Τζεφ Κουνς αλλά και τις πολιτικοποιηµένες τοιχογραφίες του Banksy;
Φυσικά και την παρακολουθώ, αλλά µε δυσφορία και θλίψη, γιατί αυτά τα φαινόµενα έχουν εκτοπίσει σχεδόν ολοσχερώς µια υπέροχα τρυφερή και γνησίως πνευµατική τέχνη όπως η ζωγραφική.
Προέρχεστε από οικογένεια αριστερών – έχετε κι εσείς περάσει από την Αριστερά. Ωστόσο την προσπεράσατε…
Θα σας έλεγα ότι εκείνο που έχω προσπεράσει είναι τα ιδεολογικά εργαλεία της Αριστεράς του περασµένου αιώνα που κακώς χρησιµοποιούνται ή προτείνονται µέχρι και σήµερα, ενώ παραµένουν πλέον ανενεργά και αναποτελεσµατικά στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες των ανθρώπων.
INF0
H έκθεση θα διαρκέσει έως τις 3 Απριλίου
*Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 23/1/2022
