Κύλησε ακριβώς ένας χρόνος από τότε που χάσαμε τον φίλο μας Δημήτρη Φύσσα, έναν πολύτιμο αθηναιογράφο, φιλόλογο και συγγραφέα. Με ελάχιστες μέρες διαφορά, στις 18 Φεβρουαρίου του 2024, έφυγε από τη ζωή ο ποιητής και μεταφραστής Γιώργος Μπλάνας, πολύτιμος επίσης.
Ημασταν κάποιοι που, από την επαύριο της μεταπολίτευσης, βαλθήκαμε να αναζητούμε το νόημα της ποίησης και της τέχνης, να ψάχνουμε μανιωδώς για «πληροφορίες και υλικό», όπως τραγούδησε ο Διονύσης Σαββόπουλος, να εντοπίσουμε οδοδείκτες, να πορευτούμε στους λαβυρίνθους μιας κοινωνίας που άλλαζε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.
Τα στέκια ήταν τα σχολαρχεία μας. Συναντιόμασταν σχεδόν καθημερινά και εμπλεκόμασταν σε πολύωρες συζητήσεις και ανταλλαγές απόψεων, ανάλογα με τα βιβλία που καταβροχθίζαμε, τις ταινίες που βλέπαμε, τους δίσκους που ακούγαμε: παιδιά του χαρτιού, του σελιλόιντ και του βινυλίου.
Τέτοιο στέκι, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ήταν το ζαχαροπλαστείο Χαρά, στα Ανω Πατήσια. Οσοι είχαμε γεννηθεί το 1959 και το 1960 ήμασταν οι «μικροί»: Γιώργος Μπλάνας, Ηλίας Καφάογλου κι εγώ που σας τα ιστορώ. Οσοι είχαν γεννηθεί τέσσερα, πέντε χρόνια πριν ήταν οι «μεγάλοι»: Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Ηλίας Μπουργιώτης, Διονύσης Μενίδης, Δημήτρης Φύσσας. Συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε «μικρούς» και «μεγάλους» ήταν ο Βασίλης Καραγιάννης.
Φυσικά, υπήρχε κάποια ώσμωση και επίσης φυσικά, όπως συμβαίνει με πολλές παρέες, με κάποιους χαθήκαμε, βρεθήκαμε πάλι, ξαναχαθήκαμε, ξαναβρεθήκαμε, τα γνωστά.
Το πόσο γόνιμες στάθηκαν αυτές οι συζητήσεις, όσο σπασμωδικές και άγουρες κι αν ήταν, φάνηκε στη διαδρομή μας. Ολοι καταπιαστήκαμε επίμονα με τα γράμματα και τις τέχνες. Ο Δημήτρης Φύσσας ξεχώριζε, τον είχαμε για σύμβουλο σε πολλά θέματα, ιδίως από την αυγή της δεκαετίας του 1990 που ξαναβρεθήκαμε.
Υστερα από επίμονες παροτρύνσεις της ποιήτριας Eva H.D. διάβασα τα δύο πιο σημαντικά του μυθιστορήματα, το ένα μάλιστα είναι το κύκνειο άσμα του και αποτελεί δυσοίωνο προάγγελο του χαμού του, αλλά και μια διαθήκη ποτισμένη στην ευρυμάθεια, την κοινωνική κριτική ακριβείας και στο χιούμορ. Με την ευκαιρία, ξαναδιάβασα ύστερα από δώδεκα έτη ακόμα ένα σημαντικό μυθιστόρημα του φίλου μας, ένα έργο που μπορείς να το χαρακτηρίσεις ευφυές προσπέκτους υψηλής λογοτεχνίας, μιας και ουσιαστικά συντίθεται από επιλεγμένα αποσπάσματα δέκα σπουδαίων συγγραφέων.
Στο κύκνειο άσμα του, το «Ο Μέσκουλας αποσύρεται για να πεθάνει» (εκδ. Εστία, 2023), ο κεντρικός ήρωας σε δεκαέξι κεφάλαια ανακεφαλαιώνει τα πεπραγμένα του της τελευταίας τετραετίας, μιλάει για την παρέα εκκεντρικών και έκκεντρων περιθωριακών που αυτοαποκαλούνται «Σαρίπολοι» (από τον διαπρεπή νομικό Νικόλαο Σαρίπολο μεν, άνευ αποχρώντος λόγου δε – έτσι, για τον σουρεαλισμό της υπόθεσης)· μιλάει για τα όσα συντελέστηκαν στη χώρα μας και την Αθήνα, για την πυρκαγιά στο Μάτι, για το γλωσσικό ζήτημα, για την κοινωνιολογία των σχέσεων, για τους δημιουργούς που τον σημάδεψαν (ανάμεσά τους ο μέγας Αρης Αλεξάνδρου) και για τον ίδιο τον Δημήτρη Φύσσα, ένα νόστιμο τέχνασμα που έχει χρησιμοποιήσει, μεταξύ άλλων, και ο Μισέλ Ουελμπέκ.
Το χιούμορ του συγγραφέα είναι καταιγιστικό και λάμπει η αγάπη του για κάποιες λεπτομέρειες που φαίνονται ασήμαντες, όπως φερειπείν το ότι τον θαυμάσιο νεολογισμό «διακτινίζομαι» τον οφείλουμε στον άγνωστο υποτιτλιστή της σειράς «Σταρ Τρεκ» που μας είχε ξετρελάνει στα τέλη της δεκαετίας του 1960, με τον Κάπτεν Κερκ και τον φλεγματικό κύριο Σποκ. Κι ακόμα, ο αναγνώστης που έχει κάποια χρονάκια θα διακρίνει ανάμεσα στους «Σαρίπολους» κάποιες θρυλικές φυσιογνωμίες της μεταπολιτευτικής εποχής, όπως τον πολυπράγμονα φίλο μας Αγγελο Μαστοράκη.
Λαμπρός μαθητής του αείμνηστου Θανάση Βαλτινού, ο Φύσσας τιγκάρει τα βιβλία του με λίστες, με ντοκουμέντα, με αναφορές, με σχόλια, διακονώντας μιαν υβριδική γραφή που έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Λόγου χάρη στο μυθιστόρημά του «Η Νιλουφέρ στα χρόνια της κρίσης» (εκδ. Εστία, 2015) εμπλέκει τη μυθοπλασία με την αυστηρή τεκμηρίωση, την αυτοβιογραφία με την ιστορία της Ελλάδας (εν προκειμένω με τη Μακρόνησο τόσο της δεκαετίας του 1940 όσο και αυτήν του 1910, όπου μαθαίνουμε ότι υπήρχαν Τούρκοι αιχμάλωτοι) και την κοινωνική κριτική με τη θεωρία και την πρακτική της μεταμοντέρνας γραφής.
Στο μυθιστόρημα «Ο αναγνώστης του Σαββατοκύριακου» (εκδ. Εστία, 2012) η τριαντάχρονη Βάλια Σουρμελή προσλαμβάνεται από τη μεσήλικη Λόρα Μπραΐμη για να της διαβάζει, αργά και καθαρά, αποσπάσματα από αγαπημένα μυθιστορήματα καθώς σταδιακά χάνει την όρασή της. Με τούτο το ευφυές στρατήγημα ο Φύσσας σχεδιάζει έναν λογοτεχνικό χάρτη και προσωπικό του κανόνα, όπου συναντάμε τον Βαλτινό, τον Καμύ, τον Ροΐδη, τον Σάμπατο αλλά και νουάρ συγγραφείς όπως τον απαράμιλλο Ρέιμοντ Τσάντλερ!
Ολα τα βιβλία του υπέροχου Δημήτρη Φύσσα συνδυάζουν το ψυχωφελές και το τερπνόν μετά του ωφελίμου και για τον λόγο αυτό θα εξακολουθούν να προσελκύουν και να γοητεύουν τους βιβλιόφιλους.
Face Control
Μετράμε σχεδόν μισό αιώνα γνωριμίας με τον Βασίλη Καραγιάννη, αμέτρητες οι ώρες των συνομιλιών μας, κυρίως για τον υπερρεαλισμό τόσο στη γραφή όσο και στον τρόπο ζωής, για τον ερωτισμό ομοίως, για το χιούμορ και τη διάσταση της υπερβολής που λαμπρύνει την ύπαρξη, για το βάλσαμο της φιλίας, για την ποίηση, ενώ είχαμε επινοήσει τον μεταμαρξιστή Βέλγο φιλόσοφο Εμίλ Λούντεμανς που τον προμοτάραμε στους ανήσυχους φοιτητικούς κύκλους της μεταπολιτευτικής εποχής, είχαμε στήσει μερικές ξεκαρδιστικές φάρσες, είχαμε για στρατηγείο μας το ζαχαροπλαστείο Χαρά και μες στις δεκαετίες επιμείναμε στην αντοχή των υλικών, ενώ τώρα ανταμώσαμε στην Κυψέλη και αρχίσαμε πάλι τις βόλτες στο αχανές αστικό τοπίο.
