Στο φως έπειτα από 78 χρόνια έγγραφο-βόμβα του στρατηγού Παπάγου
Ιδιόχειρο έγγραφο-βόμβα του αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου, που συντάχθηκε δύο χρόνια μετά τη γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941 έρχεται έπειτα από 78 χρόνια στο φως και αποκαλύπτει τον σκοτεινό ρόλο του τότε διοικητή του Γ΄ Σώματος Στρατού, στρατηγού Τσολάκογλου και του επιτελάρχη του, συνταγματάρχη Χρυσοχόου στην παράδοση της Ελλάδας, παρά τις ρητές περί του αντιθέτου διαταγές των Αθηνών και του επιτελείου.
Το έγγραφο, που φυλάσσεται στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού υπό τα στοιχεία Τμήμα ΙΙΙ, Φ. 634/Ζ/1, ταξινόμ. 21, δ/4, συντάχθηκε από τον Αλ. Παπάγο στις 23 Απριλίου 1943 και υποβλήθηκε στο Συμβούλιο Αποστράτων Αντιστρατήγων για να απαντήσει στους ψευδείς ισχυρισμούς των Τσολάκογλου – Χρυσοχόου, οι οποίοι όχι μόνο παράκουσαν τις διαταγές και προχώρησαν στην κατάπαυση του πυρός απέναντι στους Γερμανούς, διαπράττοντας το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας, αλλά προσπάθησαν στη συνέχεια να δικαιολογήσουν την πράξη τους.
«Η παράδοση, αρμοδιότητα της Στρατιάς»
Οπως καταγγέλλει ο Παπάγος, το δίδυμο Τσολάκογλου – Χρυσοχόου με συνεχή τηλεγραφήματα και τηλεφωνήματα προσπαθούσε να τον συμπαρασύρει στην προσπάθειά του να σταματήσει κάθε αντίσταση. Και όταν δεν το πέτυχε, ο Χρυσοχόου μετέβη στην Αθήνα. Μετά τη σθεναρή αντίδραση του Παπάγου στο σχέδιο «αυτοβούλου πα- ραδόσεως» ο επιτελάρχης όχι μόνο παράκουσε τις διαταγές του αρχιστράτηγου, αλλά απέστειλε αντικανονικά και δύο κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα προς τον Τσολάκογλου. Με το πρώτο ο Χρυσοχόου διαβίβαζε προς το Γ΄ Σώμα Στρατού «αβασίμους πληροφορίας αίτινες θα είχον ως αποτέλεσμα την έτι περισσότερον δημιουργίαν συγχίσεως εις τον στρατόν», ενώ στο δεύτερο κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα αναφερόταν ότι η παράδοση αναγόταν στην αρμοδιότητα της Στρατιάς.
Στο δεύτερο αυτό τηλεγράφημα, σύμφωνα με τις γραπτές καταγγελίες του Παπάγου, διαπράχθηκε μια πολύ σοβαρή λαθροχειρία από τους Χρυσοχόου – Τσολάκογλου. Στο τέλος του τηλεγραφήματος τοποθετήθηκε η υπογραφή «Χρυσοχόου εκ του Φρουραρχείου Θ» (κωδική ονομασία του Γενικού Στρατηγείου). Και στη συνέχεια, παίρνοντας το τηλεγράφημα ο Τσολάκογλου, έσβησε την υπογραφή του Χρυσοχόου και το «εκ του Φρουραρχείου Θ» το έκανε σκέτο «Φρουραρχείο Θ», αναβαθμίζοντάς το σε οδηγία του Γενικού Στρατηγείου για την παράδοση. Κι αυτό το παραποιημένο τηλεγράφημα το παρουσίασε ο Τσολάκογλου στον προϊστάμενό του διοικητή του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου (ΤΣΗ), αντιστράτηγο Πιτσίκα, παραπλανώντας τον.
Υπάρχει όμως και μία ακόμη βαρύτατη αποκάλυψη στο έγγραφο Παπάγου: καταγγέλλει ότι πριν ακόμη από τις 19 Απριλίου 1941 υπήρχε μυστική επαφή του διδύμου Τσολάκογλου – Χρυσοχόου με τους Γερμανούς. «[…] προκύπτει ότι υπήρχε προ της 19ης Απριλίου επαφή αυτού με τους Γερμανούς».
Για την επονείδιστη ενέργειά τους και οι δύο αμείφθηκαν από τους κατακτητές. Ο Τσολάκογλου τοποθετούμενος στη θέση του δωσίλογου «πρωθυπουργού», ο δε Χρυσοχόου στην έμμισθη θέση αρχικά του γενικού επιθεωρητή νομαρχιών Μακεδονίας, του φρούραρχου Θεσσαλονίκης και λίγο πριν από την Απελευθέρωση στο αξίωμα του γενικού διοικητή Μακεδονίας, αντίστοιχο του υπουργού Μακεδονίας. Οι Γερμανοί εκδικούμενοι τον Παπάγο για την εναντίωσή του αυτή μεσούσης της Κατοχής, αλλά και για την πρωτοβουλία του να δημιουργήσει.
Στο φως τα ένοχα μυστικά της ατιμωτικής συνθηκολόγησης μέσα από μια επιστολή που έγραψε ο αρχιστράτηγος τον Απρίλιο του 1943
την αντιστασιακή οργάνωση Στρατιωτική Ιεραρχία, τον συνέλαβαν τον Ιούλιο του 1943 και τον μετήγαγαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία, μεταξύ άλλων και στο Νταχάου.
Αναλυτικά το σημείωμα Παπάγου
«Απόρρητος
Αθήναι τη 23 Απριλίου 1943
Ο εν αποστρατεία αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, τέως Αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού
Προς: Το Συμβούλιον Αποστράτων Αντιστρατήγων
Πληροφορηθείς ότι το Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου, εις την παρ’ αυτής εσχάτως υποβληθείσαν έκθεσιν […] επεσύναψεν […] τηλεγράφημα προερχόμενον εκ του Φρουραρχείου Θ (Γενικόν Στρατηγείον) και κοινοποιηθέν εις τον αντιστράτηγον Πιτσίκαν υπό του διοικητού του Γ΄ Σώματος Στρατού αντιστρατήγου Τσολάκογλου, έχω την τιμήν να αναφέρω τα κάτωθι:
Καίτοι φρονώ ότι το ζήτημα της ανευρέσεως των ευθυνών διά την αυτόβουλον συνθηκολόγησιν των ελληνικών στρατευμάτων Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας θα έπρεπεν διά λόγους γενικοτέρου εθνικού συμφέροντος να εξετασθεί όταν τερματισθεί ο πόλεμος και αποκατασταθεί η Ελλάς, […] ευρίσκομαι εις την ανάγκην να διακόψω την μέχρι σήμερον επιβεβλημένην υποχρέωσιν σιγής […]:
Από της 12ης Απριλίου 1941 είχον αρχίσει να καταφθάνουν εις το Γενικόν Στρατηγείον αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα και τηλεφωνήματα του Τ.Σ.Η. και των Σωμάτων Στρατού, παριστάνοντα τον στρατόν εν διαλύσει και εισηγούμενα την ανάγκην της καταπαύσεως των εχθροπραξιών. Εις τας πολλυπληθείς ταύτας αιτήσεις και εισηγήσεις αντέταξα πάντοτε κατηγορηματικήν άρνησιν και επανειλημμένως ανέπτυξα από τηλεφώνου τους λόγους δι ούς δεν είναι δυνατή η αιτούμενη κατάπευση των εχθροπραξιών, ως τούτο εμφαίνεται και εκ της Α.Π. 1639 διαταγής προς Τ.Σ.Η. της 20ης Απριλίου 1941. […] Την ανωτέρω αμετάκλητον απόφασίν
μου δεν παρέλειψα να καταστήσω γνωστήν και εις τους αμέσως υφισταμένους μου εν τω Γενικώ Στρατηγείω. Καλέσας την 14ην Απριλίου 1941 εις το Γραφείον μου […] είπον επί λέξει τα εξής:
«Δεν θα διαπράξω ατιμίαν κηδόμενος της τιμής…»
“Την ατιμίαν, της παρά πολλών εισηγουμένης συνθηκολογήσεως του Στρατού μας και καταπαύσεως των εχθροπραξιών όταν υπάρχουσι Αγγλικά στρατεύματα μαχόμενα εις την Ελλάδα, δεν θα διαπράξω και τούτο όχι διότι κήδομαι μόνον της προσωπικής μου τιμής, αλλά διότι κήδομαι πρωτίστως της τιμής των Ελλήνων αξιωματικών”. Προσέθεσα δε […] ότι “αναλαμβάνω πλήρη την ευθύνην της ανωτέρω αποφάσεώς μου, έστω και εάν πρόκειται μετέπειτα να οδηγηθώ και ενώπιον εκτελεστικού αποσπάσματος”. Το Τ.Σ.Η. και τα Σώματα Στρατού δεν επεριορίσθησαν μόνον εις την δι’ αλλεπαλλήλων τηλεγραφημάτων και τηλεφωνημάτων αγωνιώδεις εκκλήσεις καταπαύσεως των εχθροπραξιών, παριστάνοντα τον στρατόν εν πλήρει διαλύσει (όπερ εν τη πραγματικότητι δεν ήτο και ακριβές), αλλά απέστειλαν και αξιωματικούς εις Αθήνας ίνα επιτευχθεί παρ’ εμού η παροχή εξουσιοδοτήσεως προς συνθηκολόγησιν. Τοιούτους απέστειλαν το μεν Τ.Σ.Η. τον συν/χην πυροβολικού Γρηγορόπουλον, υπαρχηγόν του επιτελείου του, το δε Γ΄ Σώμα Στρατού τον συν/χην ιππικού Χρυσοχόου, αρχηγόν του επιτελείου του Σώματος. Οι ανωτέρω αφίχθησαν εις Αθήνας την 16ην Απριλίου. Εδέχθην τούτους διαδοχικώς. Αμφότεροι παρέστησαν την κατάστασιν από απόψεως μαχητικότητος του στρατού της Ηπείρου ως μη επιδεχομένην ουδεμίαν αναβολήν και εισηγήθησαν ότι θα έπρεπε να καταπαύσωσι αμέσως αι εχθροπραξίαι, άλλως θα διελύετο τελείως ολόκληρος ο στρατός.
Εις τους ανωτέρω αξιωματικούς απήντησα ότι προτιμώ να διαλυθεί ο στρατός παρά να ατιμασθεί η Ελλάς και ότι εγώ ο έχων την τιμήν να διοικώ και τα εν Ελλάδι αγγλικά στρατεύματα, ουδέποτε θα αναλά- βω πρωτοβουλίαν συνθηκολογήσεως […]Και όσον μεν αφορά τον συν/ χην πυροβολικού Γρηγορόπουλον επληροφορήθην μετέπειτα ότι ούτως μετέδωσεν πιστώς εις τον διοικητήν της Στρατιάς Ηπείρου όσα τον διέταξα να διαβιβάσει.
Οσον όμως αφορά τον συν/χην ιππικού Χρυσοχόου, επληροφορήθην την εσπέραν της 21ης Απριλίου και ότε είχεν ήδη γνωσθεί εις το Γενικόν Στρατηγείον η επελθούσα αυτόβουλος συνθηκολόγησις του στρατού της Ηπείρου, ότι ο ανωτέρω συν/χης είχεν αποστείλει δύο προσωπικά του κρυπτογραφικά τηλεγραφήματα προς τον αντιστράτηγον Τσολάκογλου, εκ των οποίων το εν είχεν αποσταλεί περί το μεσονύκτιον της 17ης Απριλίου 1941, το δεύτερον τας πρώτας απογευματινάς ώρας της 19ης Απριλίου και ότι ο αντ/χης ιππικού Κορόζης, διευθυντής του Ι Γραφείου, ήτο εν γνώσει των ανωτέρω επικοινωνιών […] και του περιεχομένου των.
Τους «κάρφωσε» ένας στρατιώτης-κρυπτογράφος
Τας ανωτέρω πληροφορίας μοι μετέδωκεν κατώτερος υπάλληλος του υπουργείου Εξωτερικών υπηρετών ως στρατιώτης κρυπτογράφος εις το Γενικόν Στρατηγείον, χρησιμοποιηθείς διά την κρυπτογράφησιν των τηλεγραφημάτων του συν/χου Χρυσοχόου προς τον στρατηγόν του και όστις στρατιώτης, ως εγνώσθη, απροσδοκήτως στην είδησιν της συνθηκολογήσεως συνέλαβεν υπονοίας και εζήτησεν να παρουσιασθεί ενώπιόν μου. Τα παρά του συν/χου Χρυσοχόου αποσταλέντα τηλεγραφήματα εις το Γ΄ Σώμα Στρατού ήσαν τα κάτωθι ως ενθυμείτο καλώς ο στρατιώτης ο κρυπτογραφήσας τούτο.
1ον
Φρουραρχείον Ζ Απόρρητος προσωπική διά Στρατηγόν
Κατόπιν σημερινών τηλεγραφημάτων Μπάκου, Πιτσίκα, Κορυζής ηυτοκτόνησεν. Αυτοκτονία Κορυζή και φημολογούμενη αναχώρησις Βασιλέως, Κυβερνήσεως προεκάλεσαν σύγχισιν. Αρχιστράτηγος αρνείται αναλάβει πρωτοβουλίαν. Νομίζω ότι θα έδει να εξετασθεί πρότασις Μητροπολίτου Ιωαννίνων. Οιαδήποτε απόφασις δέον να ληφθεί ταχέως. Χρυσοχόου. Εκ του Φρουραρχείου Θ
2ον
Φρουραρχείον Ζ Απόρρητος προσωπική διά Στρατηγόν
Ενέργεια ανάγεται αρμοδιότητα Στρατιάς. Εάν αναλάβητε σεις δέον πρότερον να λάβητε εξουσιοδότησιν λοιπών διοικητών Σωμάτων Στρατού, αναθέτουσαν υμίν ενέργειαν ως έχοντα επαφήν με Γερμανούς. Χρυσοχόου.
Εκ του Φρουραρχείου Θ
Εις αμφότερα τα τηλεγραφήματα τούτα εκρυπτογραφήθη η υπογραφή του αποστέλλοντος συνταγματάρχου και ετέθη κάτωθεν αυτών η φράσις “εκ του Φρουραρχείου Θ”, διότι εις παρατήρησιν του στρατιώτου κρυπτογράφου ότι υπήρχε διαταγή να μη γίνονται δεκτά προς μεταβίβασιν τηλεγραφήματα με ανοικτάς υπογραφάς, διετάχθη ούτως να κρυπτογραφήσει την υπογραφήν και να θέσει κάτωθεν του κειμένου την φράσιν “εκ του Φρουραρχείου Θ”.
[…] Εκ των ανωτέρω παρά του συν/χου Χρυσοχόου αποσταλέντων κρυπτογραφικών τηλεγραφημάτων προς τον διοικητήν του αντιστράτηγον Τσολάκογλου, προκύπτουν τα εξής: Εις το πρώτον ο συν/χης Χρυσοχόου αντί να διαβιβάσει εις τον στρατηγόν του ως όφειλε και ως έπραξε ο συν/χης Γρηγορόπουλος τας διαταγάς μου οίτινες του εδόθησαν αφ’ ης απέτυχε εις την καταβληθείσαν προσπάθειαν όπως επιτύχει την άμεσον κατάπαυσιν των εχθροπραξιών, αρκείται να αναφέρει μόνον το ζήτημα της αρνήσεώς μου αναλήψεως πρωτοβουλίας προς κατάπαυσιν αυτών, διαβιβάζει αβασίμους πληροφορίας αίτινες θα είχον ως αποτέλεσμα την έτι περισσότερον δημιουργίαν συγχίσεως εις στρατόν, όστις τουναντίον είχεν ανάγκην τονώσεως του ηθικού και τέλος προτείνει όπως εξετασθεί η πρότασις του Μητροπολίτου Ιωαννίνων, το οποίον δεικνύει ότι ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων είχεν ήδη αναμιχθεί εις παρασκηνιακάς κινήσεις αυτοβούλου συνθηκολογήσεως, πράγμα το οποίον ο ανωτέρω συν/χης εγνώριζεν και μοι απέκρυψεν, το οποίον όφειλε να μοι γνωρίσει και το οποίον εάν μοι εγένετο γνωστόν, θα ελάμβανον τα δέοντα δραστικά μέτρα έναντι του Ανωτάτου τούτου κληρικού και των μετ’ αυτού συνεννοουμένων Διοικητών Μεγάλων Μονάδων. […]
Εκ του δευτέρου τηλεγραφήματος του συν/χου Χρυσοχόου προς τον αντιστράτηγον Τσολάκογλου προκύπτει αφ’ ενός ότι υπήρχε προ της 19ης Απριλίου επαφή αυτού με τους Γερμανούς, αφ’ ετέρου δε ανεγνωρίζετο ότι επειδή το Γ΄ Σώμα Στρατού ετέθει υπό τας διαταγάς του Τ.Σ.Η., η ενέργεια αυτοβούλου συνθηκολογήσεως ανήγετο εις την αρμοδιότητα του αντιστρατήγου Πιτσίκα και συνιστάτο εν τη περιπτώσει καθ’ ην ο τελευταίος ούτος ηρνείτο, όπως αναληφθεί πρωτοβουλία του Διοικητού του Γ΄ Σώματος Στρατού μόνον αφ’ ούτος εξουσιοδοτείτο και υπό των λοιπών διοικητών Σωμάτων Στρατού, πράγμα το οποίον αποδεικνύει άπαξ έτι τας προς τον σκοπόν αυτοβούλου συνθηκολογήσεως προϋπαρχούσας συνεννοήσεις, αποκρυβείσας μοι παρά του εν Αθήνας αποσταλέντος αντιπροσώπου του Γ΄ Σώματος Στρατού συνταγματάρχου Χρυσοχόου.
Το δεύτερον τούτο λοιπόν τηλεγράφημα εχρησιμοποίησεν ο αντιστράτηγος Τσολάκογλου όπως επιτύχει να παρασύρει προς τις απόψεις του τον αμέσως προϊστάμενόν του αντιστράτηγον Πιτσίκαν, διοικητήν του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου εις ο υπήγετο το Γ΄ Σώμα Στρατού. Παραποιήσας το εις αυτόν αποσταλέν κρυπτογραφικώς τηλεγράφημα του επιτελάρχου του Χρυσοχόου, εκοινοποίησεν εις τον αντιστράτηγον Πιτσίκαν κείμενον αποκρυπτογραφηθέν εν τω οποίω παρέλειψε την υπογραφήν του αποστέλλοντος επιτελάρχου του Χρυσοχόου και μετέτρεψεν το “εκ του Φρουραρχείου Θ” εις απλώς “Φρουραρχείον Θ”. (υπογραφή) Αλέξανδρος Παπάγος Αντιστράτηγος εν αποστρατεία Κοινοποίησις: Γραφείον Πολεμικής Εκθέσεως υπουργείου Εθνικής Αμύνης»