«Σε λίγο θα αδειάσει όλη η Γερμανία…». Ο «παλιός» του λόχου, Στάνισλας Κατσίνσκι, όνομα που παραπέμπει στις ανατολικές πατρίδες των Γερμανών, συνοψίζει μελαγχολικά αυτό που έβλεπε γύρω του: μια σπατάλη ανθρώπινων ζωών χωρίς τέλος και προοπτική.
Το «Im Westen nichts neues» είναι η τρίτη κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου αριστουργήματος του Εριχ Μαρία Ρεμάρκ και ο λόγος που σαρώνει βραβεία δεν είναι αποκλειστικά κινηματογραφικός. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι η επιδραστικότερη πολεμική σύρραξη στη σύγχρονη ιστορία: είναι ο πόλεμος που άλεσε μια ολόκληρη γενιά Ευρωπαίων, σάρωσε μεμιάς τέσσερις αυτοκρατορίες (Γερμανική, Αυστροουγγρική, Ρωσική, Οθωμανική), ακύρωσε την ευφορία της Μπελ Επόκ, κλόνισε τις μοναρχίες, αναγέννησε εθνικισμούς, αλλά τόνωσε αποφασιστικά και τις σοσιαλιστικές ιδέες φέρνοντας τη μεγαλύτερη επανάσταση του 20ού αιώνα, εισήγαγε νέες συλλογικές νοοτροπίες και άνοιξε δρόμους σε κατακτήσεις που σήμερα θεωρούνται αυτονόητες, από την ψυχανάλυση και την πλαστική χειρουργική μέχρι τον εργατικό συνδικαλισμό και το αντιπολεμικό κίνημα. Τυπική μιας γερμανικής ανάγνωσης, η ταινία απομακρύνεται συνειδητά από το βιβλίο με σκοπό να μιλήσει για τις συνέπειες του πολέμου στη μακρά διάρκεια. Οι εμβόλιμες σκηνές των διαπραγματεύσεων με τους Γάλλους που οδήγησαν στην ανακωχή του Νοεμβρίου του 1918 –και δεν υπάρχουν στο βιβλίο– κλείνουν το μάτι, όπως σημείωσε ο κριτικός Κώστας Χανδρινός, στις «φύτρες πλανεμένου μεγαλείου που διακατείχαν τους Γερμανούς ακόμη και την ώρα της ήττας και στην ευρύτατα διαδεδομένη αντίληψη περί “μαχαιρώματος στην πλάτη”». Το χάσμα ανάμεσα σε πολιτικούς που ήθελαν ειρήνη και στρατιωτικούς που ήθελαν δόξα ήταν που 15 χρόνια αργότερα θα έφερνε στην εξουσία έναν εθνικιστή και αντισημίτη τυχοδιώκτη, ο οποίος ωστόσο είχε κερδίσει τον σιδηρούν σταυρό στο μακελειό των χαρακωμάτων του γαλλικού μετώπου. Εκεί δηλαδή που κατά τον Ερικ Χόμπσμπαουμ γεννήθηκε ο 20ός αιώνας, ο αιώνας των άκρων.
*Ο Ιάσονας Χανδρινός είναι Ιστορικός, επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουργκ, Γερμανία
