Η… Ευρώπη της αλληλεγγύης φαίνεται να έχει ξεχάσει τους πιο αδύναμους πολίτες της.
Η ενεργειακή κρίση στην Ευρωπαϊκή Ενωση μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει πλήξει βαριά όλους τους πολίτες, καθώς τα μέλη της δεν είχαν σχέδιο για την ταχεία απεξάρτηση από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες και την αντικατάστασή τους. Οι αδύναμοι πλήττονται περισσότερο, όμως εκείνοι που είναι «αόρατοι» για τα κράτη αντιμετωπίζουν σχεδόν υπαρξιακό κίνδυνο.
Οι εκατομμύρια Ρομά της Ευρώπης δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα στο περιθώριο της κοινωνίας όπου τους έσπρωξαν αιώνες διακρίσεων και προκαταλήψεων.
Απέξω
Η Ευρώπη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία κλήθηκε να εκτελέσει μια δύσκολη άσκηση ισορροπίας: να απεξαρτηθεί από τις ενεργειακές εισαγωγές της από τη Ρωσία σε εύλογο χρονικό διάστημα χωρίς να πληγούν οι πιο αδύναμοι. Κι αυτά σε περιβάλλον αυξανόμενων τιμών τόσο στα προϊόντα όσο και στους λογαριασμούς ενέργειας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι ευρωπαϊκές χώρες πήραν μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης με διαφορετικό βαθμό επιτυχίας. Ομως η όποια βοήθεια δόθηκε στους πολίτες «έπεσε στις χαραμάδες» όταν επρόκειτο για τις κοινότητες των Ρομά, που ζουν κατά κύριο λόγο στις παρυφές των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Σύμφωνα με αναφορές στον διεθνή Τύπο, οι Ρομά της Ευρώπης προετοιμάζονται για τον χειρότερο χειμώνα των τελευταίων ετών, αφού οι περισσότεροι στις κοινότητές τους δεν έχουν πρόσβαση σε κρατική βοήθεια, ενώ έχουν καταγραφεί περιπτώσεις στις οποίες δεν έχουν λάβει ενισχύσεις παρά το γεγονός ότι έχουν καταθέσει τα απαραίτητα έγγραφα στις τοπικές αρχές.
Το κύριο πρόβλημα των Ρομά στη δυτική Ευρώπη είναι ότι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για επαρκή θέρμανση λόγω της εφήμερης και επισφαλούς φύσης των επαγγελμάτων τους και κατά συνέπεια του επισφαλούς εισοδήματός τους. Στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη οι Ρομά αντιμετωπίζουν δυσκολίες να συνδεθούν με το δίκτυο ρεύματος, ενώ οι περισσότεροι αναμένεται να καταφύγουν στην καύση απορριμμάτων για να θερμανθούν… Η ΕΕ έχει προβλέψει ένα στρατηγικό πλαίσιο βοήθειας των Ρομά, που έχει καταλήξει περισσότερο ένα συνονθύλευμα ευσεβών πόθων για περισσότερη «συμπερίληψη» παρά ένα στιβαρό σύστημα ενσωμάτωσης.
Σε χώρες όπως η Βρετανία η πλειονότητα των Ρομά διαμένει σε οικιστικές περιοχές, όμως και πάλι οι συνθήκες είναι χειρότερες από του μέσου όρου. Το κόστος του ρεύματος υποχρεώνει πολλούς να παραμελούν άλλες βασικές υποχρεώσεις όπως η πληρωμή ενοικίου, ενώ η διαμονή σε καταυλισμούς χωρίς πρόσβαση σε κεντρική παροχή αερίου ή ρεύματος τους αποκλείει από την κρατική βοήθεια. Με τον χειμώνα να έχει ακόμη μέλλον, οι οικογένειες των Ρομά σε όλη την Ευρώπη αναμένεται να δυσκολευτούν ακόμη περισσότερο.
Τα στοιχεία που προκύπτουν από έρευνες για την ενεργειακή φτώχεια στην Ευρώπη είναι αποθαρρυντικά. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ενεργειακής Φτώχειας της ΕΕ, το 2021 περίπου το 6,4% των κατοίκων της δεν μπορούσε να πληρώσει τους λογαριασμούς ρεύματος, ποσοστό που αντιστοιχεί σε περίπου 30 εκατ. πολίτες. Παράλληλα στον ευρωπαϊκό νότο τα σπίτια δεν παραμένουν ζεστά σε ποσοστά που κυμαίνονται από 8% έως 16%. Βουλγαρία, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία και Κύπρος φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις της σχετικής κατάταξης. Κατά πάσα βεβαιότητα όταν γίνουν γνωστά τα αντίστοιχα στοιχεία για το 2022 η κατάσταση θα διαφανεί ακόμη χειρότερη, αφού θα έχουν αποτυπωθεί και οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία.
Παράλληλα, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, σημαντικό ποσοστό (15-21%) των πολιτών στις μεσογειακές χώρες –κατά κύριο λόγο– δηλώνει ότι ζει σε σπίτια που έχουν υγρασία, διαρροές, ακόμη και μούχλα. Τα προβλήματα αυτά παρά το γεγονός ότι δείχνουν ότι τα σπίτια όπου διαβιώνουν οι πολίτες δεν είναι αποδοτικά από ενεργειακή άποψη, δεν υποδεικνύουν απαραίτητα ενεργειακή φτώχεια, καθώς οι όποιες ελλείψεις μπορεί να αποδοθούν σε αιτίες άσχετες με αυτήν, όπως κακοτεχνίες στις οικοδομές κ.λπ. Μάλιστα τα στοιχεία αυτά είναι υποκειμενικά, δηλαδή προέκυψαν από ερωτηματολόγιο σχετικά με το πώς οι πολίτες βιώνουν τις καταστάσεις και όχι από ενδελεχή έρευνα για τις συνθήκες διαβίωσης.
Χαμηλότερη αφετηρία
Για τους Ρομά η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη, αφού ως επί το πλείστον έχουν χαμηλότερη «αφετηρία» σε σχέση με το πώς μπορούν να αντεπεξέλθουν στην ενεργειακή κρίση. Τα ποσοστά ενεργειακής φτώχειας στις κοινότητές τους ήταν ήδη πάνω από τον μέσο όρο πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, ενώ μετά τη ρωσική εισβολή οι λογαριασμοί αυξήθηκαν 40-60% πανευρωπαϊκά τον Νοέμβριο του 2022 κατά μέσο όρο σε σχέση με ένα έτος πριν.
Παράλληλα, οι περισσότεροι Ρομά της Ευρώπης μπαίνουν στην κατηγορία των «εργαζόμενων φτωχών», κάτι που σημαίνει ότι βρίσκονται στο κατώφλι της φτώχειας. Υπολογίζεται από φιλανθρωπικές οργανώσεις ότι το 43% δεν έχει τη δυνατότητα να πληρώσει για υπηρεσίες κοινής ωφέλειας ενώ το 10% του πληθυσμού τους στην Ευρώπη δεν έχει καν πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα. Στην κεντρική Ευρώπη σχεδόν το ένα τρίτο των Ρομά ζει σε απομονωμένες περιοχές και απασχολείται στην ανεπίσημη οικονομία, γεγονός που καθιστά αδύνατη την πρόσβαση σε κρατική βοήθεια.